Γράφουν άραγε οι φιλόσοφοι όμορφα διηγήματα; Ναι, εσένα ρωτώ που διαβάζεις το παρόν άρθρο. Οι διανοούμενοι, εκείνα τα σκληρά αγόρια, τα οπλισμένα με τις λέξεις-κώδικες και τους μαιάνδρους προτάσεων που φτάνουν στα αυτιά των αμύητων σαν κραξίματα πουλιών και μπαλονάκια με βρισιές από τον Αστερίξ, μπορούν να διηγηθούν μία ιστορία που να σημαδέψει έναν άνθρωπο; Εγώ δεν έχω πολλά παραδείγματα (και όχι, ο Κοέλιο δεν είναι το χαρακτηριστικότερο όλων). Η δική μου γνώση ξεκινάει (αλλά δεν τελειώνει) με τον Jean-Paul Sartre. Προέρχεται κυρίως από αυτό το θεατρικό του και, όπως ο περισσότερος κόσμος, από τη συλλογή διηγημάτων για την οποία θα σας μιλήσω σήμερα.
Τα έχουμε ξαναπεί για τον Sartre: αστός που αρνήθηκε τις αξίες της τάξης του (μιλάμε για πριν τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο), ο πιο προβεβλημένος υποστηρικτής του υπαρξισμού, έζησε τη ζωή του υπακούοντας στους αυστηρούς του ηθικούς κώδικες (που τον «ανάγκασαν» να αρνηθεί το Νόμπελ Λογοτεχνίας) και δεν τον ένοιαξε το «κράξιμο» που δέχθηκε από τους κύκλους των διανοούμενων όταν, σε μεγάλη ηλικία πια, κατέβηκε στις πορείες του Μάη του ’68 προπαγανδίζοντας μια νέα επανάσταση. Άτιμο αγόρι με λίγα λόγια, ένθερμος φεμινιστής (θα μας χρειαστεί αυτή η γνώση παρακάτω) και σύντροφος της Σιμόν ντε Μπωβουάρ, δεν ήταν παράξενο που προκάλεσε πάθη, μόδες (ο υπαρξισμός έγινε κάτι τέτοιο τη περίοδο που ο Sartre μεσουρανούσε) και τη κηδεία του την παρακολούθησαν κοντά στους πενήντα χιλιάδες Γάλλους.
Τα διηγήματα του «Τοίχου» ξεκινάνε με τη πιο γνωστή ιστορία που έχει γράψει ο Sartre. Ο ήρωας του είναι ένας αγωνιστής του Ισπανικού Εμφυλίου που με δύο ακόμα συντρόφους περιμένουν την εκτέλεσή τους. Παρακολουθούμε τις σκέψεις του, την αγωνία του, τις αντιδράσεις του στις αντιδράσεις των υπολοίπων στο κελί (στους μελλοθάνατους θα προστεθεί κάποια στιγμή και ένας ιεράς που θα έρθει να τους εξομολογήσει). Είναι το πιο μικρό σε έκταση διήγημα της συλλογής, καταφέρνει, όμως, να συνοψίσει με συγκλονιστικό τρόπο μεγάλο μέρος των ιδεών του συγγραφέα (την ευθύνη του ατόμου, την απουσία του θείου), για να κλείσει το μάτι στο πεπρωμένο με ένα παράξενο, για τη φιλοσοφία του Sartre, φινάλε.
«Το Δωμάτιο» είναι μια σκληρή ιστορία μοναξιάς και τρέλας. Μια γυναίκα αποφασίζει να σταθεί δίπλα στον ψυχικά και νοητικά ασταθή άντρα της παρά τις παρακλήσεις των γονιών της. Προτιμάει να κυλήσει για πάντα στον κόσμο της παράνοιας μαζί του παρά να επιστρέψει στον πραγματικό χωρίς αυτόν.
Στον «Ηρόστρατο», ακολουθούμε τα βήματα ενός αδιάφορου ανθρώπου που αποφασίζει να ακολουθήσει το παράδειγμα εκείνου που δίνει το όνομά του στην ιστορία (ψάξτε το λίγο, είναι ένα πολύ ενδιαφέρον, αληθινό γεγονός της αρχαιότητας) και να μείνει στη μνήμη των μελλοντικών γενεών για μια ειδεχθή του πράξη. Με αυτό στο μυαλό του, αποφασίζει να δολοφονήσει έξι τυχαίους ανθρώπους.
Στην «Εξοικείωση», τρυπώνει στις ερωτικές σχέσεις της αστικής τάξης, τα αδιέξοδά τους, τους φόβους και τις ανασφάλειες, κυρίως του γυναικείου φύλου. Βάζοντας στο κάδρο του δύο γυναίκες ίδιες μα ταυτόχρονα ολότελα διαφορετικές, εξερευνεί τη θηλυκή πλευρά της σεξουαλικότητας, πραγματεύεται τη μοναξιά και στηλιτεύει τις αξίες που μεταμορφώνουν μία γυναίκα σε καρικατούρα, έρμαιο του αρσενικού ή των δικών της εμμονών.
Στο τελευταίο διήγημα και αυτό με το μεγαλύτερο μέγεθος, «Τα παιδικά χρόνια ενός αρχηγού», καταλύει τα όρια της πορνογραφίας και της λογοτεχνίας (έτσι είναι, αν έτσι νομίζετε) και παίρνει από το χέρι ένα παιδί που μεγαλώνει δίπλα στον εργοστασιάρχη πατέρα του, που κουβαλάει οιδιπόδεια σύνδρομα, που πασχίζει να βρει τη σεξουαλική του ταυτότητα (για να διαβάσουμε μία από τις πιο δυνατές σκηνές ομοφυλοφιλικών προκαταρτικών), που ξερνάει την εφηβεία του και ενηλικιώνεται αθόρυβα αλλά βίαια.
Είναι αφόρητο, καμιά φορά, να διαβάζεις τον «Τοίχο». Αφόρητο αλλά καθόλου λυτρωτικό. Η μοίρα των ηρώων είναι προδιαγεγραμμένη από τις πρώτες σειρές των ιστοριών, μπορείς να το αντιληφθείς. Μένει να μάθεις πώς θα διαχειριστούν αυτή τη μοίρα.
Άλλοι το κάνουν με αξιοπρέπεια, άλλοι μετατρέπονται σε πλάσματα για λύπηση. Φτιασιδωμένοι τις επιλογές τους, τις φιλοδοξίες τους και τα όνειρά τους, παγιδεύονται και δημιουργούν με τη φαντασία τους εξόδους κινδύνου που, όμως, είναι απλά καινούργια τείχη. Ο Sartre είναι αμείλικτός γιατί μιλάει για τη ζωή… και η ζωή είναι αμείλικτη. Μόνη επιλογή, να πάρεις την ευθύνη των πράξεων σου και να προσπαθήσεις να αλλάξεις κομμάτια της…
Μα ποια φιλοσοφία μου θυμίζει αυτό το πράγμα να δεις… ποια φιλοσοφία;
