Πριν απο λίγο καιρό, σε συζήτηση περί ανέμων και υδάτων με τον Σάββα, καλό μου φίλο και συντάκτη εδώ στο Texnologia.Net, αφού είχαμε εξαντλήσει επίκαιρα θέματα κι έχοντας συμφωνήσει και διαφωνήσει σε πολλά απο αυτά, με ρώτησε το εξής: “αναφέρεσαι πολλές φορές στον «δυτικό πολιτισμό» στα τελευταία σου άρθρα, γιατί;“. “Γιατί υπάρχουν αρκετές ομοιότητες στον τρόπο σκέψης και αντίληψης της μουσικής εκεί“, απάντησα. “Θα αναφερθώ και στον ανατολίτικο σε επόμενα κείμενα“. Και να το επόμενο κείμενο…
Απλώς είναι πως, στο όλο θέμα της μουσικής (όσο κι αν είμαι στην δύσκολη θέση να πρέπει να παραδεχτώ πως το βλέπω αρκετές φορές όπως ένας ένας ψαράς τα ψάρια, ως δουλειά δηλαδή, έχοντας εξαντλήσει τα περισσότερα ενθουσιώδη συναισθήματα πριν απο αρκετά χρόνια κι έχοντας περάσει και μια μικρή κρίση μουσικής ταυτότητας στο παρελθόν) βρήκα πως μου αρέσει να ανακαλύπτω το πώς αντιλαμβάνονται άλλοι πολιτισμοί την μουσική και τον ήχο… Και αυτό μ’ ενθουσιάζει. Είναι σαν να ακούω ή να μαθαίνω για την μουσική για πρώτη φορά, αλλά από διαφορετικό αντιληπτικό πρίσμα. Και, νομίζω πως αν συμπεριφερθούμε στο οτιδήποτε ενδιαφέρον μας περιβάλει -και για εμένα αυτό είναι η μουσική- όπως συμπεριφερόμαστε στην αγάπη, που είναι στην τελική μια αέναη πράξη δημιουργίας, δεν θα σταματήσουμε ποτέ να ανακαλύπτουμε νέες πτυχές γι’ αυτό, ασχέτως αν άλλοι το θεωρούν στάσιμο και βαρετό.
«Και αυτοί που εθεάθησαν να χορεύουν, θεωρήθηκαν τρελοί από αυτούς που δεν μπορούσαν να ακούσουν την μουσική»
– Φρίντριχ Νίτσε (αμφιλεγόμενο).
Οπότε γι αυτούς που χορεύουν, έχουμε το σημερινό άρθρο — που κάνει ένα μικρό ταξίδι στην μουσική νοοτροπία της Ινδίας. Θα ξεκινήσουμε με το σύμβολο Ωμ, την σημασία του αλλα και την σχέση του με τον ήχο και την μουσική. Έχοντας κάνει μια μικρή εισαγωγή για τον τρόπο που κάθε πολιτισμός αντιλαμβάνεται τον ήχο, με πρώτες στάσεις στην αρχαία Ελλάδα και την γηραιά ήπειρο, μπορούμε να συνδέσουμε και το σημερινό άρθρο εκεί, για να προσθέσουμε ένα ακόμα κομμάτι του πάζλ.
Ωμ
Το Ωμ, ή άλλοτε Ομ ή Αυούμ ή Πρανάβα είναι η ιερή συλλαβή που συναντούμε στις ινδικές θρησκείες και συνήθως προφέρεται ως μακρά συλλαβή. Αποτελείται απο τρείς ήχους, το Α, το ΟΥ και το Μ και αφού στα Σανσκριτικά το άλφα και το ου προφέρονται ως «ο» μιας και συγχωνεύονται, έχουμε ως αποτέλεσμα αυτό το μακρόσυρτο «Ωωωωωμ». Συμβολίζει τις τρεις Βέδες, ιερούς ύμνους δηλαδή που είχαν συνταχθεί στα αρχαία Σανσκριτικά, και αναφέρονται στα τρία στάδια της ζωής, την γέννηση, την ζωή και, τέλος, τον θάνατο.
Ως χρήση, το Ωμ αναφέρεται πριν την ανάγνωση αρκετών ινδουιστικών κειμένων αλλά και στο τέλος τους, όπως και πριν από κάποιες προσευχές ή μάντρα.
Στον ινδουισμό η συλλαβή Ωμ πρωτοπεριγράφτηκε ως η μυστική οντότητα στις Υπανισάδες. Σήμερα, σε όλη την ινδουιστική τέχνη, από την Ινδία μέχρι το Νεπάλ, το σύμβολο Ωμ μπορεί να βρεθεί ως το σύμβολο της φιλοσοφίας και της θεολογίας του Ινδουισμού. Θα το συναντήσουμε ευρέως και στην trance “φιλοσοφία” που έχει καλοδεχθεί πολλά στοιχεία της ινδουιστικής τέχνης και θεολογίας. Σε πολλά φεστιβάλ, εξώφυλλα και tattoos των “trance hippies” θα δούμε το σύμβολο του Ωμ αλλά και παραλλαγές του.
Όσον αφορά το θέμα της δόνησης που δημιουργείται από το Ωμ, η ινδουιστική θρησκεία πιστεύει πως συμβολίζει την φανέρωση του Θεού σε διαφορετική μορφή. Κοιτάζοντας λίγο διαφορετικά όμως το θέμα με την λέξη Ωμ, μπορούμε να υποπτευτούμε το ότι υπάρχει κάποιος λόγος επιλογής των δυο αυτών γραμμάτων — το ένα μακρό φωνήεν και το δεύτερο σύμφωνο. Όσον αφορά τα ένρινα σύμφωνα, μ και ν, έχει προταθεί πως, κατά την προσφώνηση, δονείται το ανθρώπινο κρανίο και αυτό συντελεί στο να αποκαθαίρεται το αίμα με επιπλέον εισροή οξυγόνου και αρτιότερη οξυγόνωση του εγκεφάλου. Ίσως ο συνδυασμός του ωμέγα και του νι σε διάρκεια χρόνου να είναι πολύ ευεργετικός για το ανθρώπινο σώμα και νου.
Μάντρα
Γενικά, η λέξη μάντρα αναφέρεται στις Ιερές λέξεις. Είναι συλλαβές οι οποίες χρησιμοποιούνται με κυκλικό ρυθμό, ακολουθώντας ένα επαναληπτικό μοτίβο και η χρήση τους είναι σε θρησκευτικές τελετές. Αναλύοντας την λέξη, ο όρος μάντρα προέρχεται απο τα σανσκριτικά «μαν» που σημαίνει μυαλό και από το «τρα» που σημαίνει «να παραδώσω». Τα συναντάμε συχνά στον Βουδισμό και στον Ινδουισμό, αλλά έχουν βρεθεί ως μοτίβο επανάληψης στον Ιουδαισμό, τον Χριστιανισμό και τον Ισλαμισμό. Η όλη διαδικασία θεωρείται ως μέγα είδος μύησης καθ’ όλη την διάρκεια του πνευματικού ταξιδιού.
Ωμ και το τονοσκόπιο
Την δεκαετία του ’60 και 70, ο Σουηδός γιατρός Hans Jenny ξεκίνησε να πειραματίζεται με το να προβάλει ήχους και συχνότητες επάνω σε διάφορα υλικά όπως νερό, άμμο, σκόνη, υγρό πλαστικό και γάλα, για να μελετήσει τα αποτελέσματα. Ο dr. Jenny τοποθετούσε το υλικό της προτίμησής του επάνω σε μια μεταλλική πλάκα, η οποία ελέγχονταν από μια γεννήτρια συχνοτήτων ικανή να αναπαράγει μια μεγάλη γκάμα συχνοτήτων και, αφού επέλεγε τον τύπο του ήχου που θα δονούσε την επιφάνεια, φωτογράφιζε στο τέλος το αποτέλεσμα. Ήταν ο δημιουργός του όρου «Κυματική», που είναι η μελέτη των κυματικών φαινομένων επάνω σε διάφορα υλικά. Η λέξη προφανώς προέρχεται απο την ελληνική λέξη κύμα και ήταν η αρχή μιας νέας και ενδιαφέρουσας εποχής στην μελέτη του ήχου επάνω σε διάφορα υλικά.
Μια απο τις κατασκευές του ήταν και το περίφημο τονοσκόπιο. Μια μεμβράνη που πάλλονταν απο τις δονήσεις και είχε επάνω της κρυστάλλους χαλαζία. Περισσότερα για το τονοσκόπιο θα δούμε σε επόμενο άρθρο. O Dr. Jenny ανακάλυψε πως το Ωμ μεταφερόταν στο τονοσκόπιο έτσι όπως απεικονίζεται το Shri Yantra, ο ιερός τροχός για τους ινδουιστές. Σύμφωνα με πολλούς, κατά την προσφώνηση του Ω δημιουργούνταν ένας κύκλος και κατά τα τελευταία ίχνη του Μ, εμφανίζονταν τα τριγωνικά σχέδια του Shri yantra.
Anahata και Ahata
Ας εξετάσουμε από πιο κοντά τι υποστηρίζει ο Ινδουισμός για τη μουσική:
Σύμφωνα με το Sangita Makaranda (I, 4-6) που είναι μια σπάνια συλλογή μουσικών περιγραφών και ορισμών επάνω στην μουσική, υπάρχουν δυο είδη ήχων (nada), οι anahata (μη-κρούσης) και οι ahata (κρούσης). Οι anahata nada είναι ήχοι-προϊόν του αιθέρα και δεν έχουν φυσική προέλευση, μιας και δεν είναι προϊόν φυσικής κρούσης ή ταλάντωσης, ώστε να παραχθεί ο ήχος με αυτό τον τρόπο. Δημιουργούν μόνιμα αριθμητικά μοτίβα, τα οποία είναι και η βάση της ύπαρξης του κόσμου. Οι γιόγκι, λέγεται, ότι μέσω διαλογισμού προβάλουν τον εαυτό τους σε μια κατάσταση που μπορεί το πνεύμα τους να δεχτεί τους anahata ήχους για την επίτευξη της απελευθέρωσης. Είναι η μουσική των σφαιρών και σε κάποια σημεία έχει μεγάλη σχέση με την ανάλογη θεωρία του Πυθαγόρα.
Ο μόνος τρόπος, όπως αναφέρει το κείμενο, για να μετατραπεί ένας ήχος απο anahata σε ahata είναι μέσω του λάρυγγα, να «περάσει» ο ήχος μέσα από ένα έμβιο ον για να τον αναπαράγει. Οι ahata ήχοι απο την άλλη, είναι όλοι οι φυσικοί ήχοι, αντιληπτοί σε όλους μας: κρούση οργάνου, τραγούδι και οποιοσδήποτε άλλος ήχος είναι προϊόν ταλάντωσης.
Οι φυσικοί ήχοι [στον ινδουισμό] λέγεται ότι προσφέρουν ευχαρίστηση, ενώ οι αιθέριοι ήχοι οδηγούν στην απελευθέρωση (“Narada Purana“).
- dj Cheb I Sabbah, Shri Durga
Απ’ ό,τι βλέπουμε, οι Ινδοί αντιλαμβάνονταν τους ήχους και τους κατηγοριοποιούσαν σε δυο διαφορετικές ομάδες. Ένας ακόμα λόγος για την εισαγωγή των αιθέριων-αφύσικων ήχων είναι σίγουρα η μεγάλη συμβολή του θρησκευτικού στοιχείου στον πολιτισμό τους, που κατά ένα μεγάλο μέρος είναι και το “σύμβολο” της Ινδίας, αλλά και ο παράγοντας ενοποίησής τους. Όπως καταλαβαίνουμε, ανάλογα με τον τρόπο σκέψης αλλά και τα πολιτισμικά στοιχεία κάθε περιοχής, έχουμε και διαφορετική αντίληψη σε θέματα όπως αυτό του ήχου. Σίγουρα δεν έχει μόνο σημασία όμως το τι πιστεύει κάποιος για τον ήχο, αλλά και μέσα απο ποιο πρίσμα.