Η πρώην Κοινότητα Παλαιοσελλίου, μετά την εφαρμογή του νόμου “Καποδίστριας”, ανήκει στο Δήμο Κόνιτσας, έχει έκταση 13.475 στρέμματα και περίπου 100 κατοίκους.
Το χωριό είναι χτισμένο στις πλαγιές του Σμόλικα και σε ύψος 1100 μέτρα αντίκρυ στο βουνό Τύμφη. Το Παλαιοσέλλι στέκει ακριβώς πάνω από τη χαράδρα του Αώου ποταμού, ο οποίος κυλάει στους πρόποδες των δύο βουνών.
Ιστορία
Η ονομασία του χωριού προέρχεται από τους “Σελλούς”, τους αρχαιότερους κατοίκους της επαρχίας της Δωδώνης, η οποία έφτανε μέχρι την Ιλλυρία, στα παράλια της Αδριατικής. Τόσο στον ΄Ομηρο όσο και στον Ησίοδο αναφέρεται ότι οι Σελλοί εγκαταστάθηκαν κοντά στους κτηνοτρόφους που ζούσαν στην Τύμφη. Το Παλαιοσέλλι (η αρχαία πόλη Ερίβοια, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς) βρισκόταν κοντά στον Αώο, αλλά, είτε λόγω ζέστης και υγρασίας είτε κατολισθήσεων, οι κάτοικοι άρχισαν σταδιακά να μεταφέρονται και εγκαταστάθηκαν στη σημερινή θέση. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι κάτοικοι του Παλαιοσελλίου υπέφεραν από ληστρικές επιδρομές και συχνά εσύρονταν στην αιχμαλωσία.
Τον 16ο αιώνα, Τουρκαλβανός φύλαρχος άρπαξε τη γη τους, εξαναγκάζοντας τους Παλαιοσελλίτες να εγκαταλείψουν το χωριό τους για πολλά χρόνια. Πολλοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή της Βέροιας, όπου δημιούργησαν νέο χωριό που το ονόμασαν “Σέλλι”. Ο Παύλος Ζησάκης, Παλαιοσελλίτης την καταγωγή, έχοντας σημαντική θέση στη διοίκηση της Λάκκας Αώου, προστάτευε όσο μπορούσε τους συγχωριανούς του και όλους τους κατοίκους της περιοχής. Κάποιοι τον πρόδοσαν, συνελήφθη από τους Τούρκους και βασανίσθηκε.
Το 1912-1913, κοντά πια στο τέλος της Τουρκοκρατίας, στο Παλαιοσέλλι οργανώθηκαν απελευθερωτικές ομάδες στις οποίες προστέθηκαν και Παλαιοσελλίτες από όλη την Ελλάδα. Εδώ εγκαταστάθηκε το Αρχηγείο των Απελευθερωτικών Σωμάτων της περιοχής Λάκκας Αώου. Στις 2 Φεβρουαρίου 1913 οι Τούρκοι έφθασαν στο χωριό Ελεύθερο λεηλατώντας, καίγοντας και καταστρέφοντας τα πάντα. Απωθήθηκαν, εγκατέλειψαν το Ελεύθερο και στις 21 Φεβρουαρίου 1913 σήμαναν οι καμπάνες της απελευθέρωσης.
Αλλά και στον πόλεμο του 1940, το Παλαιοσέλλι έγραψε σελίδες προσφοράς στην πατρίδα και το πλήρωσε πολύ ακριβά. Ένα τάγμα πεζικού της 8ης Μεραρχίας Ιωαννίνων, με τη συνοδεία του Ορειβατικού πυροβολικού και τη συνεργασία των κατοίκων του Παλαιοσελλίου, αναχαίτισαν τους Ιταλούς Αλπινιστές και αιχμαλώτισαν 400 περίπου. Συγχρόνως γκρέμισαν τη γέφυρα στον Αώο ποταμό, προκειμένου να εμποδιστεί η περαιτέρω προέλαση των Ιταλών. Η μάχη αυτή είναι γνωστή ως “η μάχη του Σμόλικα”. Οι Γερμανοί έφτασαν στο χωριό στις 18 Οκτωβρίου 1943, γύρω στις 10 το πρωί, την ώρα του εκκλησιασμού. Εκδικούμενοι την επίθεση που δέχθηκαν από ελληνικό λόχο με πυροβόλα, κατέκαψαν το χωριό, κυρίως τα κεντρικά κτίρια και μεταξύ αυτών και το σχολείο που είχε κτισθεί επί Τουρκοκρατίας.
Προπολεμικά, το Παλαιοσέλλι ήταν κεφαλοχώρι της επαρχίας Κόνιτσας, ενώ σύμφωνα με στοιχεία, το 1911 κατοικούσαν στο χωριό 1270 άτομα.
Η εκπαίδευση στα χρόνια της Τουρκοκρατίας
Στο Παλαιοσέλλι, όπως και στα χωριά της περιοχής της Λάκκας (Κοιλάδας) Αώου, την περίοδο της Τουρκοκρατίας η εκπαίδευση ήταν εξαιρετικά υψηλού επιπέδου. Το Δημοτικό Σχολείο είχε τέσσερις τάξεις και ως συνέχεια ήταν το Ελληνικό Σχολείο με τρεις τάξεις, όπου τα παιδιά μάθαιναν Αρχαία Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλικά κ.ά. Στην αρχή (1840) το Σχολείο στεγαζόταν σε κτίριο, το οποίο με την πάροδο του χρόνου έγινε ανεπαρκές.
Το 1889 άρχισε η λειτουργία Παρθεναγωγείου για τη φοίτηση των κοριτσιών. Λύση στο σχολικό κτιριακό πρόβλημα δόθηκε από τον Παλαιοσελλίτη Ιωάννη Καραζήση, ο οποίος, ευρισκόμενος στην Οδησσό της Ρωσίας, έπεισε τον Έλληνα Δήμαρχο της Οδησσού Γρηγόριο Μαρασλή να βοηθήσει. Έτσι, ο Γρηγόριος Μαρασλής έστειλε 500 ρούβλια, σημαντικό ποσό για την ενίσχυση του έργου, το οποίο είχε ξεκινήσει με πρωτοβουλία του Ιδρύματος “Παύλος Μελάς”. Το νέο σχολείο ολοκληρώθηκε το 1907-1908 και εκεί στεγάσθηκαν το Αρρεναγωγείο, το Παρθεναγωγείο και το Νηπιαγωγείο.
Ο Ιωάννης Καραζήσης προσέφερε τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας και, μετά το θάνατο του ευεργέτη Δημάρχου της Οδησσού Γρηγορίου Μαρασλή, τη συνέχιση της προσφοράς ανέλαβε ο προϊστάμενος της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας Αγαθάγγελος Πεφάνης, ο οποίος προσέφερε 1427 χρυσά φράγκα. Το Σχολείο ονομάσθηκε “Μαράσλειος Ελληνική Σχολή” και τόσο ο Γρηγόριος Μαρασλής όσο και ο Αγαθάγγελος Πεφάνης ανακηρύχθηκαν ευεργέτες. Τα σχολεία αυτά καταργήθηκαν με νόμο το 1914 και αντικαταστάθηκαν με τη λειτουργία εξαταξίου Δημοτικού Σχολείου.
Λίμνη
Στο βουνό Σμόλικας και σε υψόμετρο 2.200 μ. βρίσκεται μια μικρή λίμνη με μήκος 120 μ. και πλάτος 80 μ. Το όνομά της είναι Δρακολίμνη. Ακριβώς απέναντι στο βουνό Τύμφη βρίσκεται μια ίδια λίμνη που λέγεται επίσης Δρακολίμνη. Και στις δύο λίμνες ζούνε μικρά αμφίβια (μήκους 20 εκ.) που τα λένε Τρίτωνες και τα οποία μοιάζουν με δράκους.
Μύθος 1
Ο μύθος λέει πως στην κορυφή του Σμόλικα και στην κορυφή της Τύμφης ζούσαν δύο δράκοντες. Κατά διαστήματα, πετούσε ο ένας στον άλλον βράχους, μέχρι που σκοτώθηκε ο ένας και έπεσε μέσα στη λίμνη. Μετά από λίγο καιρό πέθανε και ο άλλος δράκος, μη αντέχοντας τη μοναξιά του και έπεσε μέσα στη λίμνη. Οι δράκοι με τα χρόνια μεταμορφώθηκαν σε μικρά αμφίβια που τους έμοιαζαν, τους Τρίτωνες.
Μύθος 2
Υπάρχει όμως και ο μύθος που θέλει το δράκο του Σμόλικα να πετάει κορμούς δένδρων στο δράκο της Τύμφης και αυτός με τη σειρά του να πετάει βράχους. Έτσι, προσπαθούν να ερμηνεύσουν το πώς η λίμνη του Σμόλικα που περιβάλλεται από δένδρα έχει στο βυθό της βράχους και η λίμνη της Τύμφης που περιβάλλεται από βράχους έχει στο βυθό της κορμούς δένδρων.
Ο Αώος ποταμός (ή Βοβούσα, ή Βογιούσα, ή Αίας)
Οι πηγές του βρίσκονται στο Μαυροβούνι της Πίνδου (Εθνικός Δρυμός Βάλια Κάλντα), σε υψόμετρο 1.300 μ. και οι εκβολές του στην Αδριατική θάλασσα. Το συνολικό του μήκος είναι 260 χλμ. από τα οποία τα 70 χλμ. βρίσκονται στο ελληνικό έδαφος. Τον ποταμό τροφοδοτούν πάρα πολλά ορεινά ρέμματα. Η ορμητικότητα των νερών του προσφέρονται και θεωρούνται ιδανικά για τα αθλήματα του κανό και του καγιάκ.
Στην αρχαιότητα ο Αώος λατρευόταν ως θεός, όπως άλλωστε όλοι οι ποταμοί, οι οποίοι με την ορμητικότητά τους, με τις πλημμύρες αλλά και την ευφορία της γης που προσέφεραν με τα νερά τους, γέμιζαν με δέος τους αρχαίους. Το όνομά του ήταν Αίας ή Αράουα ή Αύος και οι κάτοικοι των πέριξ περιοχών ονομάζονταν Παραυαίοι. Οι Δωριείς ονόμαζαν “Αώους” κάποιες ηλιακές θεότητες.
Η χαράδρα του Αώου ποταμού
Ο Αώος διασχίζει τη 42 χλμ. μήκους χαράδρα που φέρει το όνομά του και βρίσκεται στους πρόποδες των βουνών Σμόλικας και Τύμφη. Οι απόκρημνες και απότομες πλαγιές, το υψόμετρο που φτάνει τα 2.032 μ. στο Σμόλικα και τα 2.497 στην Τύμφη κάνουν την πρόσβαση στη χαράδρα δυνατή μόνο από τη μονότοξη πέτρινη γέφυρα που βρίσκεται στα νότια της πόλης της Κόνιτσας (έδρα του Δήμου Κόνιτσας).
Οι καιρικές συνθήκες στη χαράδρα ποικίλουν ανάλογα με το υψόμετρο. Χαμηλά και κοντά στον ποταμό υπάρχει υγρασία, ενώ στα ψηλότερα επικρατεί κρύο, με το χιόνι να καλύπτει την περιοχή από τον Οκτώβριο μέχρι το Μάιο.
Η βλάστηση είναι πυκνότατη και ποικίλη. Πλατάνια, ιτιές, σφάνδαμοι, μαύρη πεύκα, φλαμουριές, οξιές, έλατα και πολλά άλλα είδη. Το δυσπρόσιτο της περιοχής της χαράδρας έχει ως αποτέλεσμα την απουσία ανθρώπινων δραστηριοτήτων, γεγονός που εξασφαλίζει τη συνέχεια της ύπαρξής της.
Εκκλησίες – Μοναστήρια
Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής
Κτίσθηκε το 1864 σε ρυθμό βασιλικής και με χρήματα που συγκεντρώθηκαν από Έλληνες της διασποράς. Συγκεκριμένα, ο Ιερομόναχος Ιωακείμ περιηγήθηκε την Οδησσό τής Ρωσσίας, την Κωνσταντινούπολη, τη Ρουμανία, τα Ιεροσόλυμα, συγκεντρώνοντας χρήματα για την ανέγερση της εκκλησίας. Οι κάτοικοι του χωριού, εκτός από τη χρηματική ενίσχυση για την ανέγερση, φρόντιζαν και για την καθημερινή τροφή των μαστόρων. Προς τιμήν του ιερομονάχου, υπάρχει τοιχογραφία στην εκκλησία, όπου ο Ιωακείμ εικονίζεται να στέκει ανάμεσα στην Αγία Παρασκευή και τον όσιο Ιωανείκιο. Το τέμπλο του ναού είναι κομψοτέχνημα και προπολεμικά ο Επίσκοπος Ιωαννίνων Σπυρίδων προσέφερε 2.500 χρυσές λίρες για να το αγοράσει. Οι Παλαιοσελλίτες αρνήθηκαν.
Η Αγία Τράπεζα καλύπτεται με πέτρινη πλάκα που μεταφέρθηκε από τον Αώο ποταμό με τη βοήθεια 35 ατόμων και συνοδεία μουσικών οργάνων. Στο ναό βρίσκεται η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, η οποία είναι φτιαγμένη από ασήμι και χρονολογείται από το 1000-1100 μ.Χ. Η εκκλησία έχει χαρακτηρισθεί ως διατηρητέο μνημείο (ΥΠΠΟ αρ. απόφ. 3224738-23-89).
Ο θρύλος της εικόνας της Αγίας Παρασκευής
Τον καιρό της Τουρκοκρατίας, η εικόνα της Αγίας Παρασκευής, που ανήκε στο Παλαιοσέλλι, είχε μεταφερθεί από Κερασοβίτες στο ναό της Αγίας Παρασκευής που υπήρχε στο Κεράσοβο. Η εικόνα “δυσαρεστημένη” επέστρεψε στο Παλαιοσέλλι, στο σημείο που βρίσκεται σήμερα ο ναός.
Οι Κερασοβίτες την ξαναπήραν, αλλά η εικόνα ξαναεπέστρεψε και κάποια στιγμή που οι Παλαιοσελλίτες με τους Κερασοβίτες φιλονικούσαν για το πού θα μείνει η εικόνα, ο Τούρκος, που είχε ορισθεί ως συνοδός αυτών των πηγαινέλα της εικόνας, την πυροβόλησε, το όπλο του όμως εξερράγη στα χέρια του και εκείνος έπεσε νεκρός. Το σημείο εκείνο, στο οποίο υπήρχε κάποια βρύση, ονομάσθηκε “η βρύση του Τούρκου”, η εικόνα παρέμεινε οριστικά πλέον στο Παλαιοσέλλι και το 1864 κτίσθηκε ο ναός.
Το καμπαναριό του Ναού
Αρχισε να κτίζεται το 1909 και τελείωσε το 1912. Χρησιμοποιήθηκε η πέτρα της περιοχής Αγιος Αθανάσιος του χωριού Ελεύθερος. Σύμφωνα με τα αρχεία της Μητρόπολης της Κόνιτσας, οι κάτοικοι του Ελεύθερου είχαν διαμαρτυρηθεί εντόνως για τη μεταφορά της πέτρας. Τα καμπαναριό του Ναού της Αγίας Παρασκευής θεωρείται έργο τέχνης.
Ιερός Ναός Προφήτη Ηλία
Κτίσθηκε το 700 μ.Χ. και στο εσωτερικό του υπήρχαν τοιχογραφίες. Σε ανακαίνιση του ναού οι τοιχογραφίες καταστράφηκαν, διότι δεν ελήφθηκαν μέτρα για την προστασία τους.
Εξωκκλήσια
Γύρω από το χωριό υπάρχουν τα εξωκκλήσια του Αγίου Δημητρίου, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Αθανασίου, του Αγίου Αντωνίου, του Αγίου Γεωργίου και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος.
Ιερός Μονή του Αγίου Γεωργίου
Ανάμεσα στο Παλαιοσέλλι και στο χωριό Ελεύθερος, στη θέση “Παληομονάστηρο” και την εποχή της Τουρκοκρατίας, υπήρχε το μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου, το οποίο ανήκε στο Παλαιοσέλλι. Σύμφωνα με την παράδοση, στο μοναστήρι ήταν θαμμένα τρία βαρέλια που συμβόλιζαν: το ένα, που ήταν γεμάτο με χρυσαφικά, ότι η μονή ήταν πλούσια, το δεύτερο, γεμάτο με μπαρούτι, ότι η μονή χρησίμευε ως αποθήκη πολεμικού υλικού και το τρίτο, που ήταν γεμάτο με φίδια, ότι το μοναστήρι ήταν τόπος συγκέντρωσης επαναστατών εναντίον των Τούρκων. Το μοναστήρι λεηλατήθηκε πολλές φορές και τελικά καταστράφηκε.
Έθιμα
Κάθε χρόνο, την ημέρα της γιορτής του Αγίου Γεωργίου μαζεύονται όλοι οι εορτάζοντες στο εκκλησάκι του Αι-Γιώργη και κερνούν τον κόσμο σιτάρι και κρασί. Στη συνέχεια, μαζεύονται με τη σειρά στο σπίτι του κάθε Γιώργη, όπου τρώνε και πίνουν. Το γλέντι συνοδεύεται από μουσική και οι μουσικοί πληρώνονται από την οικογένεια του καθενός Γιώργη που γιορτάζει. Το ίδιο γίνεται σε όλες τις ονομαστικές εορτές.
Παραδοσιακή αρχιτεκτονική
Το 1943, το μεγαλύτερο μέρος του χωριού καταστράφηκε από τους Γερμανούς. Στο σχολείο του χωριού υπήρχε αίθουσα-μουσείο με πολύτιμα και μοναδικά εκθέματα της παράδοσης του τόπου. Οι Γερμανοί έκαψαν και το σχολείο. Τα ελάχιστα κτίρια που γλύτωσαν μαρτυρούν την αρχιτεκτονική ομορφιά του χωριού. Τα σπίτια ήταν πέτρινα, τη στέγη κάλυπτε μία μαύρη πλάκα και ήταν μονώροφα, διώροφα ή τριώροφα. Τα παράθυρα συνήθως ήταν μικρά, με σιδεριές ή ξύλινα διαφράγματα για προστασία από τους ληστές. Τα μεγαλύτερα παράθυρα είχαν πλάτος 60-70 πόντους και ένα μέτρο ύψος. Σε πολλά σπίτια, στο δεύτερο και τρίτο όροφο υπήρχαν κλειστοί ξύλινοι εξώστες, τα λεγόμενα “σαχνισιά”. Σαν συνέχεια του σπιτιού, υπήρχε αυλή περιφραγμένη με πέτρινο τοίχο και με αυλόπορτα.
Παραδοσιακή φορεσιά
Η γυναικεία Παλαιοσελλίτικη φορεσιά διακρινόταν σε δύο τύπους: τον παλαιότερο και το νεότερο. Οι διαφορές μεταξύ των δύο τύπων ήταν η ποδιά και ο τρόπος που την έδεναν.
Η ανδρική φορεσιά διακρινόταν σε επίσημη και εργασίας. Η βασική διαφορά τους ήταν στο χρώμα της φουστανέλας. Λευκή για την επίσημη, μαύρη για την εργασίας. Υπήρχε επίσης η νυφιάτικη και η γαμπριάτικη ενδυμασία. Το μονό, διπλό ή πολλαπλό περιλαίμιο, φτιαγμένο από φλουριά χρυσά ή ψεύτικα, ήταν η απόδειξη της οικονομικής κατάστασης της νύφης.
Εκπολιτιστικός – Εξωραϊστικός Σύλλογος Παλαιοσελλίου “Αγία Παρασκευή”
Ιδρύθηκε πριν από 25 χρόνια περίπου, από τους ίδιους τους κατοίκους του χωριού και μέσα από την ανάγκη τους να προσφέρουν τόσο στο χωριό όσο και στους ίδιους. Έτσι ο Σύλλογος:
- κατ΄αρχήν έκτισε ένα απλό οίκημα, για τη στέγαση των γραφείων του, το οποίο όμως χρησιμοποιείται και ως χώρος, όπου οργανώνονται κάποιες από τις εκδηλώσεις του.
- μερίμνησε και πλακοστρώθηκαν διάφορα δρομάκια στο χωριό
- ξαναέκτισε την παλιά Ακρόπολη του χωριού και
- στη “Βρύση του Τούρκου” φρόντισε και κτίσθηκε εικονοστάσι αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή, πολιούχο του Παλαιοσελλίου, καθώς και ένα κιόσκι με παγκάκια, για την ανάπαυση όσων ανηφορίζουν από το χωριό προς το “Καταφύγιο”.
Γιορτές που οργανώνει ο Σύλλογος|
- Γιορτή τσίπουρου: Κάθε χρόνο τη δεύτερη ημέρα του Πάσχα, ο Σύλλογος φροντίζει για τη διασκέδαση των Παλαιοσελλιτών. Από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ αυτής της ημέρας, οι κάτοικοι του χωριού διασκεδάζουν με δημοτική μουσική, παραδοσιακά τραγούδια και χορούς, τρώνε και βέβαια πίνουν το δικό τους τσίπουρο, που οι ίδιοι απόσταξαν.
- 15 Αυγούστου: Στη γιορτή της Κοίμησης της Θεοτόκου και στην πλατεία του χωριού, οι Παλαιοσελλίτες επί τέσσερις ημέρες γλεντούν με δημοτική μουσική και τραγούδια. Είναι ακόμη μία προσφορά του Συλλόγου προς τους κατοίκους του χωριού. Την τέταρτη και τελευταία ημέρα του γλεντιού γίνεται εκδρομή στο καταφύγιο, στο Σμόλικα.
Το “Καταφύγιο”
Σε υψόμετρο 1650μ. στο Σμόλικα βρίσκεται το “Καταφύγιο” που έκτισε ο Σύλλογος. Είναι ένα κτίριο ξύλινο που απέχει από το Παλαιοσέλλι 6 χλμ. με το αυτοκίνητο ή 1 ώρα και 15 λεπτά με τα πόδια, από μονοπάτια που περνούν μέσα από το δάσος με τα πεύκα και τα έλατα. Στο “Καταφύγιο” μπορούν να κοιμηθούν 12-15 άτομα, σε έναν ενιαίο χώρο με ξύλινα κρεββάτια και στρώματα μόνο. Για τον ύπνο χρειάζονται υπνόσακοι. Δεν υπάρχει κουζίνα ούτε τουαλέττα. Πόσιμο νερό και τι νερό!- θα βρείτε στην είσοδο του Καταφυγίου. Για μπάνιο μπορείτε να έχετε μαζί σας φορητή ντουζιέρα, το νερό ζεσταίνεται στον ήλιο, η ντουζιέρα στερεώνεται σε κάποιο κλαδί, φοράτε το μαγιό σας και απολαμβάνετε το ντουζ σας κάτω από τα πεύκα. Όλες οι δραστηριότητες γίνονται στη φύση. Φυσικά όλα αυτά είναι εύκολα το καλοκαίρι. Όμως το “Καταφύγιο” είναι ανοικτό όλο το χρόνο, πρόκληση για την πλέον άμεση επαφή και αναμέτρηση με τη Φύση.
