Σε τούτο το άρθρο εξετάσουμε την ιστορία της Περγάμου, μιας αρχαίας πόλης που διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στα ελληνικά δρώμενα εκείνης της εποχής. Η Πέργαμος ήταν αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας στο ύψος της Λέσβου. Ήταν χτισμένη στις πλαγιές ενός βουνού της Τευθρανίας, που περιβρέχεται από δύο ποτάμια, το Σελινούντα και το Κήτειο.
Στην αρχή ήταν χτισμένο εκεί ένα φρούριο με φυσική οχύρωση. Αργότερα στις πλαγιές του βουνού χτίστηκε η πόλη, οπότε η κορυφή έγινε ακρόπολη. Ιδρυτής της θεωρείται ο γιος του Νεοπτόλεμου Πέργαμος, του οποίου και πήρε το όνομα. Ακόμα και στους ιστορικούς χρόνους υπήρχε η λατρεία του “ήρωος κτίστου”. Από τα αρχαιολογικά όμως ευρήματα φαίνεται ότι ο τόπος κατοικήθηκε για πρώτη φορά τον 7ο αι. π.Χ. Το 399 π.Χ. πέρασε από εκεί ο Ξενοφώντας με τα υπολείμματα των “μυρίων”, την κατέλαβε και αργότερα έγραψε γι` αυτήν στα βιβλία του.
Μέχρι τον 3ο αι. π.Χ. ήταν μικρό και ασήμαντο χωριό στην κορυφή ενός βουνού, οπότε ο Λυσίμαχος τη διάλεξε για τη φύλαξη των θησαυρών του, οχυρώνοντας την κορυφή με το μικρό της οικισμό. Τη φρούρηση του θησαυροφυλακίου του την ανέθεσε στον έμπιστό του ευνούχο Φιλέταιρο. Εκείνος όμως, επειδή δυσαρεστήθηκε από τη γυναίκα του Λυσίμαχου, αποστάτησε από τον κύριό του και με τη βοήθεια του βασιλιά της Συρίας ανακηρύχτηκε κύριος του φρουρίου και του θησαυρού (283 π.Χ.). Όταν το 263 π.Χ. πέθανε, άφησε την ανεξάρτητη ηγεμονία του στον ανιψιό του Ευμένη Α΄, ο οποίος τη μεγάλωσε.
Μετά το θάνατο και αυτού (241 π.Χ.), το κρατίδιο της Π. το κληρονόμησε άλλος ανιψιός του Φιλέταιρου, ο Άτταλος Α΄, που πήρε τον τίτλο του βασιλιά της Περγάμου. Ο Άτταλος συγκέντρωσε άφθονο πλούτο, που τον χρησιμοποίησε για τον εξωραϊσμό της Περγάμου, με λαμπρές οικοδομές.
Το 197 π.Χ. τον διαδέχτηκε ο γιος του Ευμένης Β΄, ο οποίος βασίλευσε μέχρι το 159 π.Χ. Υπήρξε και αυτός φιλότεχνος και διακόσμησε την πόλη με ναούς, άλση αγάλματα, δημόσια κτίρια, βωμούς κ.λ.π. Ο ίδιος είναι ο ιδρυτής και της ομώνυμης στοάς στους πρόποδες της Ακρόπολης της Αθήνας. Στις ημέρες του επίσης τελειοποιήθηκε η κατασκευή γραφικής ύλης από δέρματα ζώων, η οποία από το όνομα της πόλης ονομάστηκε περγαμηνή και αντικατέστησε τον πάπυρο. Τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Άτταλος Β΄ ο Φιλάδελφος.
Και αυτός με τη σειρά του εξωράισε την πόλη με πολλά έργα τέχνης, τα οποία αγόρασε από την Κόρινθο μετά την καταστροφή της (146 π.Χ.). Στη γενναιοδωρία του οφείλεται η κατασκευή της ομώνυμης διώροφης στοάς στην αρχαία Αγορά της Αθήνας. Το 138 τον διαδέχτηκε ο ανιψιός του Άτταλος Γ΄ ο Φιλομήτορας. Το 133 π.Χ. έγινε ρωμαϊκή επαρχία και άρχισε να παρακμάζει. Το 117 π.Χ., μετά την επανάσταση του δολοφόνου του Καρακόλα Μακρινού, έπαθε πολλές καταστροφές και το 88 π.Χ. απογυμνώθηκε τελείως από τους Ρωμαίους, που μετακόμισαν στη Ρώμη τα σημαντικότερα αριστουργήματα της τέχνης που τη στόλιζαν.
Όταν επικράτησε ο χριστιανισμός, η Π. έγινε έδρα επισκοπής. Κατά τους βυζαντινούς χρόνους πολιορκήθηκε από τους Άραβες και λεηλατήθηκε (716 μ.Χ.). Το 1310 την κατέλαβαν οι Σελτζούκοι, οι οποίοι ίδρυσαν το σουλτανάτο της Π., και από τότε έμεινε στα χέρια των Τούρκων.
Από τα κυριότερα κτίσματα που αποκάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη είναι: ο βωμός του Δία με τις περίφημες πλαστικές παραστάσεις της Γιγαντομαχίας, ο ναός της Νικηφόρου Αθηνάς, βιβλιοθήκη, ο ναός του Τραϊανού, η δημόσια κρήνη, το συγκρότημα των τριών γυμναστηρίων, το ωδείο, το αμφιθέατρο, το ρωμαϊκό θέατρο, το Ασκληπιείο, τα κτίσματα της αγοράς κ.ά.
Βρέθηκαν ακόμα πολλά νομίσματα, τα οποία μαρτυρούν επίσης τη λαμπρή ιστορία της Περγάμου. Τα πιο παλιά από αυτά κόπηκαν κατά το τέλος του 4ου αι. π.Χ., λίγο προτού γίνει άρχοντας ο Φιλέταιρος, και έχουν περσική επίδραση, γιατί παριστάνουν κεφαλή ανδρός με περσική τιάρα. Μετά την επικράτηση των Ελλήνων τα νομίσματα της Περγάμου έχουν ελληνικές παραστάσεις και επιγραφές και είναι χρυσά και αργυρά. Αλλά και κατά τη ρωμαϊκή κυριαρχία η Π. έκοψε νομίσματα χάλκινα με παραστάσεις θεών.
