Phineas Gage: Το χρονικό ενός εξωπραγματικού τραυματισμού

Είναι η τρίτη φορά που σβήνω και ξαναματαγράφω την εισαγωγή αυτού του άρθρου. Ήθελα να σου μιλήσω για το πάρτι και τον “Αναγνώστη” (σχολιαστής σε άρθρα του Texnologia.Net) που με ξύπνησε για να τον γνωρίσω, καθώς και για τις ηλίθιες ημικρανίες που είχα όταν ήμουν παιδάκι — όμως αυτά είναι πράγματα που αφορούν το παρελθόν, το δικό μου παρελθόν, το οποίο σε ιστορικό επίπεδο είναι αμελητέας βαρύτητας.

Συνεχίζω να δυσκολεύομαι να γράψω εισαγωγή.

Ο συντάκτης είναι και αυτός άνθρωπος, με τα πάνω και τα κάτω του, με τους υπαρξιακούς φόβους του, με το αναπόσπαστο δικαίωμα να βιώνει τις μαύρες του και να μην τις καταπιέζει. Έτσι λοιπόν σήμερα με βρίσκεις στα “κάτω” μου και δεν φοβάμαι να στο πω. Θα περάσει όμως — έτσι κι αλλιώς όλες οι καταστάσεις περαστικές δεν είναι; Και δη οι μουντρούχικες, άσχετα που όταν τις βιώνουμε μας φαίνονται ατελείωτες.

Δεν βαριέσαι.

Τουλάχιστον μέσα στο κεφάλι μου έχω μόνο χαζές σκέψεις που με προβληματίζουν και όχι καμιά σιδερόβεργα σφηνωμένη στον μετωπιαίο μου λοβό. Αυτό είναι ο ορισμός του “πρόβλημα στο κεφάλι” με υλική υπόσταση και σήμερα θα γνωρίσουμε ένα παλικαράκι που το είχε. Δώσε τους χαιρετισμούς σου στον Phinea Gage, τον άνθρωπο που επέζησε μετά από εκτεταμένη ζημιά στον αριστερό μετωπιαίο του λοβό, αφού του είχε χωθεί μια σιδερένια βέργα μέσα στο τζερβέλο.

Ο τύπος αποτελεί μια από τις αγαπημένες περιπτώσεις όσων ασχολούνται με νευροεπιστήμες, μιας και όχι μόνο κατάφερε να επιβιώσει μετά από μια τόσο χοντρή ζημιά, αλλά ήταν κατά μεγάλο βαθμό λειτουργικός για το υπόλοιπο της ζωής του.

Έχει υπάρξει μάλιστα ολόκληρη παραφιλολογία, επιστημονική και μη, γύρω από το όνομα και τη περίπτωση του Gage. Η γνωστή – και λανθασμένη – εκδοχή της ιστορίας, θέλει τον χαρακτήρα του να αλλάζει δραματικά μετά το ατύχημα. Η pop εκδοχή μας λέει λοιπόν ότι ο Gage έγινε ασταθής, παρορμητικός και κοινωνικά ανεπίδεκτος και απαράδεκτος από εκεί που ήταν “ένας άνδρας τίμιος και εργατικός“. Το τι ίσχυσε όμως πραγματικά όπως και άλλες παρανοήσεις θα τα δούμε παρακάτω.

Για το τυπικό του πράγματος, ο Phineas Gage (ελληνικά: Φίνεας Γκέιτζ) γεννήθηκε στις 9 Ιουλίου του 1823, αλλά μη κόβεις και το χέρι σου για αυτό. Καταγόταν από το Grafton County, από μάλλον εργατική οικογένεια και δεν έχουμε άλλα στοιχεία για τη παιδική του ηλικία και τη ζωή του πριν το ατύχημα με τη σιδερόβεργα. Έτσι, θα πατήσουμε το κουμπάκι του fast forward και θα πάμε 25 χρόνια αργότερα, τότε που ο Phineas ήταν 25 χρονών παλικαράκι και δούλευε σε μια κατασκευαστική εταιρία που αναλάμβανε σιδηροδρομικά έργα κοντά στο Cavendish στο Vermont.

Ήταν 13 Σεπτεμβρίου του 1848 όταν ο δικός μας ήταν επικεφαλής ενός team που είχε αναλάβει να κάνει εξόρυξη πέτρας ώστε να φτιάξουν χώρο για να περάσει η σιδηροδρομική γραμμή από εκεί.

Την εξόρυξη την έκαναν ανοίγοντας μια τρύπα μέσα σε έναν ογκόλιθο και μπουκώνοντάς τον με εκρηκτικά. Έπειτα έβαζαν φιτίλι και έκλειναν την τρύπα με άμμο. Για να συμπιέσουν την άμμο και τον δυναμίτη μέσα στη τρύπα, χρησιμοποιούσαν μία σιδερόβεργα την οποία αποκαλούσαν “tamping iron“.

Ο δικός μας που λες, εκείνη την ημέρα πήγε να κάνει ακριβώς αυτό: να ζουλήξει την άμμο και τη χαρούμενη εκρηκτική σκόνη μέσα στην οπή του ογκόλιθου. Εκεί που έκανε τη δουλειά του αμέριμνος, η σιδερόβεργα έβγαλε μια σπίθα, έκανε την σκόνη του δυναμίτη να πάρει φωτιά και από την έκρηξη η σιδερόβεργα πετάχτηκε μέσα από την οπή, καρφώθηκε στο αριστερό μάγουλο του Gage, πέρασε all the way μέσα από την αριστερή πλευρά του κεφαλιού του και βρέθηκε αργότερα γύρω στα 30 πόδια παραπέρα από τον αναίσθητο Gage, λερωμένη με αίμα και κομματάκια από μυαλό.

Και εδώ αρχίζει το “γουάτ δε φακ” σκηνικό. Ο Phineas, λίγες στιγμές μετά το ατύχημα ανέκτησε τις αισθήσεις του, μιλούσε κανονικά και περπάτησε με λίγη βοήθεια ως ένα κάρο που θα τον πήγαινε στο κοντινότερο ιατρείο. Εκεί τον ανέλαβε αρχικά ο γιατρός Edward H. Williams o οποίος τον εξέτασε για να δει σε τι κατάσταση βρισκόταν τα τραύματα του. Παράλληλα ο δικός μας άρχισε να ξερνάει, ενώ από το ζόρι που τραβούσε για να βγάλει τα σωθικά του, έφευγαν από την τρύπα στο κεφάλι του και άλλα κομματάκια μυαλού. Τάσο Γεωργιάδη, σε βλέπω που χαμογελάς!

Μια ώρα αργότερα περίπου, ήρθε να τον αναλάβει ο γιατρός John Martyn Harlow. Αυτός καθάρισε το τραύμα, αφαίρεσε θραύσματα κοκάλων από την πληγή και έβαλε στη θέση τους μεγαλύτερα κομμάτια που είχαν ραγίσει ή ξεκολλήσει. Εν ολίγοις έκανε ότι μπορούσε για να κουράρει τον Gage, ο οποίος καθ’ όλη τη διαδικασία είχε τις αισθήσεις του και επικοινωνούσε κανονικά με το περιβάλλον.

Μετά από αυτό στάλθηκε σπίτι του, αλλά μέσα στις επόμενες μέρες η πληγή του μολύνθηκε με αποτέλεσμα να πέσει η ημικωματώδη κατάσταση και να επικοινωνεί με το περιβάλλον μόνο όταν του απευθυνόταν ο λόγος και αυτό απαντώντας μονολεκτικά, συνήθως με μονοσύλλαβες λέξεις. Η φάση αυτή κράτησε από τις 23 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 3 Οκτωβρίου και μέσα σε αυτό το διάστημα όλοι πίστευαν πως ο Phineas θα τίναζε τα πέταλα. Ο στενός του κύκλος ήδη είχε αρχίσει να προετοιμάζει φέρετρα και κηδείες.

Μέχρι που ο δικός μας, στις 3 του Οκτώβρη, άρχισε να συνέρχεται από το κώμα και τέσσερις ημέρες αργότερα σηκώθηκε και άρχισε να κόβει βόλτες μέσα στο σπίτι του. Μέσα στον επόμενο μήνα άρχισε να βγαίνει βόλτες έξω στην πόλη, ενώ σύντομα δήλωσε την επιθυμία να γυρίσει πίσω στην οικογένεια του που βρισκόταν στο New Hampshire.

Στις 25 Νοεμβρίου γύρισε πίσω στη φαμίλια του. Ο πρώτος καιρός αναπροσαρμογής ήταν δύσκολος για την πάρτη του. Όπως λέει και ο αστικός θρύλος “η συμπεριφορά του είχε αλλάξει ραγδαία“, μόνο που αυτή η δυσλειτουργία, σε αντίθεση με ότι ακούγεται, δεν τον ακολούθησε για ολόκληρο το υπόλοιπο της ζωής του.

Με τον καιρό προσαρμόστηκε, άρχισε και πάλι να αποκτά ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους τριγύρω του, βρήκε σταθερή εργασία και επί του γενικότερου “έστρωσε“. Η μόνη του παραξενιά ήταν πως κουβαλούσε μαζί του τη σιδερόβεργα που του είχε μπει στο κεφάλι, για να του θυμίζει μάλλον πως ακόμα και τα πιο δύσκολα πράγματα ξεπερνιούνται.

Από την ανάρρωση του και έπειτα οι φήμες τον θέλουν να πηγαίνει στο μουσείο του Barnum – μεγάλο καθίκι δαύτος- στη Νέα Υόρκη, για να παρουσιάσει στο κοινό την περίεργη ιστορία του. Η συγκεκριμένη φήμη, αν και λίαν διαδεδομένη δε ξέρουμε κατά πόσο ισχύει. Πάντως πρόσφατα βρέθηκαν στοιχεία τα οποία υποδεικνύουν πως ο Phineas γύρισε για κάποια περίοδο στις μεγάλες πόλεις γύρω από το New Hampshire ως “περιοδεύων αξιοπερίεργο“.

Το 1852 εγκαταστάθηκε στη Χιλή όπου δούλευε ως αμαξάς. Για τα 8 επόμενα χρόνια η ζωή του κυλούσε ήσυχα και αρκετά απροβλημάτιστα δίχως το σπασμένο του κρανίο να του δημιουργεί κάποιο ουσιαστικό πρόβλημα. Έλα μου όμως στις αρχές του 1860 άρχισε να υποφέρει από κρίσεις επιληψίας και σπασμούς, για τα οποία ευθύνονταν μάλλον το τραύμα που είχε στο κεφάλι.

Τρεις μήνες αργότερα μας κούνησε μαντήλι για τον άλλο κόσμο σε ηλικία 36 ετών. Ήταν 21 Μαΐου του 1860.

Παρά το θάνατο του όμως, η ιστορία δεν τελειώνει εδώ.

Ο Harlow ένα χρόνο μετά τον θάνατο του Gage ζήτησε από την οικογένειά του να του παραχωρήσουν το κρανίο και τη σιδερόβεργα για περαιτέρω μελέτη, πράγμα που έγινε. Και όταν ο Harlow τελείωσε με τη μελέτη του πάνω στη περίπτωση του Gage χάρισε αυτά τα δύο σουβενίρ στο Warren Museum.

Μετά την μελέτη του Harlow, άρχισαν να βγαίνουν οι πρώτες βρόμες περί “δραματικής συμπεριφορικής μεταβολής” του Gage, τις οποίες υποστήριζαν θερμά φρενολόγοι και μετέπειτα νευρολόγοι που ήταν της άποψης πως κάθε σημείο του εγκεφάλου έχει μια συγκεκριμένη λειτουργία (τσέκαρε functional specialization για περαιτέρω). Το αστείο ήταν πως τις ίδιες βρόμες, χρησιμοποιούσαν και υποστήριζαν με άλλο τρόπο όσοι δεν ενστερνίζονταν τη θεωρία της λειτουργικής εξειδίκευσης των διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου.

Παράλληλα, για κάποιο ανεξιχνίαστο λόγο, έγινε άμεση σύνδεση της περίπτωσης του Gage με τη μετέπειτα ανακάλυψη και χρήση της λοβοτομής. Το μόνο όμως που μπορεί να αποδεικνύει – διαισθητικά έστω – η περίπτωσή του, είναι ότι “μπορείς να πειράξεις τον ασθενή μέσα κεφάλι, χωρίς αυτός να σου πεθάνει”, όχι πως κάτι τέτοιο σημαίνει απαραίτητα ότι η παρέμβασή σου δε θα δημιουργήσει πρόβλημα.

Τελειώνοντας με τις postmortem ιστορίες γύρω από τον Gage, μέχρι το 2009 “Phineas Gage” ακούγαμε, αλλά πέρα από μια προτομή της μούτσκας του άλλη δική του απεικόνιση δεν μας βρισκόταν. Μέχρι που το σωτήριο έτος 2009 βρέθηκε μια νταγκεροτυπία η οποία τον απεικόνιζε μαζί με την αγαπημένη του σιδερόβεργα. Οι ιδιοκτήτες της μέχρι τότε πίστευαν πως απεικόνιζε κάποιο πληγωμένο φαλαινοθήρα. Μετά από διάφορες εξακριβώσεις, όντως επαληθεύτηκε πως ο καλοντυμένος, μονόφθαλμος κύριος με το ματζαφλίκι ήταν ο Phineas Gage. Ένα χρόνο αργότερα βρέθηκε ακόμα μια απεικόνιση του, αντίγραφα της οποίας άνηκαν σε τουλάχιστον δύο οικογένειες που κατάγονταν από τη γενιά των Gage, οπότε έγινε 100% σίγουρο πως αυτός ο κυριούλης είναι ο Phineas.

Αυτή λοιπόν ήταν η περίεργη και ενδιαφέρουσα ιστορία του Phineas Gage.

Σε αυτό το σημείο θέλω να ευχαριστήσω τον Τάσο που μου τον θύμισε και να υποσχεθώ, πρώτα στον εαυτό μου, έπειτα στην εντιτόρισσα μου (σλουρπ) και ύστερα τους 3 αναγνώστες που με διαβάζουν, πως την επόμενη εβδομάδα θα είμαι ακμαιότατος, δε θα γκρινιάζω, θα γράψω από εκείνες τις “διδακτικές εισαγωγές” που αρέσουν σε όλους μας και δε θα καθυστερήσω να παραδώσω το άρθρο.