Η Κοζάνη είναι πόλη της Δυτικης Μακεδονίας, που αντιστοιχεί στην περιοχή της αρχαίας Εορδαίας (δηλαδή της περιοχής όπου κατοικούσαν οι αρχαίοι Εορδοί). Παλαιότερα υπήρξε η πρωτεύουσα του νομού Κοζάνης.
Ο πληθυσμός της σήμερα είναι 31.553 κατοίκους και είναι κτισμένη σε υψόμετρο 720 μέτρα στους πρόποδες του επιβλητικού και όμορφου Βέρμιου. Η ανάπτυξη της συμβαδίζει μ’ αυτή των άλλων πόλεων του επιπέδου της στη Μακεδονία.
Από πνευματική, πολιτιστική και οικονομική πλευρά δεν έχει να επιδείξει τίποτα το ξεχωριστό, εκτός από το ότι είναι εμπορικό και συγκοινωνιακό κέντρο της γύρω από αυτήν περιοχής. Εξωτερικά η πόλη διατηρεί ακόμη το παλιό της στυλ, με τα μικρά στενά δρομάκια και το ανατολίτικο πνεύμα, παρόλο που ήταν καθαρά ελληνική πόλη.
Σιγά – σιγά αρχίζει να εκσυγχρονίζεται και ν’ αποκτά μια διαφορετική πιο σύγχρονη όψη. Ξεχωρίζουν όμως μέχρι σήμερα ο ναός του Αγίου Νικολάου που είναι κτισμένος στο κέντρο της πόλης από το 1664 και η παλιά μεγάλη δημοτική βιβλιοθήκη που χρονολογείται από το 1500 και περιέχει πολλά βιβλία καθώς και χειρόγραφα πολιτισμικής αξίας. Στη Κοζάνη έχει την έδρα του κι ο μητροπολίτης της δυτικής Μακεδονίας.
Σχετικά με την προέλευση της ονομασίας της πόλης και την ίδρυσή της, οι πληροφορίες που έχουμε δεν είναι τόσες και τέτοιες που να μας δίνουν τη δυνατότητα να καταλήξουμε σ’ αυτά. Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις πάνω σ’ αυτό το ζήτημα, όμως καμιά δεν υπερίσχυσε. Οι ανασκαφές που έγιναν εδώ έφεραν στο φως μερικά ευρήματα που μαρτυρούν ότι σε τούτη την περιοχή υπήρξε κάποια παλιά πόλη που άκμασε γύρω στον 5ο π.Χ. αι. Ποια ήταν όμως αυτή η πόλη δεν ξέρουμε.
Η καινούρια πόλη, από ό,τι προσδιορίστηκε, πρέπει να χτίστηκε το 14ο αι. και κατοικήθηκε από Ηπειρώτες αρχικά και μετά από Μακεδόνες, Θεσσαλούς και Θρακιώτες και το 16ο αι. έφτασε να είναι μια αρκετά μεγάλη πόλη. Σ’ αυτήν αναπτύχθηκε, ακόμα από κείνα το χρόνια, η βιοτεχνία της εριουργίας και της υφαντουργίας καθώς και το εμπόριο με την κεντρική Ευρώπη. Το 17ο αι. γίνεται και πνευματικό κέντρο του ελληνισμού. Το 1665 ιδρύθηκε στην Κοζάνη ελληνική σχολή όπου φοίτησαν και δίδαξαν εξέχουσες προσωπικότητες των ελληνικών γραμμάτων σαν τους Ευγένιο Βούλγαρη, Θεόδωρο Καβαλιώτη (μαθητή του προηγούμενου), Γεώργιο Μπάρκοτση, Διονύσιο Ραψανίτη κ.ά.
Το 1899 θεμελιώθηκε το πρώτο γυμνάσιο της Κοζάνης, τ’ ονομαζόμενο Βαλιανδόριο.
Παρόλο που η Κοζάνη, όπως κι η υπόλοιπη Μακεδονία, βρισκόταν κάτω από την κυριαρχία των Τούρκων, πέρασε μια ζωή σχετικά ήρεμη χωρίς ιδιαίτερα χτυπήματα από τους Τούρκους. Μοναδική εξαίρεση ήταν η εποχή της Ορλωφικής εξέγερσης, κατά την οποία οι Τούρκοι, θορυβημένοι από το κίνημα εναντίον τους, προσπάθησαν με την τρομοκρατία και τη βία να καθησυχάσουν τα πνεύματα και τις διαθέσεις των υποτακτικών τους.
Η Κοζάνη πέρασε στο ελληνικό κράτος κατά τη διάρκεια του πρώτου βαλκανικού πολέμου.
Νομός Κοζάνης: Συνορεύει με τους νομούς Φλώρινας, Γρεβενών, Καστοριάς, Λάρισας, Ημαθίας, Πιερίας και Πέλλας. Έχει έκταση 3.592 τετ. χλμ. και ο συνολικός του πληθυσμός ανέρχεται στις 147.051 κ.
Είναι απ’ τους πιο ορεινούς νομούς της Μακεδονίας. Στα Α. έχει τη μεγάλη, όμορφη οροσειρά του Βέρμιου και των Πιερίων, στα Β. το Άσκιο, στο κέντρο το Βούρινο, Δ. το Βόιο. Εδώ πάνω σχηματίζονται δύο μεγάλο εύφορα, παραγωγικά οροπέδια, της Κοζάνης και της Πτολεμαΐδας που έρχεται στην πρώτη σειρά παραγωγής λιγνίτη.
Ο νομός Κοζάνης διασχίζεται απ’ τον ποταμό Αλιάκμονα, που πηγάζει απ’ το Βόιο και χύνεται στο Θερμαϊκό. Το κλίμα του νομού είναι ηπειρωτικό.
Καλή ανάπτυξη παρουσιάζει ο νομός Κοζάνης στη γεωργία. Παράγει σιτηρά, όσπρια, οπωρικά. Εδώ φυτρώνει και καλλιεργείται το φυτό κρόκος, που με το κίτρινο χρώμα του άνθους του χρωματίζουν τα τυριά και διάφορα άλλα φαγώσιμα προϊόντα. Η ξυλεία και το εμπόριό της είναι σ’ αρκετά καλή κατάσταση. Αυτό οφείλεται στην ύπαρξη των κατάφυτων βουνών που δεσπόζουν στο νομό Κοζάνης.
Ο παλαιός νόμος Κοζάνης χωριζόταν σε τρεις επαρχίες.
- Επαρχία Βοΐου, με πρωτεύουσα τη Σιάτιστα (5.702 κατ.). Άλλες πόλεις: Εράτυρα, Νέαπολη, Γαλατινή κ.ά.
- Επαρχία Εορδαίας. Πρωτεύουσα η Πτολεμαΐδα. Άλλες πόλεις: Αναρράχη, Κομνηνοί, Φιλώτας, Περδίκας κ.ά.
- Επαρχία Κοζάνης. Πρωτεύουσα η Κοζάνη. Άλλες πόλεις: Σέρβια, Αιανή, Ακρινή, Κρόκος, Τρανόβαλτο κ.ά.
