Οι άνθρωποι συχνά υποστηρίζουν ότι αποφεύγουν τη θλίψη, αλλά οι διαδικτυακές τους συνήθειες δείχνουν το αντίθετο.
Περιεχόμενο που εκμεταλλεύεται τη λύπη για να κερδίσει προβολές αποτελεί πια αναπόσπαστο μέρος της διαδικτυακής κουλτούρας.
Γιατί όμως λειτουργεί αυτή η περίεργη κατάσταση;
Η δύναμη των συναισθημάτων στο διαδίκτυο
Είτε πρόκειται για καμπάνιες παραπληροφόρησης, είτε για δημιουργούς περιεχομένου που επιδιώκουν την επιτυχία, είτε για εταιρείες που θέλουν να πουλήσουν προϊόντα, ένας είναι ο σίγουρος τρόπος να κερδίσουν ακόλουθους και χρήματα, και κατ’ επέκταση να κάνουν το κοινό να νιώσει κάτι δυνατό.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν επικριθεί έντονα για το πως ενθαρρύνουν τους δημιουργούς να προκαλούν θυμό στο κοινό τους. Αυτή η προσέγγιση, γνωστή ως “ragebait“, έχει δεχθεί σημαντική κριτική, ενώ της αποδίδεται εν μέρει η ευθύνη για την πολιτική πόλωση των τελευταίων ετών.
Ωστόσο, ο θυμός δεν είναι το μόνο συναίσθημα που κρατά τους χρήστες κολλημένους σε μια ανάρτηση ή τους ωθεί να τη μοιραστούν.
Το διαδίκτυο κατακλύζεται από αυτό που αποκαλείται “sadbait”. Αν και δεν έχει τραβήξει την ίδια προσοχή, αποτελεί βασικό στοιχείο της επιτυχίας πολλών διαδικτυακών δημιουργών. Επηρεαστές δημοσιεύουν βίντεο όπου κλαίνε. Απατεώνες παρασύρουν θύματα με ιστορίες ατυχίας.
Το 2024, δημιουργοί στο TikTok συγκέντρωσαν εκατοντάδες εκατομμύρια προβολές με βίντεο που ανήκουν στη θλιμμένη κατηγορία “Corecore” – κολάζ από καταθλιπτικές σκηνές ταινιών και ειδήσεις, συνοδευόμενα από μελαγχολική μουσική.
Ο ρόλος των αλγορίθμων στη θλίψη
“Οι εμφανίσεις έντονων συναισθημάτων – θυμός, θλίψη, αηδία ή ακόμα και γέλιο – αιχμαλωτίζουν το κοινό,” αναφέρει η Soma Basu, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο του Τάμπερε στη Φινλανδία. Οι δημιουργοί γνωρίζουν ότι το κοινό τους σκρολάρει ανάμεσα σε αμέτρητα βίντεο, και μια έντονη συναισθηματική έκκληση μπορεί να τους κρατήσει. Σύμφωνα με την Basu, οι εικόνες θλίψης δημιουργούν μια ξεχωριστή σύνδεση, θολώνοντας τα όρια ανάμεσα στον θεατή και το περιεχόμενο.
Οι χρήστες του διαδικτύου, όπως οι θεατές ταινιών ή οι αναγνώστες βιβλίων, ανταποκρίνονται σε θλιμμένο και συναισθηματικό περιεχόμενο. Οι αλγόριθμοι το αναγνωρίζουν αυτό και το ανταμείβουν.
Θλίψη με χιούμορ και τεχνητή νοημοσύνη
Το sadbait δεν χρειάζεται πάντα να είναι πραγματικά θλιβερό. Μια ιδιαίτερα δημοφιλής κατηγορία περιλαμβάνει διαφάνειες με εικόνες γατιών που “πεθαίνουν” σε θλιβερές ιστορίες, συνοδευόμενες από τεχνητές εκτελέσεις τραγουδιών της Billie Eilish με “νιαουρίσματα” αντί για στίχους. Αυτά τα “λυπημένα” γατάκια έγιναν τόσο δημοφιλή που η ίδια η Eilish παρουσίασε την εκτέλεση με νιαουρίσματα στο Madison Square Garden, προκαλώντας ενθουσιασμό στο κοινό.
Παράλληλα, η τεχνητή νοημοσύνη ενίσχυσε το φαινόμενο. Την άνοιξη του 2024, εικόνες που απεικόνιζαν τραυματισμένους βετεράνους και φτωχά παιδιά πλημμύρισαν τα Facebook feeds, κατακτώντας την κορυφή των αλληλεπιδράσεων. Όταν μια τεχνητή εικόνα ενός φανταστικού θύματος του τυφώνα Helene έγινε viral, δεξιοί influencers και ακόμα και ένας Ρεπουμπλικάνος πολιτικός υποστήριξαν ότι “δεν έχει σημασία” που ήταν ψεύτικη, καθώς άγγιξε συναισθηματικά τους ανθρώπους.
Γιατί αγαπάμε τη θλίψη;
Είτε πρόκειται για πραγματικές είτε για τεχνητές αφηγήσεις, οι άνθρωποι φαίνεται να απολαμβάνουν να “βυθίζονται” στα συναισθήματά τους. Η θλίψη προσφέρει έναν τρόπο σύνδεσης, έναν καθρέφτη για τα δικά μας συναισθήματα και μια συναισθηματική εμπειρία που είναι δύσκολο να αγνοηθεί. Έτσι, το sadbait αποδεικνύει ότι, παρά τις διαμαρτυρίες μας, η θλίψη έχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά μας – και στις οθόνες μας.
Αλγόριθμοι και Κοινό: Η σχέση μεταξύ συναίσθημα και αντίδρασης στο διαδίκτυο
Οι ερευνητές που αναλύουν το συναισθηματικό περιεχόμενο στο διαδίκτυο, είτε πρόκειται για παραπληροφόρηση είτε για memes, συνδέουν την επιτυχία αυτού του περιεχομένου με τους στόχους των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης να αυξήσουν την αλληλεπίδραση. Οι αλγόριθμοί τους είναι προσαρμοσμένοι έτσι ώστε να προωθούν δημοσιεύσεις στις οποίες οι χρήστες αφιερώνουν περισσότερο χρόνο σχολιάζοντας, παρακολουθώντας και μοιράζοντας. Όσο περισσότερο ένα ποστ προκαλεί αντίδραση, για οποιονδήποτε λόγο, τόσο πιο πιθανό είναι να το δουν και άλλοι χρήστες.
Η σχέση των χρηστών με το συναισθηματικό περιεχόμενο
Αυτό είναι λογικό – οι χρήστες του διαδικτύου, όπως και οι θεατές ταινιών ή οι αναγνώστες βιβλίων, ανταποκρίνονται σε θλιβερό και συναισθηματικό περιεχόμενο, και οι αλγόριθμοι το ανταμείβουν. Στις μεγάλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης, οι δημιουργοί περιεχομένου πληρώνονται με βάση τη διάρκεια και την ένταση της αλληλεπίδρασης που προκαλούν οι αναρτήσεις τους.
Ο καλύτερος τρόπος για να προσεγγίσει κανείς το κοινό είναι να ικανοποιήσει τον αλγόριθμο. Οι δημιουργοί προσπαθούν να καταλάβουν τι θα προωθήσει το μηχάνημα και να δημιουργήσουν περισσότερο τέτοιο περιεχόμενο, δημιουργώντας έναν κύκλο ανατροφοδότησης που συνεχίζεται.
Η σκοπιμότητα και η ψυχολογία πίσω από τα “Sadbait” βίντεο
Η χρήση τέτοιων τεχνικών για την προσέλκυση θεάσεων μπορεί να φαίνεται κυνική. Ωστόσο, τα “sadbait” βίντεο, που προκαλούν συναισθήματα, δεν είναι απλά μια μέθοδος πρόκλησης συναισθημάτων – προσφέρουν και μια διέξοδο για την εξερεύνηση και την έκφραση αυτών των συναισθημάτων. Σύμφωνα με την ερευνήτρια παραπληροφόρησης, Νίνα Λουτς, “Δεν νομίζω ότι πρόκειται για αντίδραση στο ίδιο το περιεχόμενο, αλλά μάλλον το περιεχόμενο χρησιμεύει ως χώρος για να συγκεντρωθούν άτομα με κοινά ενδιαφέροντα και εμπειρίες.”
Στο TikTok, για παράδειγμα, λογαριασμοί που δημοσιεύουν ασαφείς ασπρόμαυρες φωτογραφίες φωτιστικών του δρόμου με λεζάντες για την κατάθλιψη συγκεντρώνουν εκατομμύρια προβολές, ενώ τα προφίλ συχνά προσφέρουν βοήθεια με φράσεις όπως “Τα μηνύματα είναι ανοιχτά αν χρειάζεστε να μιλήσετε”.
Στα σχόλια εικόνων που προέρχονται από τεχνητή νοημοσύνη, με παιδιά που κλαίνε και τραυματίες βετεράνους πολέμου, έχει ως αποτέλεσμα οι ξένοι χρήστες μοιράζονται τα δικά τους προσωπικά τους προβλήματα με απόλυτη ειλικρίνεια.
Η ψυχική υποστήριξη και η συναισθηματική έκφραση στο διαδίκτυο
Η ανταλλαγή συναισθημάτων μέσω αυτών των βίντεο δεν είναι κάτι καινούργιο στο διαδίκτυο. “Όταν ήμουν έφηβη, αυτό συνέβαινε πολύ σε κοινότητες φαντ, ή στο Tumblr, που ήταν επίσης δημόσια φόρουμ”, αναφέρει η Λουτς. “Οι άνθρωποι αναζητούν σύνδεση και τη βρίσκουν σε ίσως μη συμβατικούς χώρους.”
Ως αποτέλεσμα αυτής της αναζήτησης για σύνδεση, οι χρήστες που συζητούν τις ζωές τους στα σχόλια των “sadbait” βίντεο τραβούν την προσοχή των παρατηρητών και βοηθούν στη διατήρηση της δυναμικής του αλγόριθμου.
Τα “Κλάματα” ως μέσο συναισθηματικής έκφρασης
Αυτή η μορφή εξόδου είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε έναν κόσμο όπου η θλίψη θεωρείται ταμπού, σύμφωνα με την ερευνήτρια Μπασού. Έχει μελετήσει ένα συγκεκριμένο είδος καταθλιπτικών βίντεο στα ινδικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα λεγόμενα “crying videos”, όπου Ινδοί influencers παριστάνουν ότι κλαίνε σε συγχρονισμό με ήχο από ταινίες ή τραγούδια στο TikTok.
Αυτός ο τύπος περιεχομένου έγινε ολόκληρη κατηγορία ιογενούς περιεχομένου πριν την απαγόρευση του TikTok στην Ινδία το 2020, και τόσο επιτυχημένος που υπάρχουν ακόμα και εκπαιδευτικά βίντεο που δείχνουν στους δημιουργούς πώς να κλαίνε για το περιεχόμενο. Μετά την απαγόρευση, πολλοί από αυτούς τους influencers μεταπήδησαν στο Instagram Reels.
Η Μπασού σημειώνει ότι τα “crying videos” γίνονται ιογενή επειδή παραβιάζουν κοινωνικά αποδεκτούς κανόνες. Η έκφραση συναισθημάτων που συνήθως διατηρούνται ιδιωτικά προσφέρει στους θεατές “μια σπάνια και πολύτιμη πρόσβαση σε κάτι που είναι ιδιωτικό, εξειδικευμένο και κρυμμένο”.
Η λειτουργία του θλιβερού περιεχομένου: Παράβαση κανόνων και σχέσεις
Αυτή η μορφή ψηφιακής οικειότητας μπορεί να φαντάζει σαν βιασμός της ιδιωτικότητας για τους θεατές και έκθεση από πλευράς των δημιουργών. Ωστόσο, το θλιβερό περιεχόμενο εκθέτει και σχολιάζει πλευρές της κοινωνίας εκτός διαδικτύου. “Με την έντονη επίδειξη συναισθημάτων τους, αυτά τα βίντεο περιπλέκουν και εκθέτουν τις διαιρέσεις που υπάρχουν στην κοινωνία – όπως η τάξη, η κάστα, η εθνοτική προέλευση, το φύλο, η σεξουαλικότητα, η μόρφωση κ.λπ.”, αναφέρει η Μπασού.
Η παράβαση του κοινωνικού κανόνα να εκφράσεις συναισθήματα όταν δεν επιτρέπεται, ή να συμπορευτείς με κάποιον από μια άλλη κοινωνική ομάδα, είναι αυτό που προσελκύει τους θεατές στα βίντεο “crying”, προσθέτει η Μπασού. Οι χρήστες και οι δημιουργοί περιεχομένου παίζουν έξω από τα καθιερωμένα όρια των κοινωνικών κωδίκων και προσδοκιών, κάτι που καθιστά αυτά τα βίντεο ιδιαίτερα ελκυστικά.
Η εξέλιξη του περιεχομένου και η κοινωνική σύνδεση
Ένα βίντεο κλάματος μπορεί να ξεκινήσει ως ένα έφηβο αγόρι στο σπίτι των γονιών του, εξερευνώντας πώς αισθάνεται να κλαίει δημοσίως, αλλά μπορεί να εξελιχθεί σε ένα βίντεο που γελούν με ειρωνεία οι χρήστες ή να γίνει αφορμή για δύο μεγαλύτερες γυναίκες από διαφορετικά μέρη του κόσμου να συνδεθούν μέσω ιστοριών για τα παιδιά τους και τις καριέρες τους.
Η στρατηγική των χρηστών: Σοβαρότητα και ειρωνεία
Ωστόσο, η Λουτς επισημαίνει ότι οι ειδικοί συχνά αναλύουν τα ψηφιακά οικοσυστήματα σαν να είναι οι χρήστες αβοήθητοι συμμετέχοντες σε μια τεράστια μηχανή που απορροφά την προσοχή. Οι χρήστες κατανοούν τις δυνάμεις που οδηγούν το διαδίκτυο, και η αλληλεπίδραση με το περιεχόμενο συχνά είναι “και ειρωνική και ειλικρινής”.