Sofonisba Anguissola: Μια ζωή γεμάτη πορτραίτα

Γεια σας αγαπητοί μου αναγνώστες, σήμερα θα ξεκινήσω αυτό το άρθρο δίνοντας ευχές προς όλους. Λοιπόν εύχομαι λιγότερες μιζέριες με ελπίδα ανακάμψεως σε όλα τα επίπεδα. επίσης για να κάνουμε και λίγο καλαμπούρι, στοιχηματίζω μια μεταλλική κασετίνα με ξυλομπογιές νερού της Faber Castell πως εσύ ακόμα σέρνεσαι από το χθεσινό σου ξενύχτη που έκανες στο μπαρ της γειτονιάς σου, καιθ πως το κεφάλι σου έχει γίνει καζάνι από το πολύ ξύδι που ήπιες χωρίς όρια και σίγουρα η κοιλιά σου θα είναι τούμπανο από τη χθεσινή κραιπάλη

Το “καζάνι” και το “τούμπανο” είναι τα τιμήματα που πληρώνεις επειδή έχεις μια τάση να ξεφτιλίζεις το πράμα. Τέλος πάντων. Εγώ είμαι εδώ για να επιτελέσω το καθήκον μου και να σου δώσω για ακόμη μία φορά στο στόμα κάποια λαχταριστή βιογραφία. Τώρα αν εσύ δεν είσαι σε θέση να τη διαβάσεις, τότε ετούτη η παράμετρος είναι ένα άλλο ζήτημα.

Μετά το ευχάριστο διάλειμμα που είχαμε με το αφιέρωμα εκείνης της τρελής οικογένειας που έχει δημοσιευτεί στο προηγούμενο άρθρο, λέω να ξαναστρέψω την ελλειμματική προσοχή σου στο χώρο της τέχνης και μάλιστα να ασχοληθώ πάλι με γυναίκα καλλιτέχνη. Σήμερα λοιπόν θα δούμε την ζωή της Sofonisba Anguissola, η οποία ήταν μία από τις ζωγράφους που άνοιξαν τον δρόμο για την Gentileschi και για τις υπόλοιπες -λίγες- γυναίκες καλλιτέχνιδες εκείνου του καιρού.

Η Sofonisba Anguissola (ελληνικά: Σοφονίσμπα Ανγκουισόλα) γεννήθηκε στη Cremona της Λομβαρδίας γύρω στο 1532 και ήταν η μεγαλύτερη από τα εφτά παιδιά του ευγενή Amilcare Anguissola. Ο Amilcare ήταν από εκείνους τους μπαρμπάδες που ασπάζονταν το αναγεννησιακό ιδεώδες και ήθελε όλα του τα παιδιά να μορφωθούν και να καλλιεργήσουν τα ταλέντα τους. Έτσι και τα έξι κορίτσια του ασχολήθηκαν με τη ζωγραφική. Εν τέλει όμως μόνο η Sofonisba ασχολήθηκε επαγγελματικά καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής της με τη τέχνη.

Στην ηλικία των 14 ετών η Sofonisba μαζί με την αδερφή της Elena ξεκίνησαν να μαθητεύουν δίπλα στο ζωγράφο Bernardino Campi. Όταν αυτός έφυγε από τη Cremona, η Sofonisba συνέχισε τις σπουδές της υπό την εποπτεία του Bernardino Gatti. Το 1544 έκανε ένα πέρασμα από τη Ρώμη, όπου εξασκήθηκε σκιτσάροντας εκτός εργαστηρίου.

Συν τοις άλλοις, εκεί γνώρισε και έναν αξιόλογο αριθμό σημαντικών ζωγράφων της εποχής, ανάμεσα σε αυτούς και τον Michelangelo ο οποίος την βρήκε εξαιρετικά ταλαντούχα και της προσέφερε με μεγάλη προθυμία καθοδήγηση στη ζωγραφική της — μάλιστα, της χάρισε και σκίτσα του, ζητώντας της να τα αντιγράψει με το δικό της ύφος.

Παρά τις επιδόσεις και την αφοσίωσή της στη ζωγραφική και παρά τις γνωριμίες που απέκτησε -όπως ήταν φυσικό, εξαιτίας του φύλου της- ο δρόμος της δεν ήταν στρωμένος με ροδοπέταλα.

Το ότι ήταν γυναίκα την απέτρεπε από το να μελετήσει γυμνό μοντέλο και ανατομία, μιας και εκείνη την εποχή ήταν απλά ανεπίτρεπτο μια γυναίκα να ρίχνει βλέφαρο σε γυμνά σώματα, ξεκοιλιασμένα και μη. Αυτό την περιόριζε καλλιτεχνικά σε μεγάλο βαθμό, αφού χωρίς μελέτη γυμνού μοντέλου και ανατομίας, της ήταν αδύνατο να ζωγραφίσει πίνακες που θα περιλάμβαναν συμπλέγματα.

Τι σήμαινε αυτό; Ότι οι μνημειώδεις θρησκευτικές και οι ιστορικές παραστάσεις αναγκαστικά έβγαιναν εκτός του ρεπερτορίου της. Έλα όμως που, ιδίως οι θρησκευτικές παραστάσεις, αποτελούσαν σημαντικό κομμάτι της δουλειάς ενός καλλιτέχνη εκείνην την εποχή και αν δεν μπορούσες να εκτελέσεις μια μεγαλεπίβολη παραγγελία για την εκκλησία, τι σκατά ζωγράφος ήσουν;

Η Sofonisba μας όμως δεν κώλωσε. Δεν την άφηναν να ζωγραφίζει συμπλέγματα; Their loss. Αυτή θα αφιερωνόταν στην σπουδή πορτραίτων και θα γινόταν όχι απλά καλή, αλλά περιζήτητη.

Πειραματίστηκε με διάφορους τρόπους απεικόνισης, αρχικά χρησιμοποιώντας για μοντέλα τα μέλη της οικογένειάς της -τα καλά του να έχεις μεγάλη φαμίλια- και σιγά σιγά μπήκε στο επάγγελμα, λαμβάνοντας παραγγελίες για πορτραίτα αστών και ευγενών.

Το 1558, ενώ είχε ήδη στρώσει τη δουλειά της στη Cremona, πήγε στο Μιλάνο για να ζωγραφίσει τον Δούκα της Alba, ο οποίος ερωτεύτηκε την δουλειά της και την παίνεψε με τα καλύτερα λόγια στο βασιλιά της Ισπανίας Phillip II. Ο Φίλιππας ψήθηκε από τα όσα του είπε ο δούκας και τον επόμενο χρόνο κάλεσε τη Sοfonisba στην αυλή του. Μεγάλη νίκη και διάκριση για την δικιά μας η εύνοια του βασιλιά, θα ανέβαζε την καριέρα της σε άλλο επίπεδο.

Τον χειμώνα του 1560 πάτησε το πόδι της στην αυλή του Ισπανού βασιλιά. Εκτός από ζωγράφος της αυλής έγινε και δεσποινίδα επί των τιμών για τη Βασίλισσα Ελισάβετ.

Εκεί, αφιερώθηκε με περίσσια σπουδή στην απεικόνιση των μελών της βασιλικής οικογένειας — δουλειά ζόρικη για αρκετούς λόγους. Μπορείς να αντιληφθείς πως οι γαλαζοαίματοι ήταν απαιτητικοί πελάτες, στα όρια του “έχω-καβαλήσει-το-καλάμι” ίσως, οι οποίοι ανέκαθεν ζητούσαν οι πίνακες να απεικονίζουν το αρχοντικό τους μεγαλείο και σχεδόν πάντα πόζαραν φορώντας την Άρτα και τα Γιάννενα. Αυτό φυσικά ήταν μια πρόκληση για την Sofonisba, την οποία δέχτηκε και αντιμετώπισε καταφέρνοντας να δημιουργήσει μια σειρά από πολύ αξιόλογα πορτραίτα της ισπανικής βασιλικής φαμίλιας.

Φυσικά για να το καταφέρει αυτό της έφυγε ο πάτος και αναγκάστηκε να ξοδέψει υπερβολικά πολλές εργατοώρες πάνω από τον κάθε πίνακα, αλλά το αποτέλεσμα ήταν κάτι παραπάνω από ικανοποιητικό.

Να σημειώσουμε επίσης, πως την περίοδο που βρισκόταν στην υπηρεσία της βασίλισσας δούλευε μαζί με έναν άλλο αυλικό ζωγράφο, τον Alonso Sanchez Coello. Η επιρροή που άσκησε ο ένας στην δουλειά του άλλου ήταν τόσο έντονη, που αργότερα οι -ολίγον τι τσουτσουνοκράτες- ιστορικοί τέχνης απέδιδαν έργα της Sofonisba στον Alonso και σε έναν ακόμα ζωγράφο της αυλής, τον Juan Pantoza de la Cruz.

To 1568 η βασίλισσα Elizabeth πέθανε μετά από μια δύσκολη γέννα, αφήνοντας τον Ισπανό βασιλιά χήρο και την Sofonisba χωρίς κυρά. Αφού ο βασιλιάς παντρεύτηκε την ανιψιά του, είπε να τακτοποιήσει και τη Sofonisba παντρεύοντάς την με κάποιον ευγενή της αυλής. Σύντομα ανακάλυψε όμως πως η Sofonisba ήταν ήδη λογοδοσμένη.

Αυτό δεν τον εμπόδισε να βρει κάποιον να την καλοπαντρέψει και εν τέλει το 1571 την έδωσε στον Don Francisco de Moncada, γιο του αντιβασιλιά της Σικελίας, προικίζοντας την μάλιστα με 12.000 λίρες. Για καλή της τύχη, ο Don Francisco ήταν υποστηρικτικός απέναντι στη ζωγραφική της καριέρα. Το ζευγάρι έμεινε για περίπου 8 χρόνια στη βασιλική αυλή της Ισπανίας και το 1578, με τις ευλογίες του βασιλιά, έφυγε και εγκαταστάθηκε στο Παλέρμο.

Δυστυχώς για τη Sofonisba, τον επόμενο χρόνο, ο άντρας της πέθανε και η ίδια αναγκάστηκε να επιστρέψει στην οικογένειά της στη Cremona. Μέσα στην ατυχία της όμως στάθηκε τυχερή, μιας και στο καράβι που τη γύριζε στη γενέτειρα της, γνώρισε τον Orazio Lomellino, τον καπετάνιο του καραβιού. Καψουρεύτηκαν και παντρεύτηκαν στη Πίζα το 1580. Μετά το γάμο τους μετακόμισαν στη Γένοβα, από όπου καταγόταν ο Orazio.

Στην Γένοβα η Sofonisba έγινε η σημαντικότερη ζωγράφος πορτραίτων της πόλης, ενώ άρχισε να ζωγραφίζει και πίνακες θρησκευτικού περιεχομένου, οι οποίοι δυστυχώς δε σώθηκαν στις μέρες μας. Πέρα από αυτό πολλοί σημαντικοί καλλιτέχνες την επισκέπτονταν, όχι μόνο για κους-κους πάνω στη τέχνη, αλλά και για να μάθουν από αυτή τα κόλπα της τέχνης του πορτραίτου.

Στα τελευταία της μετακόμισε στο Παλέρμο και το 1620 ζωγράφισε τη τελευταία της αυτοπροσωπογραφία.

Εκείνο τον καιρό η όραση της άρχισε να “χάνει” με αποτέλεσμα να δυσκολεύεται να ζωγραφίσει. Πολλοί βιογράφοι της αναφέρουν ολική απώλεια όρασης, αλλά μάλλον είχε απλά κάτι σε καταρράκτη.

Έτσι παρά το ότι δεν μπορούσε να ζωγραφίζει πλέον, συνέχισε να υποστηρίζει ενεργά την τέχνη, τους καλλιτέχνες και ήταν μια αξιοσέβαστη γηραιά κυριούλα με οξύ πνεύμα. Πέθανε το 1625 σε ηλικία 93 ετών.

Επτά χρόνια μετά, την ημερομηνία που θα ήταν τα εκατοστά της γενέθλια, ο σύζυγος της τοποθέτησε στον τάφο της την εξής επιγραφή:

Στη Sofonisba, τη σύζυγο μου, που ανάμεσα στις επιφανείς γυναίκες του κόσμου ήταν εξαιρετική στο να απεικονίζει την εικόνα του άνδρα.

Ο Orazio Lomellino, με θλίψη για το χαμό της μεγάλης του αγάπης, το 1632 αφιέρωσε αυτόν τον μικρό λόγο ως φόρο τιμής σε τούτη την εξαιρετική γυναίκα.

Συγκινητικό, παραδέξου το.

Κάπου εδώ κλείνουμε τη βιογραφία της Anguissola.

Η ζωή της, σε σχέση με της Gentileschi, ήταν πολύ πιο συμβατική, αλλά αυτό δεν υποσκελίζει σε καμία περίπτωση το έργο της, ούτε τη σημασία της σαν πρόδρομος πολλών γυναικών καλλιτεχνών.

Την επόμενη εβδομάδα που θα τη παλεύεις περισσότερο, θα σου βάλω πιο δύσκολα πραγματάκια. Άντε καλή μας χρονιά και πάλι ζαβό!