Άραβες είναι λαός που κατοικεί στη χερσόνησο της Αραβίας και έχει εξαπλωθεί από τον 7ο αιώνα μ.Χ. στη Συρία, Περσία, και τη Βόρεια Αφρική.
Η προϊστορία τους σκεπάζεται από σκοτάδι. Τα σχετικά στοιχεία με την καταγωγή τους στηρίζονται στην Παλαία Διαθήκη, που τους θεωρεί απόγονους του Αβραάμ καταγόμενους απο τη Χετζάζα, επίσης υπάρχουν και ορισμένες πληροφορίες που πηγάζουν μέσα από τις Ασσυριακές επιγραφές του 15ου π.Χ. αιώνα.
Τα χαρακτηριστικά τους δείχνουν τη σημιτική τους καταγωγή, γιατί από φυλετικής πλευράς ανήκουν στη μεσημβρινή ομάδα της μεγάλης σημιτικής ομοφυλίας, που κέντρο της ήταν η Αραβία. Ο Άραβας που διατηρεί καθαρή την καταγωγή του είναι ψηλός, μελαχρινός, δολιχοκέφαλος, έχει ίσια μύτη και μαύρα ζωηρά μάτια.
Στην αρχή ήταν χωρισμένοι σε φυλές, όπως έμειναν και αργότερα στο εσωτερικό της χερσονήσου οι Βεδουίνοι, που ζούσαν νομαδικά και αυτόνομα εκλέγοντας το σεΐχη τους. Οι Άραβες είναι λαός μαχητικός, δραστήριος, καθαρός, χαρούμενος και φιλόξενος.
Ήρθαν από πολύ νωρίς σ’ επικοινωνία με τους Έλληνες από τη 2η χιλιετία π.Χ.
Με τους Ρωμαίους επίσης ήρθαν σ’ επαφή μα ποτέ δεν υποδουλώθηκαν σ’ αυτούς. Ήταν όμως διαιρεμένοι και φιλονικούσαν μεταξύ τους, δίνοντας την ευκαιρία στους Πέρσες να τους υποτάξουν τον 6ο μ.Χ. αιώνα. Τους ένωσε όμως η διδασκαλία του Μωάμεθ που εμφανίστηκε το 622 μ.Χ. και εξόρμησαν με νέες δυνάμεις για την κατάκτηση και τον εξισλαμισμό του κόσμου. Έτσι ξαπλώθηκαν στην Περσία, Συρία, Βόρειο Αφρική, Δυτική Αφρική και Τουρκεστάν, όπου ίδρυσαν νέες πόλεις και πρόκοψαν μεταφέροντας του πολιτισμό τους παντού και επιδρώντας πολύ στην εξέλιξη του πολιτισμού των άλλων μερών.
Επεκτάθηκαν από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ινδό. Μεγάλο μέρος τους εγκαταστάθηκε στην Ισπανία.
Οι διάδοχοι του Μωάμεθ (χαλίφες), ο Αμπού Μπάκρ (πεθερός του που πέθανε το 644 μ.Χ.), ο Ομάρ ο Α’, η δυναστεία των Ομεϊαδών (661- 750), είδαμε πως κατάκτησαν το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας και της Ευρώπης. Τότε πρωτεύουσα έγινε η Δαμασκός.
Στην εποχή της δυναστείας των Αββασιδών (751- 1058) η ακμή τους κορυφώνεται, η πρωτεύουσα μεταφέρεται στη Βαγδάτη και συγχρόνως η Ισπανία και η Αφρική χωρίστηκαν σε ανεξάρτητα μωαμεθανικά κράτη.
Οι Ομεϊάδες της Δαμασκού και οι Αββασίδες της Βαγδάτης ήταν θεοκρατικά στρατιωτικά βασίλεια. Παράλληλα, υπήρχαν και τοπικές ηγεμονικές δυναστείες στην Περσία (Σελτσουκίδες, Σαφαρίδες κ.ά.).
Την ορμή τους την κατακτητική (είχαν επιτεθεί, όπως ξέρουμε και στο Βυζάντιο πολιορκώντας την Πόλη) σταμάτησε ο Κάρολος Μαρτέλος που τους νίκησε στο Πουατιέ της Γαλλίας το 732 μ.Χ.
Στην Ασία η δύναμή τους κλονίζεται τον 13ο αιώνα μετά την παρακμή και πτώση του Χαλιφάτου της Βαγδάτης και στην Ισπανία μετά τη νίκη του Φερδινάνδου του Καθολικού (1492), για να υποδουλωθούν τον 16ο αιώνα στους Τούρκους.
Η γλώσσα τους συγγενεύει με την εβραϊκή, φοινικική και την αραμαϊκή και είναι η πιο αναπτυγμένη απ’ τις σημιτικές γλώσσες.
Πότε διαμορφώθηκε δεν ξέρουμε. Δεν είναι ενιαία μα παρουσιάζει πολλές διαλέκτους απ’ τις οποίες κυριότερες είναι: της Αιγύπτου, της Συρίας, Παλαιστίνης, Μεσοποταμίας Μαρόκου, Αλγερίου, Σουδάν, Μάλτας, Νιγηρίας, Τύνιδας κλπ.
Το αραβικό αλφάβητο έχει 28 γράμματα που είναι όλα σύμφωνα. Η σύνταξη της γλώσσας είναι περίπλοκη.
Τη σημερινή αραβική γραφή χρησιμοποιούν οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι: Πέρσες, Μαλαίσιοι, Αιγύπτιοι, Ινδοστάνοι κλπ.
Η προέλαση του αρχαίου πολιτισμού τους είναι ασσυρο- χαλδαϊκή. Μα ο προϊσλαμικός πολιτισμός των Αράβων δεν επηρέασε καθόλου τον πολιτισμό που επικράτησε μετά το μωαμεθανισμό.
Το 621 θεωρείται σαν το πρώτο μουσουλμανικό τους έτος (εγίρα), γιατί τότε ο Μωάμεθ εγκαταστάθηκε στη Γιατρίβ.
Πριν τον Μωάμεθ αραβικά λογοτεχνικά μνημεία είναι τα επτά “Μοαλλακάτ”, ποιήματα επικά, λυρικά, ελεγειακά και σατυρικά.
Το κοράνιο αποτέλεσε την αφετηρία του μουσουλμανικού πολιτισμού, δικαίου και εθίμων. Συνέχεια του κορανίου ήταν η “Σουννά”.
Οι Άραβες είχαν κλίση στη λογοτεχνία με τις ωραίες διηγήσεις. Ο πολιτισμός τους ο νεότερος αρχίζει τον 7ο μ.Χ. αιώνα.
Η ινδοπερσική φιλοσοφία έδωσε σημαντική ώθηση σε κάθε τομέα της έρευνας και στην αραβική σκέψη, στα μαθηματικά, τις επιστήμες, γεωγραφία κλπ.
Κι όχι μόνο δεν κατέστρεψαν οι άραβες τον πολιτισμό που βρήκαν στην Ευρώπη, μα τον μελέτησαν και τον συμπλήρωσαν.
Ότι παρέλαβαν απ’ την Ασία και την Αίγυπτο (ναυτική πυξίδα, χαρτί, πυρίτιδα, καθώς και την αρδευτική τέχνη), επίσης την καλλιέργεια δέντρων και φυτών (βερικοκιά, φασόλια, ρύζι, ζαχαροκάλαμο κ.ά.), το μετάδωσαν στους Ισπανούς κι αυτοί σ’ ολόκληρη την Ευρώπη. Τελειοποίησαν πολλές βιομηχανίες (υφαντουργίες, μεταλλουργίες, βαφές, αρώματα κλπ.). Ονομαστά τα λινά και τα ξίφη της Δαμασκού, όπως και οι μουσελίνες της Μοσούλης.
Διακρίθηκαν στην αγγειοπλαστική και στην υαλουργία.
Σημείωσαν προόδους στη χημεία, (ανακάλυψαν το νιτρικό, το θειικό οξύ, ποτάσα και το σουμπλιμέ), στην ιατρική, στη γεωμετρία, στην αστρονομία, στις φυσικές επιστήμες (είχαν εφεύρει το εκκρεμές), που στοιχεία τους δανείστηκαν από τους Έλληνες. Επινόησαν την άλγεβρα και εφεύραν τα ψηφία της αριθμητικής που απ’ αυτούς έχουν πάρει τ’ όνομά τους (αραβικά ψηφία). Έκαναν πολλές συμπληρώσεις στην οπτική, στην αλχημεία, στην τριγωνομετρία. Ονομαστοί είναι οι άραβες ιατροφιλόσοφοι Αβερρόης και Αβικένας.
Η αραβική φιλοσοφία ήταν ένα κεφάλαιο της φιλοσοφίας του Αριστοτέλη, που τον θεωρούσαν ως το μεγαλύτερο φιλόσοφο. Ο Αριστοτέλης έγινε γνωστός στην Ευρώπη από Άραβες μεταφραστές και σχολιαστές.
Η καθαυτό λογοτεχνία των Αράβων αρχίζει, όπως είδαμε, απ’ το Κοράνιο που θεωρείται και λογοτεχνικό έργο.
Αξιόλογοι είναι οι Άραβες ιστορικοί, μυθιστοριογράφοι, μυθογράφοι κ.ά. Ποιος δεν έχει ακούσει για το περίφημο “Χίλιες και μία νύχτες” (Χαλιμά) με τις χαριτωμένες και γραφικές αφηγήσεις της.
Η ζωγραφική και η γλυπτική δεν έχει να παρουσιάσει και σπουδαία πράγματα στους Άραβες, εκείνο που ξεχωρίζει είναι η “γεωμετρική διακόσμηση” και το στόλισμα των σημείων της γραφής τους με λουλούδια φυλλώματα και φρούτα, που αποτελούν το φημισμένο, εκλεπτυσμένο τρόπο διακόσμησης, τα “αραβουργήματα”.
Η αρχιτεκτονική τους όμως θεωρείται μοναδική.
Το ρυθμό της εμπνεύστηκαν αρχικά από τους Ρωμαίους και τους Βυζαντινούς, αλλά τον ανάπτυξαν πολύ και ιδιαίτερα στην Ισπανία, όπου δημιούργησαν μνημεία, όπως τα ανάκτορα του Αλκαζάρ, η Αλάμπρα, η Γκιράλυτα κλπ. με περίφημα τζαμιά. Τα μνημεία τους περιλαμβάνουν τόξα διάφορων μορφών και διακόσμηση χρυσοποίκιλτη, πολύχρωμη και λεπτοδουλεμένη.
Επιδόθηκαν στην επιχρύσωση, την πολυχρωμία, στην “επίστρωση πυλών”, στην κατασκευή κιονοκράνων, στην “επιγραφική”, την καλλιγραφία και στην ταπητουργία που επιδίδονται ακόμη και σήμερα. (Ονομαστοί είναι οι τάπητες Μέκκας).
Γενικά μια από τις σημαντικότατες περιόδους της ιστορίας του πολιτισμού αποτελεί η κλασσική εποχή του Αραβικού πολιτισμού (7ος – 13ος αιώνας μ.Χ.).
