Ο Καρκίνος ή κακοήθες νεόπλασμα ή κακοήθης όγκος είναι σοβαρότατη και συνήθως θανατηφόρα πάθηση του οργανισμού που χαρακτηρίζεται από μεγάλο, άσκοπο, μη ελεγχόμενο και όχι κανονικό πολλαπλασιασμό ενός ή περισσότερων ειδών κυττάρων που έχει ως αποτέλεσμα την καταστροφή των κυττάρων αυτών και το θάνατο του οργανισμού.
Γενικά στοιχεία
Ήταν γνωστός από την αρχαιότητα και τον γνώριζαν οι Αιγύπτιοι, οι Ινδοί και οι αρχαίοι Έλληνες, ενώ ο Ιπποκράτης τον διέκρινε σε επιφανειακό και σε καρκίνο που προχωρεί σε βάθος.
Η ονομασία του αποδίδεται στον Γαληνό, ο οποίος σε ένα σύγγραμμα του παρομοιάζει τον καρκίνο των μαστών με το ζώο καρκίνο. Ο καρκίνος ιατρικά είναι νεόπλασμα, όγκος δηλαδή που αναπτύσσεται από τα κύτταρα και δεν εξυπηρετεί κανένα σκοπό. Αν είναι καλοήθους μορφής, αφαιρείται και θεραπεύεται. Αν όμως είναι κακοήθης, κάνει μετάσταση και παρουσιάζεται ξανά σε άλλο μέρος του σώματος μέχρι που επιφέρει το θάνατο.
Ο κακοήθης όγκος, που αναπτύσσεται από τον επιθηλιακό ιστό. Σήμερα, στον απλό κόσμο, έχει επικρατήσει η συνήθεια να ονομάζει καρκίνο κάθε όγκο κακοήθη, ανεξάρτητα από ποιον ιστό προέρχεται, καταστρέφει τους ιστούς των οργάνων και δημιουργεί καινούριες εστίες, δηλαδή προσβάλλει συνεχώς καινούρια όργανα. Στο μόνο ανθρώπινο όργανο που μέχρι σήμερα δεν έχει εκδηλωθεί είναι η καρδιά.
Είδη καρκίνων
Τα καλοήθη νεοπλάσματα, ανάλογα με το είδος του ιστού από τον οποίο προέρχονται και τον οποίο προσβάλλουν, διακρίνονται σε:
- Νεοπλάσματα του ερειστικού και συνδετικού ιστού.
- Νεοπλάσματα του επιθηλιακού ιστού.
- Μεικτά νεοπλάσματα και τερατώματα.
Τα κακοήθη νεοπλάσματα διακρίνονται σε:
- Σε καρκινώματα, που είναι τα κακοήθη νεοπλάσματα του επιθηλιακού ιστού.
- Σαρκώματα, που είναι τα κακοήθη νεοπλάσματα του συνδετικού, του ερειστικού, του νευρικού και του μυϊκού ιστού.
Τα κακοήθη νεοπλάσματα δεν πρέπει να θεωρούνται ως ενιαία νοσηρή κατάσταση αλλά ως ομάδα νόσων οι οποίες μπορεί να οφείλονται σε περισσότερα από ένα αίτια. Σήμερα είναι γνωστοί πολλοί αιτιολογικοί παράγοντες και καρκινογόνες ουσίες, το γενικό όμως τελικό αίτιο δεν έχει ανακαλυφτεί μέχρι τώρα.
Για την αιτιολογία του έχουν αναπτυχθεί τρεις κύριες θεωρίες. Η θεωρία του ερεθισμού, η εμβρυϊκή θεωρία της κακής ανάπτυξης και η θεωρία των μικροβίων, παρασίτων και ιών. Η διάγνωση των διάφορων ειδών καρκίνου δεν είναι εύκολη στα αρχικά στάδια και αργότερα είναι ανώφελη γιατί ο ασθενής πεθαίνει σύντομα.
Η έγκαιρη διάγνωση έχει μεγάλη σημασία, γιατί αυξάνονται οι πιθανότητες να ζήσει ο καρκινοπαθής. Ο καρκίνος είναι σήμερα η δεύτερη αιτία θανάτου, μετά την αποφρακτική αγγειοπάθεια. Σύμφωνα με στατιστικές μελέτες, ένα στα δύο άτομα θα αναπτύξουν κάποια στιγμή στη ζωή καρκίνωμα, ακόμη και εάν δεν πεθάνουν από αυτό. Οι άντρες κινδυνεύουν κυρίως, από καρκίνο πνεύμονα, προστάτη και παχέως εντέρου, ενώ οι γυναίκες από καρκίνο πνεύμονα, μαστού και παχέως εντέρου.
H πλειοψηφία των περιπτώσεων καρκίνου, εμφανίζεται σε ηλικίες άνω των 65 ετών.
Στον καρκίνο, αναπτύσσεται ανεξέλεγκτος πολλαπλασιασμός κυττάρων στο σημείο που δημιουργείται ο καρκίνος, φαινόμενο που εάν δεν κατασταλεί έχει ως συνέπεια τα ανώμαλα κύτταρα να κατακλύσουν σταδιακά μέσω της κυκλοφορίας του αίματος όλα τα ζωτικά όργανα του οργανισμού, τα οποία προοδευτικά εκπίπτουν λειτουργικά και καταστρέφονται, με αποτέλεσμα τον θάνατο.
Στον ανώμαλο πολλαπλασιασμό των κυττάρων του καρκίνου συμβάλλει ποικιλία παραγόντων, που περιλαμβάνουν, ανωμαλίες στο γενετικό υλικό που οδηγούν σε βλάβες του κυττάρου, ενεργοποίηση πρωτοογκονιδίων ή εξάλειψη ογκοκατασταλτικών γονιδίων, αδυναμία του αμυντικού συστήματος του οργανισμού να καταστρέψει τα ανώμαλα κύτταρα, φαινόμενα που με την σειρά τους οφείλονται σε σύνθετους παράγοντες, όπως έκθεση σε καρκινογόνα και ιούς, κληρονομικές προδιαθέσεις, χρήση καπνού, διατροφικές συνήθειες.
Η καρκινογένεση είναι ένα φαινόμενο που απαιτεί χρόνο για να πραγματοποιηθεί και συχνά ξεκινά από ένα μόνο κύτταρο, στο οποίο συσσωρεύονται σταδιακά, κάποιες αλλοιώσεις στο γενετικό του υλικό, με συνέπεια την δημιουργία μεταλλάξεων. Συχνά απαιτείται η συσσώρευση τουλάχιστον πέντε αθροιστικών μεταλλάξεων, για να δημιουργηθεί το κακόηθες κύτταρο.
Έτσι πολλές φορές, πριν την δημιουργία του καρκινικού κυττάρου, προηγούνται αλλοιώσεις που ανιχνεύονται με την μορφή τοπικού αδενώματος, δυσπλασίας, προκαρκινικής βλάβης, η θεραπεία των οποίων αποβαίνει σωτήρια σε πολλές περιπτώσεις.
Το κακόηθες κύτταρο παρουσιάζει βλάβες, που το εφοδιάζουν με εξαιρετικές ικανότητες, την ικανότητα να πολλαπλασιάζεται χωρίς έλεγχο, την ικανότητα να πραγματοποιεί μεταστάσεις (να σπάει δηλαδή τις κυτταρικές μεμβράνες και να μεταναστεύει μέσω της μεσοκυττάριας ουσίας και εντός του αγγειακού δέντρου), αλλά και να δημιουργεί νέα αιμοφόρα αγγεία για να υποστηρίξει την αποικιοποίηση σε απομακρυσμένες θέσεις, σε βάρος των φυσιολογικών κυττάρων.
Η καρκινογένεση είναι μια διαδικασία που συχνά γίνεται σιωπηλά, δηλαδή δεν έχει συμπτώματα επί μακρόν. Για τα περισσότερα είδη καρκίνου, η αποτελεσματική θεραπεία έχει άμεση σχέση με το στάδιο της νόσου την στιγμή της διάγνωσης, ή την αντιμετώπιση της βλάβης του κυττάρου σε προκαρκινικό στάδιο.
Υπάρχουν καρκίνοι, ωστόσο, στους οποίους οι μεταστάσεις και η κακοηθέστατη συμπεριφορά του κυττάρου γίνονται πρώιμα στην πορεία της καρκινογένεσης, φαινόμενα που παρατηρούνται πολλές φορές σε καρκινώματα του πνεύμονα και των ωοθηκών: Ο έγκαιρος προληπτικός εργαστηριακός έλεγχος για ορισμένα καρκινώματα δεν έχει νόημα, διότι η πρώιμη ανίχνευση δεν βελτιώνει την πρόγνωση της νόσου και την επιβίωση.
Ορισμένοι καρκίνοι είναι οικογενειακοί, οικογενείς όπως αποκαλούνται ιατρικώς και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη γενετικής προδιάθεσης για την ευκολότερη εμφάνιση καρκινικών μεταλλάξεων. Οι οικογενειακοί καρκίνοι αναπτύσσονται συχνά σε νέα άτομα.
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο κληρονομικός καρκίνος του εντέρου, του μαστού, των ωοθηκών. Σήμερα με την πρόοδο της γενετικής, ορισμένα κληρονομικά γονίδια, που προδιαθέτουν στην ανάπτυξη καρκίνου, έχουν ταυτοποιηθεί και ανιχνεύονται με ειδικές εξετάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου. Οι γενετικές δοκιμασίες που αποκαλύπτουν την κληρονομική προδιάθεση σε ασθενείς υψηλού κινδύνου περιλαμβάνουν συχνά την γενετική μελέτη του καρκινοπαθούς μέλους, αξιολογούνται 100% μόνο επί θετικού αποτελέσματος, (το αρνητικό δηλαδή αποτέλεσμα δεν κατοχυρώνει τα μέλη της μελετώμενης οικογένειας) και προϋποθέτουν ειδικό τεχνολογικό εξοπλισμό και εμπειρία.
Ιοί που σχετίζονται με ογκογένεση είναι η χρόνια φορεία από ηπατίτιδα Β και C, η λοίμωξη από aids, o σεξουαλικώς μεταδιδόμενος ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων HPV, o ιός Epstein Barr. Συγκεκριμένα η χρόνια φορεία από τους ιούς ηπατίτιδας β και c, αυξάνει την πιθανότητα προσβολής από το ηπατοκυτταρικό καρκίνωμα.
Η λοίμωξη από aids, έχει συσχετιστεί με λέμφωμα, σάρκωμα Κaposi και με καρκίνους της μήτρας και του πρωκτού. Αντισώματα έναντι του ερπητοιού HHV8, έχουν συσχετιστεί με ορισμένα καρκινώματα, όπως το σάρκωμα Kaposi. O ιός Epstein Barr, έχει σαφή παθογενετικό ρόλο στο ενδημικό λέμφωμα Burkitt. O ιός HPV είναι βασικός παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου, μήτρας και ορθού. Το ελικοβακτηρίδιο έχει συνδεθεί με γαστρικούς καρκίνους.
Καρκινογόνες ουσίες που αυξάνουν τον κίνδυνο κυτταρικών βλαβών και καρκινικών μεταλλάξεων είναι η ακτινοβολία, χημικά καρκινογόνα όπως αμίαντος και βενζόλιο, η κακή χρήση ορισμένων φαρμάκων, όπως ορμονικών σκευασμάτων, το κάπνισμα, η κατάχρηση αλκοόλ. Σύμφωνα με μελέτες η πλειοψηφία των πρόωρων θανάτων από καρκίνο θα είχε αποφευχθεί με απλά μέτρα πρόληψης, που έχουν σήμερα τέσσερις στόχους:
- Την αποφυγή έκθεσης σε καρκινογόνα
- Την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος με αλλαγές στον τρόπο ζωής και την διατροφή
- Την πρώιμη εντόπιση των κυττάρων που οδεύουν προς καρκινοποίηση ή αρχόμενων καρκινικών βλαβών και την έγκαιρη απομάκρυνσή τους
- Τον εντοπισμό ομάδων υψηλού κινδύνου με κληρονομικές καρκινικές προδιαθέσεις ή ιδιαίτερη ευαισθησία στην ανάπτυξη καρκίνου και την ένταξή τους σε εντατικοποιημένα προγράμματα πρόληψης ή και εάν χρειαστεί σε χημειοπροφύλαξη, με ειδικά φάρμακα και επιθετικές προληπτικές χειρουργικές επεμβάσεις.
Πρόληψη
Διακοπή του καπνίσματος
Ιατρικές μελέτες έχουν συσχετίσει το κάπνισμα με την πρόκληση γενετικών βλαβών στα κύτταρα και την μετατροπή τους σε καρκινικά. Παρά το γεγονός ότι οι ακριβείς μοριακοί στόχοι καρκινογόνων όπως του καπνού δεν έχουν ακόμη προσδιοριστεί, η αποχή από το ενεργητικό και παθητικό κάπνισμα είναι σημαντική για την πρόληψη καρκίνων του πνεύμονα, της κεφαλής και του τραχήλου, του ανώτερου πεπτικού συστήματος, καθώς και της ουροδόχου κύστεως. Ο καπνός είναι σήμερα το πιο ευρέως χρησιμοποιούμενο καρκινογόνο. Το κάπνισμα πούρου είναι εξίσου επικίνδυνο.
Αποφυγή κατανάλωσης αλκοόλ
Το αλκοόλ είναι η δεύτερη μετά τον καπνό ευρέως χρησιμοποιούμενη καρκινογόνα ουσία και συνδέεται με την ανάπτυξη καρκίνων του γαστρεντερικού συστήματος, κεφαλής και τραχήλου. Εάν σας αρέσει το αλκοόλ μην πίνετε αλκοόλ πάνω από τρεις φορές την εβδομάδα και πάνω από δύο μερίδες ποτού την φορά, χαμηλής, σχετικώς περιεκτικότητας σε αλκοόλη, όπως η μπύρα ή κρασί.
Nα ευρίσκεστε υπό ιατρική παρακολούθηση για τοξικές βλάβες. Μην υπερβαίνετε ποτέ τις παραπάνω ποσότητες και μην καταναλώνετε ποτέ ποτά με περιεκτικότητα άνω του 10% σε οινόπνευμα. Σε αντίθεση με τον καπνό, το πρόβλημα της χρήσης αλκοόλ, σπανίως αναγνωρίζεται από τους συστηματικούς πότες. Σύμφωνα με υπολογισμούς, το 10% περίπου του πληθυσμού είναι προβληματικοί πότες, χωρίς να συνειδητοποιείται, φαινόμενο προοδευτικώς επιδεινούμενο.
Aποφυγή άσκοπης και υπεροβλικής εκθέσεως στον ήλιο
Το ηλιακό φως αποτελεί καρκινογόνο παράγοντα, που συνδέεται με την ανάπτυξη μελανώματος. Ιδιαιτέρως τα ηλιακά εγκαύματα κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία, η διαλείπουσα οξεία έκθεση και η ηλιακή βλάβη, έχουν συνδεθεί με το μελάνωμα. Η χρήση αντιηλιακών προστατεύει μόνο μερικώς. Αποφύγετε όσο μπορείτε την έκθεση στον ήλιο. Χρησιμοποιείτε ανελλιπώς προστατευτικά ενδύματα.
Αποφύγετε την έκθεση σε χημικές ουσίες
Αν λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων είσαστε αναγκασμένοι να εκτίθεστε σε χημικές ουσίες τότε καλό θα είναι να λαμβάνετε πάντα μέτρα προστασίας.
Χρήση ορμονών
Είναι αναφκαία η αποφυγή τους, χωρίς σαφή ιατρική ένδειξη και άριστη ιατρική παρακολούθηση.
Yιοθεσία υγιεινών συνηθειών διατροφής.
Υιοθετείστε μία διατροφή χαμηλή σε λίπος, πλούσια σε φρούτα και λαχανικά, διατηρείτε φυσιολογικό βάρος, ενταχτείτε σε προγράμματα συστηματικής άσκησης, μην λαμβάνετε άσκοπα φάρμακα. Εμβολιαστείτε με το εμβόλιο της ηπατίτιδας Β και του ιού ΗΡV, εφόσον δεν υπάρχουν σχετικές αντενδείξεις.
Προσεκτική παρατήρηση μεταβολών
Στο δέρμα, το στόμα, στο σώμα, οι γυναίκες οπωσδήποτε το στήθος και άμεσα ιατρική εξέταση, όταν παρατηρούνται αλλαγές, κατά την επισκόπηση ή ψηλάφηση του σώματος.
Ετήσια ιατρική προληπτική εξέταση
Είναι ζωτικής σημασίας, να μην αμελείτε την ετήσια ιατρική τακτική προληπτική εξέταση. Σήμερα η σωστή ετήσια ιατρική προληπτική εξέταση δεν περιλαμβάνει μία απλή αναγραφή γενικού προληπτικού εργαστηριακού ελέγχου, για τους καρκίνους εκείνους που η έγκαιρη ανίχνευση οδηγεί σε ίαση.
Σήμερα η ολοκληρωμένη ετήσια ιατρική εξέταση από τον μάχιμο κλινικό ιατρό, περιλαμβάνει λεπτομερή εξέταση, που αποκαλύπτει έκθεση σε καρκινογόνα, ανίχνευση πρώιμων κλινικών σημείων καρκινωμάτων, διερεύνηση οικογενειακών προδιαθέσεων.
Οι συγκεκριμένες πληροφορίες είναι εξαιρετικά σημαντικές για τον καθορισμό του συνόλου των εξετάσεων που θα διεξαχθούν στο ενδιαφερόμενο άτομο, και επί της ουσίας χρειάζονται, ούτως ώστε να γίνει προσυμπτωματική διάγνωση του καρκίνου, ιδίως για τους ανθρώπους που ανήκουν στην υψηλή ομάδα κινδύνου όπως οι ηλικιωμένοι, οι οποίοι εκ των πραγμάτων, τη σημερινή εποχή μπορούν να ωφεληθούν μέσα από μία σειρά τακτικών ελέγχων, με τη χρήση αντικαρκινικών ουσιών και και αν απαιτηθεί διάφορες χειρουργικές επεμβάσεις.
Προληπτικές μέθοδοι
Οι συνήθεις ανιχνευτικοί έλεγχοι, που προτείνονται από την Αmerican Cancer Society και την United States Preventive services Task Force σε υγιή κατά την κλινική εξέταση άτομα χαμηλού κινδύνου, είναι
Εξέταση κοπράνων
Εξέταση κοπράνων κάθε έτος για αίμα και σιγμοειδοσκόπηση κάθε πέντε χρόνια, από την ηλικία των πενήντα ετών.
ΠΑΠ ΤΕST κάθε έτος
ΠΑΠ ΤΕST κάθε έτος από την ηλικία των δεκαοκτώ ετών στις γυναίκες.
Μαστογραφία κάθε χρόνο
Μαστογραφία κάθε χρόνο με μαστογράφους τελευταίας τεχνολογίας, χαμηλής δόσεως σε ακτινοβολία, κάθε χρόνο, σε γυναίκες πάνω από σαράντα ετών.
Περιοδικές μετρήσεις
Περιοδικές μετρήσεις ειδικού προστατικού αντιγόνου, σε άντρες άνω των πενήντα ετών.
Θεραπεία
Η θεραπεία που εφαρμόζεται είναι τριών ειδών και συνήθως γίνεται συνδυασμός τους
- Χειρουργική θεραπεία
- Ακτινοθεραπεία
- Χημειοθεραπεία
