Πραξικόπημα είναι η ξαφνική, δόλια και βίαιη ανατροπή του συνταγματικού πολιτεύματος μιας χώρας. Γίνεται χωρίς καμία προειδοποίηση και έξω από οποιαδήποτε άλλη συγκατάθεση, εκτός εκείνων που το κάνουν. Είναι δόλια ενέργεια, γιατί για την επιτυχία της απαιτείται μεγάλη μυστικότητα, ολόκληρη μύηση, εφόσον είναι παράνομη και αντικοινωνική και προπαντός αντιλαϊκή.
Για ένα πραξικόπημα, συνεπώς, απαιτείται συνωμοσία. Είναι βίαιη η μεταβολή ή νόθευση ή ανατροπή του πολιτεύματος, γιατί γίνεται έξω από τους συνταγματικά προβλεπόμενους τρόπους, με την αυθαίρετη συγκέντρωση στην εκτελεστική εξουσία (που υπάρχει ή που δημιουργείται) εξουσιών που δεν προβλέπονται από το σύνταγμα ή και όλης της κρατικής εξουσίας, που τη σφετερίζονται τμήματα του κρατικού μηχανισμού με μεγάλη δύναμη, όπως τα σώματα ασφαλείας και οι ένοπλες δυνάμεις.
Η ριζική του διαφορά με την επανάσταση είναι ότι, ενώ το πραξικόπημα προέρχεται από τη συνωμοτική και παράνομη βούληση λίγων, η επανάσταση προέρχεται από κάτω, δηλαδή συμμετέχει σαυτήν ο λαός ή τμήμα του ή τουλάχιστον συγκατατίθεται αποδεδειγμένα και έμπρακτα σ αυτήν, με σκοπό τη διεκδίκηση δικαιωμάτων, την αποτίναξη της τυραννίας, της καταπίεσης και της εκμετάλλευσης.
Για αυτό και η επανάσταση δημιουργεί νομικό καθεστώς καινούριο και νόμιμο, εφόσον το ανώτατο όργανο του κράτους νομοθετεί (δηλαδή ο λαός). Αντίθετα, το πραξικόπημα δε δημιουργεί δίκαιο, γιατί απλούστατα κατέλυσε το δίκαιο. Ανεξάρτητα με την ονομασία που δίνουν οι πραξικοπηματίες στην αντιλαϊκή τους ενέργεια, πρέπει να δούμε κατά πόσο ο λαός συγκατατίθεται έμπρακτα και αποδεδειγμένα στη μεταβολή του πολιτεύματος για να ονομάσουμε επανάσταση ή πραξικόπημα παρόμοιες ενέργειες.
Η πολιτική ιστορία της Ελλάδας είναι γεμάτη από στρατιωτικά πραξικοπήματα, πράγμα που αποδεικνύει τον τεράστιο ρόλο που έπαιξε πάντοτε στην Ελλάδα η στρατιωτική εξουσία είτε εκφράζοντας συμφέροντα ξένα προς τα λαϊκά, είτε συμφέροντα μερίδας του ελληνικού λαού. Αποδεικνύει επίσης το υποανάπτυκτο της δημοκρατίας, όταν και όποτε λειτούργησε ομαλά, αφού δε βασιζόταν στη θέληση του λαού, αλλά στη συγκατάθεση της ολιγαρχίας.
Τα πραξικοπήματα είναι συνηθέστατα σήμερα σ` όλες τις χώρες όπου ο λαός έχει απομονωθεί από τα δικαιώματά του να αποφασίζει για την τύχη του. Τα πραξικοπήματα, πέρα από το απαράδεκτο, μερικές φορές τείνουν στο γελοίο, όταν δε φέρνουν μαζί τους, πέρα από το φόβο και τον πνευματικό σκοταδισμό, την εθνική καταστροφή.
Μετά την πρόσφατη οδυνηρή εμπειρία του ελληνικού λαού, το σύνταγμα ορίζει ότι αποτελεί ρητή υποχρέωση των Ελλήνων να αντισταθούν με κάθε τρόπο εναντίον οποιουδήποτε επιχειρεί τη βίαιη κατάλυση του συντάγματος.
