Ο πρωθυπουργός είναι ο πρόεδρος του υπουργικού συμβουλίου. Ως θεσμός, η θέση του πρωθυπουργού δημιουργήθηκε στην Αγγλία, μετά την άνοδο στον αγγλικό θρόνο της δυναστείας του Ανόβερου (1714). Πραγματικά επειδή οι δύο πρώτοι βασιλείς της δυναστείας (Γεώργιος Α΄ και Γεώργιος Β΄) αγνοούσαν την αγγλική γλώσσα από τη μια και από την άλλη ενδιαφέρονταν περισσότερο για το εκλεκτοράτο τους του Ανόβερου, διόριζαν ως αντιπρόσωπο και σύμβουλό τους πρόσωπο της εμπιστοσύνης στις συνεδριάσεις του Cabinet (υπουργικού συμβουλίου).
Ως πρώτος πρωθυπουργός χαρακτηρίζεται ο sir Rοbert Walpοle, ο οποίος άσκησε τα πρωθυπουργικά καθήκοντα στην Αγγλία επί 21 χρόνια συνεχώς (1721 – 1742). Το 1832 παγιώθηκε και η αρχή κατά την οποία ο βασιλιάς δεσμευόταν στο διορισμό του π., αφού ήταν υποχρεωμένος να αναθέσει τα σχετικά καθήκοντα στον αρχηγό του κόμματος που είχε την πλειοψηφία στη Βουλή των Κοινοτήτων, οπότε το Cabinet απέκτησε κομματική ομοιογένεια.
Αποδεικνύεται συνεπώς με τον τρόπο αυτό ο στενός δεσμός του θεσμού του π. προς το κοινοβουλευτικό σύστημα, μητέρα του οποίου θεωρείται η Αγγλία. Πρέπει να σημειωθεί ότι κατά το δημόσιο δίκαιο διάφορων κρατών ο π. αρχικά θεωρούνταν μόνο πρόεδρος ενός συλλογικού οργάνου, δηλαδή του υπουργικού συμβουλίου, και μάλιστα απλώς ως πρώτος μεταξύ ίσων.
Με την πάροδο όμως του χρόνου ο πρωθυπουργός ως θεσμός απέκτησε εξαιρετική σημασία και σπουδαιότητα σ` ολόκληρο τον κρατικό μηχανισμό, αφού στην πραγματικότητα κατευθύνει τη λειτουργία του και αποτελεί το κυριότερο όργανο άσκησης της διοικητικής λειτουργίας.
Ο θεσμός του π. δεν αγνοήθηκε από τα παλαιότερα ελληνικά συντάγματα του 1844, του 1864 και του 1911, μολονότι οι διατάξεις που αναφέρονταν σ` αυτόν και περιορισμένες ήταν και επουσιώδεις. Παρόλα αυτά το αξίωμα του π. πήρε ιδιαίτερη σημασία στο σύνταγμα του 1864 με την καθιέρωση του θεσμού της κοινοβουλευτικής κυβέρνησης και κατόπι με τη διακήρυξη κατά το 1875 της “αρχής της δεδηλωμένης”, η οποία δεν είναι άσχετη και προς το θεσμό του πρωθυπουργού. Η προεξέχουσα θέση του π. στους κόλπους της κυβέρνησης υπογραμμίστηκε στο δημοκρατικό σύνταγμα του 1927 και μάλιστα στα άρθρα του 71, 72 και 87, το τελευταίο των οποίων επαναλήφθηκε με την ίδια σχεδόν διατύπωση και στο άρθρο 76 του συντάγματος του 1952.
Σήμερα το σύνταγμα του 1985 προβλέπει ρητά το θεσμό του π. στο άρθρο 81 και στο άρθρο 82 παρ. 2 ορίζονται σε γενικές γραμμές τα καθήκοντα του π.: “Ο πρωθυπουργός εξασφαλίζει την ενότητα της κυβέρνησης και κατευθύνει τας ενεργείας αυτής και των δημόσιων εν γένει υπηρεσιών προς εφαρμογήν της κυβερνητικής πολιτικής, εντός του πλαισίου των νόμων”. Ο πρωθυπουργός ορίζει κάποιον αναπληρωτή του “όταν παρίσταται ανάγκη” και καθορίζει τις αρμοδιότητες των υπουργών άνευ χαρτοφυλακίου και των υφυπουργών.
