Πρόσφατες ανακαλύψεις στη γενετική πυροδοτούν τη συζήτηση γύρω από ένα φλέγον όσο και ευαίσθητο θέμα: Τι συμβαίνει με την εξέλιξη του ανθρώπου; Συνεχίζεται, παραμένει στάσιμη ή πάμε προς τα πίσω; Το Texnologia.Net παρουσιάζει τις απόψεις που επικρατούν στην επιστήμη.
Το 2005, ο Μπρους Λαν, από το Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ανακάλυψε ότι δυο γονίδια που σχετίζονται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου εμφανίστηκαν σχετικά πρόσφατα στην ανθρώπινη ιστορία και «κατάφεραν» να αυξήσουν τη συχνότητα τους στον ανθρώπινο πληθυσμό. Μια παραλλαγή (μετάλλαξη) του γονιδίου MCPH εμφανίστηκε, σχετικά πρόσφατα, μεταξύ 14 και 60 χιλιάδων ετών και τώρα υπάρχει στο 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Το άλλο, παραλλαγή του γονιδίου ASPM, είναι πιο πρόσφατο, από 500 έως 14 χιλιάδες έτη, και το έχει το 25% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Η ακριβής λειτουργία των γονιδίων αυτών δεν είναι γνωστή αλλά και τα δυο εμπλέκονται στον καθορισμό του μεγέθους του εγκεφάλου στα πρώιμα στάδια της ανθρώπινης ανάπτυξης. Οι ανακαλύψεις του Λαν, εκτός των άλλων, πυροδοτούν τις συζητήσεις πάνω σε ένα φλέγον επιστημονικό και κοινωνικό ερώτημα: Εξελίσσεται ο άνθρωπος ή όχι;
«Από την άποψη της ηθικής και πνευματικής βελτίωσης νομίζω πως ναι», λέει ο Στίβεν Πίνκερ , εξελικτικός ψυχολόγος από το Χάρβαρντ. «Από την άποψη των αλλαγών στα γονίδια μας είναι αδύνατο να ξέρει κανείς. Άνθρωποι σαν και μένα προτιμούν να πιστεύουν ότι οι σημαντικές αλλαγές στην ανθρώπινη εξέλιξη σταμάτησαν μεταξύ 50 και 100 χιλιάδων ετών, όταν και σταμάτησε η διαδικασία απόκλισης των ανθρώπινων φυλών».
Ωστόσο, οι ανακαλύψεις του Μπρους Λαν μπορεί να είναι απλώς η κορυφή στο παγόβουνο. Το γονιδίωμα (σύνολο γονιδίων) του χιμπατζή έχει ήδη δημοσιευτεί και οι γενετιστές είναι σε θέση να ανιχνεύσουν όλες τις αλλαγές που συνέβησαν στην γραμμή της εξέλιξης του ανθρώπου για τα τελευταία εκατομμύρια χρόνια όταν και τα δύο είδη διαχωρίστηκαν. Και αν η διαλεύκανση της ανθρώπινης εξέλιξης μπορεί να απαντήσει στο παραπάνω ερώτημα τι γίνεται με τους μηχανισμούς που κινούν την εξέλιξη; Ισχύει ακόμα η φυσική επιλογή για τον άνθρωπο ή όχι;
Η θεωρία της «φυσικής επιλογής»
Η θεωρία της «φυσικής επιλογής» του Κάρολου Δαρβίνου εξηγεί μερικώς πως εξελίσσονται τα είδη. Στο κλασσικό παράδειγμα της καμηλοπάρδαλης, το μήκος του λαιμού δεν αυξάνεται επειδή τα ζώα τεντώνονται για να φτάσουν την ψηλή βλάστηση αλλά διότι τα πιο ψηλά τρέφονται πιο αποτελεσματικά και διασταυρώνονται πιο γρήγορα από τα κοντύτερα. Επομένως, όσα άτομα σε ένα πληθυσμό φέρουν ευνοϊκά γονίδια επιβιώνουν πιο αποτελεσματικά και αναπαράγονται με μεγαλύτερη επιτυχία αυξάνοντας τη συχνότητα των γονίδιων τους.
Ισχύει η θεωρία της «φυσικής επιλογής για τον άνθρωπο;
Ο Στιβ Τζόουνς, γενετιστής στο UCL, έχει υποστηρίξει δημοσίως στο παρελθόν ότι η «φυσική επιλογή» δεν είναι και τόσο σημαντική για τον άνθρωπο. «Στον ανεπτυγμένο κόσμο η επιβίωση δεν εξαρτάται πλέον από τα γονίδια. Μόλις πριν 500 χρόνια ένα μωρό στη Βρετανία είχε μόλις 50% πιθανότητα να μεγαλώσει και να φτάσει σε αναπαραγωγική ηλικία ενώ τώρα το νούμερο είναι περίπου 99%. Το μεσαίωνα επίσης οι λίγοι και πιο πλούσιοι άνθρωποι είχαν τη δυνατότητα να κάνουν πολλά παιδιά σε σχέση με τους οικονομικά ασθενέστερους και να πολλαπλασιάσουν τα γονίδια τους στον πληθυσμό».
Ο Τζόουνς ωστόσο παραδέχεται ότι η φυσική επιλογή μπορεί ακόμα και σήμερα να κάνει τη διάφορα αλλά σε μη ανεπτυγμένες περιοχές. Ένα προφανές παράδειγμα είναι το γονίδιο CCR5-32 που φαίνεται ότι προσφέρει προστασία κατά της μόλυνσης από τον HIV-1. Σε μερικές περιοχές της Αφρικής, το γονίδιο αυτό έχει αυξήσει κατά πολύ τη συχνότητα του προφανώς κάτω από την πίεση της επιδημίας του AIDS. Κοινώς όσοι το έχουν επιβιώνουν και αναπαράγονται πιο αποτελεσματικά. Όσοι δεν το έχουν, έχουν υψηλότερη πιθανότητα να μη φτάσουν σε αναπαραγωγική ηλικία.
Μήπως πηγαίνουμε προς τα πίσω;
Μια πιο «πεσιμιστική» άποψη εκφράζουν άλλοι ειδικοί συμπεριλαμβανομένου και του Πίνκερ. Το γεγονός ότι γινόμαστε όλο και πιο εκπαιδευμένοι, ενημερωμένοι και προσαρμοζόμαστε εύκολα σε συνθήκες που αλλάζουν δε σημαίνει ότι αλλάζουν και τα γονίδια μας. Αντίθετα αυτό που λαμβάνει χώρα είναι ένα είδος «αντίστροφης εξέλιξης». Επειδή η τεχνολογία και η ιατρική επιτρέπουν την επιβίωση και την αναπαραγωγή σε όλους αυτό επιτρέπει στα «ελαττωματικά» γονίδια να διαιωνίζονται όσο και τα «ευνοϊκά». «Οι σύγχρονες συνθήκες υποβαθμίζουν το γονιδίωμα μας, εμπλουτίζοντας το με γονίδια κληρονομικών ασθενειών» λέει ο Γκέγκορι Κόχραν, ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα.
Γινόμαστε πιο έξυπνοι;
Αντίθετα ο Κρίστοφερ Γουίλς, από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, πιστεύει ότι «φυσική επιλογή» υπάρχει και μάλιστα δρα στην πιο σημαντική μας ιδιότητα: Στην ευφυΐα. Στο βιβλίο του “The Runaway Brain” υποστηρίζει ότι σε όλη την πρόσφατη ιστορία του ανθρώπινου είδους υπάρχει μια θετική σχέση μεταξύ πολιτισμού και γονιδίων που σχετίζονται με τη λειτουργία του εγκεφάλου. Ξεκίνησε όταν οι σχετικά ανεπτυγμένοι εγκέφαλοι των πρώτων ανθρώπων τους επέτρεψαν να προσαρμοστούν καλύτερα σε ένα όχι και τόσο φιλικό φυσικό περιβάλλον και να αναπαράγονται ταχύτερα. «Χωρίς αμφιβολία η ισχυρότερη εξελικτική πίεση είναι στην εγκεφαλική μας λειτουργία», δηλώνει ο Γουίλς.
Αυτός είναι ένας λόγος που οι ανακαλύψεις του Λαν έχουν προκαλέσει τόση αναστάτωση. Ο Λαν συμφωνεί με τον Γουίλς ότι η καθοριστική ιδιότητα του ανθρώπινου είδους είναι να διαμορφώνει το περιβάλλον του χρησιμοποιώντας τον εγκέφαλο του. Στο σύγχρονο κόσμο δεν μπορεί ένας άνθρωπος να κάνει τα πάντα και το πλεονέκτημα έγκειται στο να είσαι καλός σε κάτι. «Η πρόβλεψη μου δεν είναι ότι γινόμαστε πιο έξυπνοι αλλά πιο εξειδικευμένοι σε σχέση με τη συμπεριφορά μας», λέει ο Λαν.
Οι ανακαλύψεις του Λαν έχουν δώσει αφορμή για κάποιες αρκετά αντιφατικές προσεγγίσεις. Τον προηγούμενο χρόνο, ο Κόχραν και ο συνάδελφος του Χένρι Χάρπεντινγκ δημοσίευσαν ένα άρθρο στο “Journal of Biosocial Science” σχετικά με την ευφυΐα των Ασκενάζι. Η εβραϊκή αυτή ομάδα είναι περίπου 12 με 15 βαθμούς πιο ευφυής από το μέσο όρο σε τεστ IQ. Ο Κόχραν και ο Χάρπεντινγκ τονίζουν ότι από το 800 μέχρι το 1700 μ.Χ οι Ασκενάζι ήταν αποκλεισμένοι από κοινά επαγγέλματα όπως το εμπόριο και επιβίωναν κυρίως χάρη σε πιο εγκεφαλικές ενασχολήσεις όπως τα χρηματοοικονομικά και οι τέχνες. Οι πιο επιτυχημένοι έκαναν και περισσότερα παιδιά και συνεπώς αύξαναν τη συχνότητα των γονιδίων τους στο γενικό πληθυσμό. Συνεπώς υπήρχε ένα είδος «φυσικής επιλογής» υπέρ της νοημοσύνης.
Με παρόμοιο τρόπο ο Λαν υποστηρίζει ότι το γονίδιο MCPH έχει επικρατήσει σε περιοχές που δίνει ένα αναπαραγωγικό πλεονέκτημα και είναι πιο σπάνιο στην υποσαχάρια Αφρική. Η νέα μορφή του ASPM είναι πιο επικρατής στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Τα στοιχεία αυτά υπαινίσσονται ότι οι και ότι οι δυο μεταλλάξεις εμφανίστηκαν σε αφρικανικούς πληθυσμούς, πριν τη δημιουργία φυλών, αλλά λόγω εξελικτικής πίεσης υπέρ της νοημοσύνης επικράτησαν σε μη αφρικανικούς.
Το παιχνίδι της «τύχης» με τα γονίδια μας
Η «φυσική επιλογή», ωστόσο, δεν είναι ο μοναδικός λόγος για τον οποίο ένα νέο γονίδιο μπορεί να επικρατήσει ευρέως στον πληθυσμό. Μεταξύ των πιο γνωστών οπαδών αυτής της υπόθεσης είναι ο Τζέφρι Μίλερ από το Πανεπιστήμιο του Νέου Μεξικό και συγγραφέας του “The Mating Mind”. Η άποψη του με απλά λόγια είναι η εξής: Το σημερινό μέγεθος του ανθρώπινου πληθυσμού επιτρέπει την τυχαία εμφάνιση μεταλλάξεων πιο γρήγορα από ποτέ. Περισσότεροι άνθρωποι περισσότερες μεταλλάξεις. Παράλληλα, οι σύγχρονες συνθήκες όπως η μετανάστευση, οι διαφυλετικές σχέσεις «ανακατεύουν» τα γονίδια μας πιο γρήγορα από ότι στο παρελθόν και έτσι πλεονεκτικές μεταλλάξεις έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να επικρατήσουν. Φυσικά τίποτα δεν εμποδίζει ανεπιθύμητες μεταλλάξεις να κάνουν το ίδιο.
Βρες κάποιον στα «κυβικά» σου
Μια άλλη διάσταση στο ζήτημα δίνει και η αποκαλούμενη «ομοιοτυπική σύζευξη». Σαν άνθρωποι ταιριάζουμε καλύτερα και ζευγαρώνουμε με άτομα στα «κυβικά» μας. Και, πολύ περισσότερο από τη σωματική ρώμη σε σχέση με το παρελθόν, τα κριτήρια μας είναι η νοημοσύνη, η ψυχική υγεία, η υγεία και η ομορφιά Αυτό γίνεται όλο και πιο έντονο εξαιτίας της εκπαίδευσης, της αστικοποίησης (περισσότερες πιθανότητες να βρεις το ταίρι σου) των γνωριμιών μέσω ίντερνετ και της αντισύλληψης.
Τι θα φέρει το μέλλον;
Τεχνολογίες όπως η εξωσωματική γονιμοποίηση, η κλωνοποίηση και τροποποίηση του DNA είναι σίγουρο ότι θα αλλάξουν τον τρόπο που θα γίνεται η αναπαραγωγή στο μέλλον. «Αν η γενετική μηχανική στο μέλλον «βγεί» στην αγορά τότε η εξέλιξη θα λειτουργήσει με ένα τελείως καινούριο σετ μηχανισμών από αυτό που είχε στο μυαλό του ο Δαρβίνος», λέει ο Λαν. Και ο Μίλερ συμπληρώνει: «H γενετική τεχνολογία θα εξαφανίσει την κοινωνική και σεξουαλική επιλογή συντρόφου σαν την κινητήριο δύναμη στην ανθρώπινη εξέλιξη».
Φαίνεται πως οδεύουμε σε ένα μέλλον στο οποίο οι γονείς θα επιδιώκουν να εξαφανίσουν τις ανεπιθύμητες, κατά τη γνώμη τους ιδιότητες από τα παιδιά τους και θα έχουν τα μέσα να το κάνουν. Είναι πολύ πιθανόν σε χίλια χρόνια οι άνθρωποι να είναι πιο όμορφοι, πιο ευφυείς, πιο υγιείς και πιο συναισθηματικά σταθεροί. Εκτός φυσικά αν μπουν άλλες δυνάμεις στο παιχνίδι όπως η οικονομία.
