Στις μέρες μας, γινόμαστε σχεδόν καθημερινά μάρτυρες διαδοχικών αποκαλύψεων σχετικά με τους κινδύνους που παρουσιάζονται από την κατανάλωση βασικών στοιχείων της διατροφικής μας αλυσίδας.
Τις παλαιότερες αποκαλύψεις για τον κίνδυνο από την κατανάλωση πουλερικών και προϊόντων ιχθυοκαλλιεργειών, ήρθε να διαδεχθεί το κύμα ανησυχίας από τη νόσο των ”τρελών αγελάδων”, των επικίνδυνων εντοσθίων αμνοεριφίων, της χορήγησης αντιβιοτικών σε χοιρινά και, το πιο πρόσφατο, η αποκάλυψη για τη χρήση αντιβιοτικών σε πουλερικά. Και για να μη μείνουμε στον τομέα του κρέατος, ας μην ξεχάσουμε τις ανησυχίες που εγείρονται από τη διάθεση στην αγορά γενετικά τροποποιημένων (GM) τροφών, όπως φρούτα και λαχανικά. Κοινός παράγοντας στα παραπάνω, η βιομηχανοποίηση της παραγωγής, με τη χρήση μέσων πιθανώς επικίνδυνων για τον καταναλωτή, με στόχο την αύξηση της παραγωγής και τη μεγιστοποίηση του κέρδους.
Σαν απάντηση στους κινδύνους που προκύπτουν από τις βιομηχανικές μεθόδους στην παραγωγή ειδών διατροφής, όλο και περισσότεροι καταναλωτές στρέφονται στα βιολογικά προϊόντα. Η αύξηση της ζήτησης τους, όμως, προκαλεί ολοένα αυξανόμενο προβληματισμό.
Ενδεικτικό της στροφής των καταναλωτών, αλλά και των εθνικών κυβερνήσεων, προς τα βιολογικά προϊόντα είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου, έπειτα από την πρόσφατη κρίση των ”τρελών” αγελάδων στη χώρα, ο καγκελάριος Σρέντερ διόρισε στέλεχος των ”Πρασίνων” ως επικεφαλή ενός νέου υπερ-Υπουργείου Γεωργίας και έθεσε ως στόχο το 10% της παραγωγής να είναι μέχρι το 2006 βιολογικής προέλευσης, έναντι του 2% που είναι σήμερα.
Τα ερωτήματα που εγείρονται, όμως, από τα νέα δεδομένα είναι πολλά και ενστάσεις υποβάλλονται από διάφορες κατευθύνσεις.
Σε δημοσίευμα της ”Guardian”, διατυπώνεται η άποψη ότι είναι τόσο μεγάλη η ζήτηση, ώστε πολύ σύντομα η βιολογική γεωργία θα εξελιχθεί σε βιομηχανική. Η αγορά βιολογικών προϊόντων στη Βρετανία, που μέχρι πριν από έξι χρόνια ήταν αμελητέα, γνωρίζει από το 1993 μια ετήσια ανάπτυξη του ύψους του 40%.
Οι πωλήσεις των προϊόντων αυτών αναμένεται να φτάσουν το 2021 τα 270 δισεκατομμύρια ευρώ. Κάπου 15 εκατομμύρια στρέμματα γης έχουν ήδη μετατραπεί σε βιολογικές καλλιέργειες και οι εκτάσεις αυτές αναμένεται σύντομα να διπλασιαστούν. Μια πρόταση νόμου που προβλέπει τη μετατροπή του 30% της γης σε βιολογικές καλλιέργειες μέσα στην επόμενη δεκαετία έτυχε της υποστήριξης άνω των 200 βουλευτών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, πολλοί φοβούνται ότι η φιλοσοφία πίσω από τα βιολογικά προϊόντα, δηλαδή η παραγωγή μικρής κλίμακας και η στήριξη των τοπικών οικονομιών, θα δώσει σύντομα τη θέση της στη μαζική παραγωγή και τη φιλοσοφία του κέρδους.
Σε αυτή τη μετεξέλιξη, καθοριστικός εκτιμάται ότι θα είναι ο ρόλος των μεγάλων super-markets. Ο τομέας των βιολογικών προϊόντων εξαρτάται από τα καταστήματα αυτά για να φτάσει στο ευρύ κοινό, η δύναμή τους όμως είναι τόσο μεγάλη ώστε απειλεί να υπονομεύσει τους λόγους της επιτυχίας των βιολογικών καλλιεργειών.
Όσο οι τιμές διατηρούνται σε υψηλά επίπεδα και η ζήτηση υπερβαίνει την αγορά, όλος ο κόσμος θα αποκομίζει κέρδη. Όταν όμως η αγορά αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα, τις τιμές και τις μεθόδους παραγωγής θα τις καθορίζουν τα super-markets και οι μικροί παραγωγοί δεν θα μπορούν να τα ανταγωνιστούν. Αυτό που φοβούνται περισσότερο όσοι διατηρούν οικολογικές ανησυχίες, αλλά και οι ίδιοι οι παραγωγοί βιολογικών προϊόντων, είναι ότι η αγορά θα γίνει αυτοσκοπός και ότι το μήνυμα προς τους καταναλωτές θα χαθεί.
Τα βιολογικά προϊόντα υπόκεινται σε όλο και περισσότερες επεξεργασίες για να είναι κατάλληλα για κατανάλωση και πολλά από αυτά πλέον αποστέλλονται από τη μια άκρη του πλανήτη στην άλλη, με αποτέλεσμα να χάνουν τα κοινωνικά, διατροφικά ή οικολογικά τους πλεονεκτήματα. Κι αυτό, αργά ή γρήγορα θα γίνει συνείδηση στους καταναλωτές, που θα επανεκτιμήσουν τη συμπεριφορά τους απέναντι στα προϊόντα αυτά, που ως γνωστό, διατίθενται και σε σημαντικά ακριβότερη τιμή.
Πώς είναι δυνατόν να εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται βιολογικό ένα γουλί που έρχεται από την Αυστραλία ή ένα γάλα μακράς διαρκείας που εισάγεται από τη Σουηδία; Πώς μπορούμε να υποστηρίζουμε την παραγωγή βιολογικού καπνού ή ανανά από μεγάλες πολυεθνικές στον Τρίτο Κόσμο, οι οποίες δίνουν μισθούς πείνας στους υπαλλήλους τους; Ερωτήσεις τέτοιου τύπου διατυπώνονται, κυρίως από την Ευρώπη, γιατί κάποιοι στις ΗΠΑ διατυπώνουν άλλου είδους ενστάσεις, από διαφορετική σκοπιά και για άλλους (οικονομικούς) λόγους: Το ”βιολογικό”, δεν είναι κατ’ ανάγκη συνώνυμο με το υγιεινό, υποστηρίζει το αμερικανικό περιοδικό US News & World Report. Σύμφωνα με τον Νταν Γκλίκμαν, τον τελευταίο υπουργό Γεωργίας της κυβέρνησης Κλίντον, η βιολογική διατροφή δεν είναι ούτε πιο υγιεινή ούτε πιο πλούσια σε βιταμίνες.
Όσο για τη γεύση, είναι υποκειμενικό ζήτημα. Επειτα από δοκιμή που πραγματοποίησαν πρόσφατα στα γραφεία τους οι συντάκτες του αμερικανικού περιοδικού, διαπίστωσαν ότι οι ντομάτες το χειμώνα, είτε είναι βιολογικές είτε όχι, δεν έχουν καμιά γεύση. Αντίθετα, τα καρότα που έχουν καλλιεργηθεί με εντομοκτόνα ήταν πιο νόστιμα από τα ”φυσικά”. Το βιομηχανικό γιαούρτι με βατόμουρα δεν έχει όμοιό του.
Επειδή, όμως, το τι τρώμε και το πως παράγεται δεν είναι καθόλου υποκειμενικό ζήτημα, σίγουρα στο μέλλον θα στεκόμαστε με μεγαλύτερο σκεπτικισμό μπροστά στα ράφια ”βιολογικών” προϊόντων, διερωτούμενοι τι τελικά έχει μείνει πραγματικά υγιεινό για τη διατροφή μας.
Βιολογικά θεωρούνται τα προϊόντα που έχουν καλλιεργηθεί χωρίς τη χρήση χημικών ουσιών και παρασιτοκτόνων. Για τη χώρα μας, η αναγραφή του τίτλου ”Βιολογικό προϊόν”, όπου πωλούνται τέτοια προϊόντα, είναι υποχρεωτικός, αλλά από μόνη της δε μας εξασφαλίζει για το τι αγοράζουμε, καθώς απαιτείται σφραγίδα πιστοποίησης από κάποιον από τους αρμόδιους οργανισμούς που είναι αναγνωρισμένοι από το Υπουργείο Γεωργίας. Χωρίς την ανάλογη έγκριση, κάθε αναγραφή του όρου ”βιολογικό”, είναι παραπλανητική και παράνομη.
Επιπρόσθετα, πρέπει να έχετε πάντα στο μυαλό σας, πως παρόλο που υπάρχουν ελεγκτικοί μηχανισμοί στην Ελλάδα για να αποφευχθεί οποιαδήποτε εξαπάτηση εναντίον των καταναλωτών, δηλαδή να μην πωλείται στον κόσμο υποτιθέμενο βιολογικό προϊόν που σε καμία περίπτωση δεν πληροί τις προϋποθέσεις για να φέρει αυτήν την ετικέτα, εν τούτοις οι επιτήδειοι γνωρίζουν πολύ καλά πως να ξεγελάσουν τις αρμόδιες αρχές με διάφορα τεχνάσματα, και αυτό μπορεί να σας το επιβεβαιώσει μόνο ένας γεωργός που έχει τεράστια εμπειρία στο χώρο, και φυσικά όχι ο οποιοσδήποτε, που υποτίθεται πως είναι ο γκουρού της γεωργίας, χωρίς να έχει φυτέψει στη ζωή του ούτε μία ρίζα ντομάτας.
Μην ξεχνάτε πως στην Ελλάδα δυστυχώς πάσχουμε από το σύνδρομο του παντογνώστη, και τα γνωρίζουμε όλα σαν αγράμματοι δικηγόροι, και σαφώς οι περισσότεροι έχουν άποψη για τα πάντα, κάτι που φυσικά μας έχει τραβήξει πάρα πολύ πίσω ως έθνος αυτή η κακή νοοτροπία.
