Alejandro Jodorowsky, η σουρεάλ προσέγγιση της τέχνης

Αν είσαι φανατικός φίλος των κόμικς, και ιδιαίτερα εάν είσαι παλιάς κοπής, σίγουρα θα έχεις διαβάσει και αγαπήσει κάποια σπουδαία κόμικς όπως το “Incal” και τους “Μεταβαρώνους“. Το ένα, όπως έχουμε δει και παλιότερα, το έχει σχεδιάσει ο πασίγνωστος και λατρεμένος Moebius και το άλλο είναι δουλειά του Αργεντινού κομίστα Juan Giménez. Όμως αυτός που έχει βάλει βαθιά το μαγικό χεράκι του στο σενάριο και των δύο, είναι ο Alejandro Jodorowsky.

Εφόσον γουστάρεις αυτές τις δύο δουλειές, το όνομα του σου είναι γνωστό και μάλλον τον έχεις ψαχουλέψει ένα κάτι παραπάνω. Αυτό σημαίνει πως έχεις έρθει σε επαφή και με τις υπόλοιπες δημιουργικές κωλοπαιδιές του, όπως τις ταινίες του, τα εσωτεριστικά του κείμενα ή ακόμα και τις διάφορες ιστορίες που έχει γράψει — αν τυχαίνει να είσαι ισπανόφωνος.

Επίσης, ρίχνοντας ένα βλέφαρο στη δουλειά του, πρέπει να συνειδητοποιείς πως έχεις να κάνεις με ένα ευφάνταστο τυπάκι, με έντονη κλήση στις ψυχοτρόπες ουσίες και τα odd beliefs. Οφείλουμε εδώ να παραδεχτούμε πως ατομάκια με αυτά τα χαρακτηριστικά, παρά την κάποια ματαιότητα που μπορεί να τα δέρνει, συνήθως είναι λίαν ελκυστικά και οι βίοι τους έχουν μπόλικο ζουμί. Από αυτό τον κανόνα δεν θα μπορούσε εύκολα να ξεφύγει ο φίλτατος Jodo, του οποίου η περίπτωση έχει αρκετό ενδιαφέρον, όπως θα δούμε παρακάτω στο παρόν άρθρο.

Ακόμα όμως και αν δεν σου λέει τίποτα αυτό το όνομα, ακόμα και αν δεν σκαμπάζεις μία από κόμικς (ε, ρε Μάκης που σου χρειάζεται!) σίγουρα κατάλαβες από τις παραπάνω παραγράφους της εισαγωγής πως ο Jodorowsky είναι ένας δημιουργικός “Jack of all trades“.

Έχει γράψει τα κέρατα του από ιστορίες, θεατρικά, σενάρια για κόμικς και ταινίες. Σκηνοθέτησε και πρωταγωνίστησε στις ταινίες που έγραψε. Έστησε κίνημα σουρεαλιστικής performance μαζί με άλλους δύο μπαρμπάδες. Δημιούργησε το δικό του σύστημα εσωτερισμού κάνοντας mix ‘n’ match άλλων συστημάτων και πλέον κυκλοφορεί σε γκουρουδίστικη βερσιόν “βοηθώντας τους ανθρώπους να γίνουν πιο συνειδητοί” (sic)

Περιπτωσάρα ο τύπος, γνωρίζω πως σε έχει ψήσει και θέλεις να μάθεις παραπάνω για την αφεντιά του. Τσάκωσε λοιπόν τα nachos σου amigo, περίλουσε τα με σάλτσα της αρεσκείας σου και κόπιασε να δούμε “Αλεχάντρο – Αλεχάντρο – Άλε – Αλεχάντρο“!

Ο Alejandro Jodorowsky (ελληνικά: Αλεχάντρο Χοδορόφσκι) γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου του 1929 στη Tocopilla της Χιλής. Η ύπαρξή του βέβαια ξεκινάει με ένα ομολογουμένως άσχημο twist of fate.

Άκου εδώ κατάσταση: οι γονείς του Jodo ήταν Εβραίοι μετανάστες στη Χιλή και ο πατέρας του, Jaime Jodorowsky Groismann, ήταν κάτι παραπάνω από βίαιος απέναντι στη σύζυγο του, Sara Felicidad. Έτσι μια όμορφη μέρα του Ιουνίου, ο Jaime έπιασε τη Sara να μιλάει με κάποιον πελάτη του μαγαζιού τους και μέσα στο ζηλότυπό του κεφάλι θεώρησε πως η γυναίκα του φλέρταρε μαζί του. Ξεσήκωσε λοιπόν τρανό καυγά μαζί της, κατά την διάρκεια του οποίου τη τουλούμιασε στο ξύλο και τη βίασε. Μετά από αυτό τον βιασμό η Sara έμεινε έγκυος στον Alejandro.

Απόρροια βιασμού η ύπαρξη του μικρού Jodo και όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε δεν ήταν ιδιαίτερα φιλικό απέναντί του: είχε να κάνει με έναν βίαιο πατέρα, μια μάνα που τον αντιπαθούσε και δήλωνε ρητά πως “δεν τον αγαπάει” και μια μεγάλη αδερφή που κατά τον Jodo “έκανε τα πάντα για να τον εξοστρακίσει από την οικογένεια και να τραβήξει όλη την προσοχή επάνω της”.

Και σαν να μην έφτανε που η Τύχη του τον είχε χιλιοφτύσει σε οικογενειακό επίπεδο, βίωνε την αντιπάθεια του κόσμου και εκτός φαμίλιας. Αρχικά από τους ντόπιους που τον αντιμετώπιζαν σαν παρείσακτο επειδή ήταν παιδί μεταναστών και ύστερα από τους Αμερικάνους βιομηχάνους/νταβάδες των ορυχείων, που γενικά κακομεταχειρίζονταν τους κατοίκους της Χιλής.

Πως αντιμετώπισε όλη αυτή την εχθρότητα απέναντι του ο μικρός Jodo; Ρίχνοντας το στο διάβασμα. Τα βιβλία άλλωστε πάντα αποτελούσαν έναν από τους πιο εποικοδομητικούς τρόπους φυγής από μια άσχημη πραγματικότητα. Μετά από πολύ διάβασμα, έχοντας στη πλάτη στου αρκετό γνωστικό υλικό, έπιασε και ο ίδιος να γράφει, ξεκινώντας με ποίηση. Μάλιστα, δημοσίευσε ποίημα του για πρώτη φορά στην ηλικία των 16 μαζί με κάποια πολύ χτυπητά ονόματα της χιλιανής ποίησης. Κάπου στα τελειώματα της εφηβείας του, ανακάλυψε την ιδεολογία του αναρχισμού η οποία τον ιντρίγκαρε αφάνταστα.

Αυτό του το ενδιαφέρον του προς τον αναρχισμό τον οδήγησε σε σπουδές ψυχολογίας και φιλοσοφίας, τις οποίες όμως παράτησε μέσα σε δύο χρόνια. Μάλλον οι ακαδημαϊκούρες ήταν ιδιαίτερα απωθητικές για την αφεντιά του, αλλά no problemo, ο Jodo είχε και άλλους άσσους στο μανίκι του. Εκτός των άλλων, έτρεφε μεγάλη αγάπη για το θέατρο και ιδίως για τη παντομίμα. Οπότε αποφάσισε να δουλέψει σε τσίρκο κάνοντας τον κλόουν, ενώ παράλληλα ξεκίνησε να ασχολείται και με τη θεατρική σκηνοθεσία.

To 1947 ίδρυσε τη θεατρική ομάδα “Theatro Mimico“, η οποία μέσα σε μια πενταετία μάζεψε καμιά πενηνταριά μέλη. Το 1953 έγραψε και ανέβασε το πρώτο του θεατρικό έργο, το “El Minotaura”. Την ίδια χρονιά επίσης αποφάσισε να αφήσει μια για πάντα τη Χιλή πίσω του, μιας και κατά τον ίδιο δεν τον κρατούσαν πολλά πράγματα εκεί. Αποδήμησε λοιπόν προς Ευρώπη μεριά και πιο συγκεκριμένα στο Παρίσι.

Εκεί έκανε γρήγορα έκανε τα κονέ του, βρέθηκε υπό τη διδασκαλία του μίμου Étienne Decroux και έγινε μέλος της θεατρικής ομάδας ενός εκ των φιρμάτων μαθητών του Decroux, του Marcel Marceau. Μαζί με τον Marcel και το παρεάκι του βγήκαν παγανιά εκτός των γαλλικών συνόρων για περιοδεία. Όταν τελείωσαν με την περιοδεία, ο Jodo το ξαναγύρισε στη θεατρική σκηνοθεσία και το 1957 μεταπήδησε στον κινηματογράφο.

Η πρώτη του σκηνοθετική προσπάθεια ήταν ένα ταινιάκι των 20 λεπτών με τίτλο “Les têtes interverties” το οποίο ήταν κινηματογραφική προσαρμογή της ομώνυμης νουβέλας του Thomas Mann. Μέσα στους καλλιτεχνικούς κύκλους το συγκεκριμένο φιλμάκι φάνηκε να έχει αξιόλογη αποδοχή — σκέψου πως μέχρι και ο Jean Cocteau κάθισε και έγραψε καλά λόγια για πάρτη του.

Το 1960 ο Jodo αποφάσισε να ξανακάνει υπερατλαντική μετακόμιση. Πήγε στο Μεξικό και εγκαταστάθηκε στο Mexico City. Εκεί με άλλους δύο νοματαίους, τον συγγραφέα Fernando Arrabal και τον ζωγράφο Ronald Topor ίδρυσαν το “Panic Movement“.

To Panic Movement ήταν ένα σουρεαλιστικό κίνημα με κύρια μορφή έκφρασης την performance. Το όνομα του ήταν μνεία στον θεό Πάνα και ο σκοπός του ήταν να σχολιάσει το “ξεπούλημα” του σουρεαλισμού, ο οποίος είχε γίνει πια mainstream.

Περιττό να πούμε πως τα performances τους παραήταν “προχώ” .Τσέκαρε απλά το παρακάτω βιντεάκι, από μια performance που πραγματοποιήθηκε στο “Festival of Free Expression” του Παρισιού εν έτη 1965. Θα σε συμβούλευα να ξεκινήσεις να το βλέπεις από το 6:35 και μετά, απομακρύνοντας από τριγύρω σου παιδιά, γατιά, σκυλιά και καρδιακούς συγγενείς.

“Πανικό” κίνημα ήταν, τι ήθελες, κυνήγι πεταλούδας;

Το 1968 ο Jodo έκανε ακόμη ένα κινηματογραφικό εγχείρημα γυρίζοντας το “Fando y Lis” το οποίο αισθητικά και θεματικά κινούταν στα πλαίσια του Panic Movement, ενώ το σενάριό του ήταν ελαφρώς βασισμένο σε ένα θεατρικό που έγραψε ο Arrabal. Το εν λόγω φιλμ παρουσιάζει την ιστορία του Fando που μαζί με την παραπληγική κοπέλα του, τη Lis, ψάχνουν τη μυθική πόλη Tar στην οποία ο θρύλος λέει πως πραγματοποιούνται όλες οι ευχές. To φιλμ προβλήθηκε για πρώτη φορά στο Acapulco και “ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων“, ενώ μετέπειτα απαγορεύτηκε η διανομή του σε όλο το Μεξικό.

Την ίδια χρονιά ο Jodo γνώρισε και έναν Γιαπωνέζο Zen Βουδιστή μοναχό, τον Ejo Takata, ο οποίος είχε πάει στην Αμερική για να διαδώσει την φιλοσοφία του Zen. Ενθουσιασμένος με το Zen ο δικός μας έγινε μαθητής του Ejo και του παραχώρησε το σπίτι του, το οποίο μετατράπηκε σε zendo. Εκεί μαζευόταν ο Jodo, o Ejo και οι υπόλοιποι μαθητές του, έκαναν ομαδικό διαλογισμό και διάβαζαν κοάνες. Εν τέλει ο Ejo συμβούλεψε τον Jodo να βρει “τη θηλυκή του πλευρά“. Ο Jodo αναζητώντας την έγινε φίλος με τη παλαβή Βρετανίδα ζωγράφο Leonora Carrington.

Ας αφήσουμε όμως τις σπιρίτσουαλ πετριές του Alejandro στην άκρη και ας ρίξουμε ένα βλέφαρο στις ταινίες του:

Το 1970 γύρισε το “El Topo“, ένα acid western με πρωταγωνιστή τον ίδιο, στο ρόλο του El Topo, ενός ληστή που μαζί με τον γιο του ψάχνει την πνευματική φώτιση (ναι, το καταλάβαμε Jodo, θέλεις να “φωτιστείς” εμείς τι σου φταίμε; ).Μπρουτάλ σκηνικά και παραλληλισμοί με τον γλυκύ Ιησού παίζουν σε αυτή την ταινία. Πάρε και το trailer να το έχεις εύκαιρο.

Έχοντας μάθει από τον κακό χαμό που έγινε με το “Fando y Lis” απέφυγε την διανομή της ταινίας στο Μεξικό. Αντ’ αυτού η ταινία προβλήθηκε στις Η.Π.Α. και είχε μεγάλη επιτυχία στις μεταμεσονύκτιες προβολές. Επίσης,την συγκεκριμένη ταινία εντόπισε και αγάπησε ο John Lennon, ο οποίος έπεισε τον πρόεδρο της Apple Corps, Allen Klein, να χρηματοδοτήσει την επόμενη ταινία του Χιλιανού τρελάκια.

Ένα εκατομμύριο δολάρια και τρία χρόνια μετά, να σου το “Holy Mountain“, εμπνευσμένο από το βιβλίο του Rene Daumaul, “Mount Analogue“.

Σουρεαλισμός και οπτικά “wtf” στα τέρματα — μόνο αυτό έχω να σου πω. Το σενάριο στον βασικό του άξονα κινείται στις ίδιες γραμμές με του “El Topo” (a.k.a.: journey towards spiritual enlightment) η δομή του είναι παρόμοια, κάποιοι παραλληλισμοί επίσης φέρνουν μεταξύ τους, αλλά σε γενικές γραμμές έχουμε να κάνουμε με “άλλη φάση“.

Εδώ, ένας τυπάκος αποκαλούμενος “Κλέφτης” ο οποίος -τι περίεργο-μοιάζει του Ιησού, συναντάει έναν αλχημιστή (τον οποίο παίζει ο Jodo) και μαζί με μια κομπανία 7 νοματαίων που προέρχονται από άλλους πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, παίρνουν τα ποδάρια τους για να ανέβουν στο Ιερό Βουνό και να ανακαλύψουν “το μυστικό της αθανασίας“. Πίστεψέ με, έχει περισσότερη πλάκα απ’ όσο νομίζεις.

Την ίδια χρονιά που γυρίστηκε το “Holy Mountain”, το Panic Movement διαλύθηκε. Επίσης περιττό να αναφέρω πως εκείνη την περίοδο ο μπάρμπας μας ξεκίνησε να πειραματίζεται με το LSD.

Εδώ όμως έπαιξε ένα άσχημο θεματάκι. Ο Klein μετά το Holy Mountain, ζήτησε από τον Jodo να γυρίσει το “Histoire d’O“. Ο Jodo αρνήθηκε, μιας και πρόσφατα ανακάλυψε τον φεμινισμό και του καθόταν πολύ στραβά να γυρίσει ένα φιλμ το οποίο περιστρεφόταν γύρω από τον γυναικείο μαζοχισμό.

Ο Klein όμως όπως φαίνεται δεν τα σήκωνε κάτι τέτοια και αφού είχε στα χέρια του τα δικαιώματα του “El Topo” και του “Holy Mountain”, διέκοψε την διανομή τους για καμιά τριακονταετία — έτσι, για να μάθει ο αξύριστος να του ρίχνει άκυρα.

Παρ’όλα αυτά ο Jodo συνέχισε να χώνεται σε κινηματογραφικές παραγωγές και το 1975 αποφάσισε να υλοποιήσει το μεγάλο του όραμα, γυρνώντας το “Dune” σε ταινία. Μάζεψε διάφορα μεγάλα ονόματα για το cast, το soundtrack και την προώθηση του (ανάμεσα σε αυτά ο Dali, οι Pink Floyd, ο Moebius και ο Giger) και ήταν έτοιμος να κάνει το Dune ταινία. Μόνο που τα μεγάλα ονόματα συνήθως είναι λίαν ψωνισμένα και ζητάνε λαγούς με πετραχήλια, με αποτέλεσμα όλο το budget να φύγει από τα χέρια του Jodo, πριν γυριστεί η ταινία για τα καπρίτσια διαφόρων “αστέρων”.

Χωρίς budget όμως ταινία δε κάνεις, άσε που τα δικαιώματα του σεναρίου να πουλήθηκαν στον παραγωγό Dino De Laurentiis, ο οποίος το έδωσε στον Lynch για να το κάνει ταινία. Μετά από αυτό ο Jodo αποφάσισε να γυρίσει μια παιδική ταινία το “Tusk” το οποίο δεν του πήγε και πολύ καλά.

Ευτυχώς στο παραδίπλα, την ίδια περίοδο ξεκίνησε τη συνεργασία του με τον Moebius για το Incal, το οποίο σαν εγχείρημα είχε εξαιρετική αποδοχή. Αυτό ώθησε τον Jodo να κινηθεί στο ίδιο σύμπαν γράφοντας και άλλα σενάρια για κόμικς, όπως το sequel και το prequel του Incal (τα οποία δεν κατάφερε να σχεδιάσει ο Moebius, λόγω φόρτου εργασίας) το “Technopriests” και φυσικά τους λατρεμένους “Μεταβαρώνους”.

Οι Μεταβαρώνοι είναι ένα κόμικ που πρέπει να διαβάσει κάθε κομιξάς και sci-fiας που σέβεται τον εαυτό του. Έχει να κάνει με την ιστορία της δυναστείας των Μεταβαρώνων, μιας πολύ ιδιαίτερης τάξης πολεμιστών που υπακούει σε ένα δικό της, προφανώς βίαιο, κώδικα αξιών — με πολεμιστές έχεις να κάνεις, τι θέλεις;

Την ιστορία των Μεταβαρώνων την διηγείται ένα ρομπότ ονόματι Tonto, σε ένα άλλο ρομπότ με το όνομα Lothar, ενώ και τα δύο περιμένουν μέσα στο Metabanker τον αφέντη τους, τον Τελευταίο Μεταβαρωνό. Ξεκινώντας από τη ζωή του Όθωνα του Προπάτορα, ο Tonto εξιστορεί το πως διαμορφώθηκε αυτή η γενιά πολεμιστών και οι βίαιες παραδόσεις της (όπως η αντικατάσταση ενός κανονικού μέλους με ένα τεχνητό και τελετουργική μάχη και σφαγή του πατέρα από τον γιο για να διεκδικήσει τον τίτλο του Μεταβαρώνου) και παρουσιάζει το νταβαντούρι πέντε γενεών μέχρι τον Ανώνυμο Τελευταίο Μεταβαρώνο.

Το κόμικ αυτό περιλαμβάνει σφαγές, αιματοκυλίσματα, καταστροφικά παθιασμένους έρωτες, πολλές ανατροπές, αρκετή κάφρικη κουλαμάρα, διαγαλαξιακές αιρέσεις και συνωμοσίες δύο ρομπότ που ανά διαστήματα μπινελικιάζονται και όλα αυτά έχουν αποδοθεί με το ΕΚΠΛΗΚΤΙΚΟ σχέδιο του Αργεντινού Juan Giménez. Το συστήνω ανεπιφύλακτα, αποκλείεται να σε απογοητεύσει.

Πέρα από τα κόμικ του, συνέχισε να προσπαθεί να σκηνοθετήσει ταινίες. Το 1981 γύρισε το σουρεαλιστικό “Santa Sangre” του οποίου η ιστορία περιστρέφεται γύρω από έναν πιτσιρικά, τον Felix, μεγαλωμένο στο τσίρκο, που βλέπει την μητέρα του να ακρωτηριάζεται μπροστά στα μάτια του από τον ίδιο του τον πατέρα.

Και αυτή η ταινία αποτελεί εξαίρετο δείγμα “Jodo wtf” καταστάσεων.

Μετέπειτα, το 1990 είπε να πάει σε πιο mainstream καταστάσεις, με την ταινία “Rainbow Thief“. Το πάλεψε για να αποβάλλει την καλτιά που τον έδερνε, μήπως και αυτή η ταινία γίνει εισπρακτική επιτυχία, αλλά φευ! Από εκεί και μετά όσες φορές πήγε να κάνει ταινία κάτι του στράβωσε και δεν τα κατάφερε — μαντεύεις σωστά, ήταν κυρίως προβλήματα οικονομικής φύσης. Υποτίθεται πως τώρα γυρνάει μία ταινία βασισμένη στην αυτοβιογραφία του, το “Dance of Reality” και πως μετά από αυτή θα στρωθεί να κάνει το sequel του “El Topo” με τίτλο “Abel Cain“. Άντε να σε δούμε θείο.

Πέρα από τα κινηματογραφικά του όμως, όπως σου ανέφερα, ο τύπος έχει αναπτύξει ένα δικό του εσωτεριστικό σύστημα, το οποίο αποκαλεί “Psychomagic” με το οποίο υποτίθεται πως βοηθάει τον κοσμάκη να ξεπεράσει τα ατομικά αλλά και “γενεαλογικά” του τραύματα.

Αυτό το σύστημά του έχει στηριχτεί σε παλαιότερα δυτικά και ανατολικά συστήματα όπως τα ταρώ (είχε δουλέψει πάνω στη τράπουλα της Μασσαλίας για παραπάνω από μια δεκαετία). Όπως λέει και το αδέρφι μου, “αν θέλεις να κάνεις κάτι πιασάρικο, πρέπει να πατήσεις πάνω στις πλάτες γιγάντων“. Τα βιβλία του επί του ζητήματος πουλάνε σαν ψωμάκια σε Γαλλία και Ισπανία (ξέχασα να αναφέρω πως από το 1995 και μετά ζει στο Παρίσι), ενώ ο ίδιος συχνά πυκνά οργανώνει ομιλίες και σεμινάρια εσωτεριστική φύσεως.

Προσωπικά τέτοιες κινήσεις τις βλέπω με μισό μάτι, ακόμα και αν προέρχονται από τον θείο Jodo, του οποίου τη δουλειά αγαπώ, αλλά τι να το κάνεις, nobody’s perfect.

Και κάπου εδώ λέω να σε αφήσω, αφού σου χάλασα το κεφάλι με την αφεντιά του μπαρμπα Jodo και της καμένης μεν, ενδιαφέρουσας δε, δουλειάς του.

Μια υπενθύμιση μόνο: αφού τελειώσεις με αυτό το άρθρο, άνοιξε το διπλανό tab και κατέβασε τους Μεταβαρώνους. Θα με ευχαριστείς για πολύ καιρό.

Εμείς θα τα ξαναπούμε από βδομάδα.