Έχετε ακουστά για τους χάκερ της κουλτούρας; Λοιπόν, είναι αυτοί που επαναοικειοπιούνται και αναμορφώνουν την κουλτούρα, χρησιμοποιώντας μεθόδους του κομπιούτερ χάκινγκ (computer hacking) ως μέσο και στρατηγική, για να φτιάξουν νέα δημιουργικά περιβάλλοντα στο Ίντερνετ. Μία τέτοια χάκερ αποτελεί και η Net Art καλλιτέχνης Τζένη Μαρκέτου.
Σύμφωνα με τη Μαρκέτου, υπάρχουν δύο είδη χάκερ: o κομπιούτερ χάκερ που δρα υπογείως και χαρακτηρίζεται για τη δεξιοτεχνία του στην ψηφιακή τεχνολογία να σπάει τους κώδικες, να επεμβαίνει και να μεταποιεί οικονομικές και πολιτικές πληροφορίες στο Ίντερνετ. Ο “χάκερ της κουλτούρας”, όπως αυτοαποκαλείται και η ίδια, χρησιμοποιεί την τεχνολογία της πληροφορικής και την επικοινωνία στην καλλιτεχνική της δημιουργία είτε ως αισθητικό βίωμα είτε ως παρέμβαση για αντίσταση: “το χάκιν είναι μια μορφή πολιτιστικού ακτιβισμού, μια γλώσσα αντίστασης και κριτικού λόγου”.
Η Τζένη Μαρκέτου “δημιουργεί” τεχνητούς νοήμονες πράκτορες, “knowbots” (ρομπότ γνώσης), που δραστηριοποιούνται στο χάκιν και στην ανίχνευση. Στόχος της είναι να αναπτύξει ηλεκτρονικές εγκαταστάσεις και περιβάλλοντα που θα ελέγχονται μέσω ιστοσελίδων και θα χρησιμοποιούν μετασχηματιστικές εικόνες, για να διερευνήσουν τη ρευστότητα της προσωπικής, πολιτιστικής και ιστορικής ταυτότητας καθώς και τις νέες χρήσεις, που μπορούν να προκύψουν μέσω του χάκιν, της ταξινόμησης και της υφαρπαγής πληροφοριών. Με το έργο της θίγει μια σειρά από πολύπλοκα ζητήματα: από την παρακολούθηση των δεδομένων και την παραβίαση της ιδιωτικής υπόστασης του σώματος αλλά και της ύπαρξης έως τη σχέση μεταξύ αισθησιασμού και φαντασίας και την πορεία της τέχνης στην εποχή της τεχνολογίας πληροφορικής.
Ένα από τα πιο σημαντικά της έργα αποτελεί το Smell.Bytes™, που παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στη XXIV Μπιενάλε του Σαο Πάολο το 1998. Έκτοτε υπάρχει στο Ίντερνετ ενώ παρουσιάζεται σε μουσεία και γκαλερί ανά τον κόσμο. Το περιβάλλον του Smell.Bytes™ δίνει στους επισκέπτες του έργου που μπαίνουν στην ιστοσελίδα τη δυνατότητα της εξερεύνησης και της αλληλεπίδρασης ενώ παράλληλα λειτουργεί ως υβριδικό φυσικό περιβάλλον εικόνων, που προβάλλονται σε 3 πανοραμικές οθόνες στους τοίχους των γκαλερί ή μουσείων.
Ο πρωταγωνιστής του έργου είναι ο νοήμων πράκτορας Chris.053, ο “οσμοκυνηγός”, που παρεισφρύει άναρχα στον κόσμο του Ίντερνετ και τον διαταράσσει, αρπάζοντας, καταναλώνοντας και μεταλλάσοντας τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά ανυποψίαστων χρηστών των ιδιωτικών δικτυακών τόπων, όπως είναι τα CU SEE ME chat rooms.
Η συνοδευτική αφήγηση του έργου είναι βασισμένη σε επιστημονικές μελέτες, που υποστηρίζουν ότι η ανθρώπινη ομορφιά και συμμετρία συσχετίζονται με τις σωματικές οσμές: αν κάποιος, δηλαδή, είναι συμμετρικός, είναι όμορφος και συνεπώς διαθέτει ωραίες σωματικές οσμές. O Chris.053 αρπάζει τις εικόνες των χρηστών τηλε-συνεδριάσεων στο Ίντερνετ και τους συνδέει με ορισμένες μυρωδιές που έπειτα περιλαμβάνει στη “βρωμερή γκαλερί” του (Stinky Gallery). Φυσικά, το Smell.Bytes™ τηρεί κριτική στάση απέναντι σε αυτό το είδος βιολογικής ταξινόμησης.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί κάτι ιδιαίτερα σημαντικό, δηλαδή πως η Μαρκέτου το 2001, στο 3ο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου & Νέων Μέσων για την Τέχνη στην Αθήνα, συμμετείχε με 8 ακόμα καλλιτέχνες στο εργαστήρι Transdance, κατά τη διάρκεια του οποίου εξερευνήθηκαν νέες γλώσσες συνεργασίας μεταξύ δημιουργού και προγραμματιστή και έγιναν πειραματισμοί με καινούργιους τρόπους χωροθέτησης και οπτικοποίησης της εμπειρίας του σώματος.
Καρπός της συνεργασίας της με τον Aυστραλό χορογράφο John McCormick, ήταν η περφόρμανς Lara@TransdanceLaboratory το θέμα της οποίας στιρήχθηκε σε μία περφόρμανς – “κοινωνικό γλυπτό” του Joseph Beuys. Με την τεχνική καθοδήγιση του McCormick, η Μαρκέτου φόρεσε τον “εξωσκελετό” (exoskeleton), μία πολυαισθητηριακή στολή-συσκευή που αυτόματα μετέφραζε κάθε της κίνηση ως εντολή σε αβατάρες (avatars) στο πρόγραμμα του υπολογιστή. Ταυτόχρονα με την περφόρμανς της στο φυσικό χώρο της αίθουσας του φεστιβάλ (στην οποία ασχολούνταν με καθημερινές δραστηριότητες, όπως το σκούπισμα και το σφουγγάρισμα, σύμφωνα με την ιδέα του Beuys να ενταχθεί η καθημερινή ζωή στην τέχνη), προβάλλονταν σε γιγαντο-οθόνες οι αβατάρες που μιμούνταν τις κινήσεις της μέσω των εντολών, τις οποίες έδινε ο “εξωσκελετός” στο προγράμμα του ηλεκτρονικού υπολογιστή.
Το σώμα πάντοτε ενδιέφερε την καλλιτέχνη, ενσαρκωμένο ή εξαϋλωμένο, η σχέση του με το χώρο και το χρόνο καθώς και η δυνατότητα και οι έννοιες της ενσάρκωσης σε περιβάλλον δομημένο σ’ένα πλαίσιο επικοινωνιακών τεχνολογιών. Προσωποποιώντας στον κυβερνοχώρο την Lara Croft, την κυβερνο-ηρωίδα και συγχρόνως το σύμβολο του σεξ εκατομμυρίων χρηστών ηλεκτρονικών παιχνιδιών, ενώ ταυτόχρονα στον φυσικό χώρο μιμείται τον Joseph Beuys, τον πιο αντιπροσωπευτικό ακτιβιστή καλλιτέχνη των δεκαετιών ’60 και ’70, η Μαρκέτου τηρεί μια κριτική στάση απέναντι στις σχέσεις ισχύος μέσα στην ηλεκτρονικά δικτυομένη κοινωνία. Από τη μία το σώμα υπάρχει ως ένα μοναδικό, μετρήσιμο, φυσικό αντικείμενο και από την άλλη μεταμορφώνεται σε μια πολλαπλή οντότητα μεσολαβημένων πραγματικοτήτων…
Επιλέγοντας φαινομενικά ακίνδυνους “νοήμονες πράκτορες” στα έργα της, όπως τον Chris.053 ή την Lara Croft από τον κόσμο των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, η Τζένη Μαρκέτου υιοθετεί εκουσίως μία παιγνιώδη αντιμετώπιση απέναντι στη Net Art και στην κοινωνία της πληροφορίας, έτσι ώστε η δουλειά της να βρίσκεται πάντα στο μεταίχμιο μεταξύ ελκυστικού και απειλητικού.
