Egon Schiele: Ίσως ο σπουδαιότερος ζωγράφος πορτραίτων του 20ου αιώνα

Την προηγούμενη εβδομάδα σου είχα υποσχεθεί πως θα κάνω ένα εκτενές αφιέρωμα σε κάποιο ζωγράφο. Λοιπόν, θα κρατήσω την υπόσχεσή μου, αλλά παράλληλα θα επιδιώξω αυτή η βιογραφία να μην είναι αυστηρά μονόχνωτη, όπως είθισται να κάνει η Wikipedia.

Σε αυτό το άρθρο θα μας απασχολήσει μία ιδιάζουσα περίπτωση καλλιτέχνη, ο οποίος θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους πορτρέτων του 20ου αιώνα. Μόνο που θα το πράξουμε πιο διεξοδικά απ’ ότι μας απασχόλησε ο μεσσιέ Arnason, στο φρικτό του βιβλίο — γκουχου, γκουχου. Σήμερα σου σερβίρω Egon Schiele (ελληνικά: Έγκον Σίλε).

Ο συγκεκριμένος καλλιτέχνης ήταν Αυστριακός εξπρεσιονιστής, με Art Nouveau καταβολές, όντας χαϊδεμένο μαθητούδι του Klimt, με δουλειά πολύ πιο ερωτική από του δασκάλου του, σχεδόν πορνογραφική και με πολλά άλλα πάθη σαν άτομο, αποτελεί ενδιαφέρουσα περίπτωση καλλιτέχνη και λόγω της επιρροής που άσκησε, αλλά και για την ιδιαιτέρως πιπεράτη ζωή του.

Αν η πολυγαμία του εγγονού Freud σου μοιάζει να είναι εξαιρετικά σκανδαλιστική, μετά από τον Egon θα φέρεις παπά στο σπίτι για ευχέλαιο. Και μετά θα μαζέψεις τους φίλους σου και θα έρθετε να με κάψετε. Και μετέπειτα θα κάνετε tour για να κάψετε όση δουλειά του κυρίου υπάρχει σκορπισμένη σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές ανά τον κόσμο – εντάξει το παρατράβηξα. Σταματάω ευθύς αμέσως και μπαίνω κατευθείαν στο ζουμί της υπόθεσης

Ο Egon Schiele λοιπόν γεννήθηκε στις 12 Ιουνίου του 1890 στο Tulln, από αυστριακό μπαμπά και μποέμισσα μαμά. Παρόλο που ήταν μια σχετικά ευκατάστατη οικογένεια, είχαν άσχημα δράματα. Ο μπαμπάς Schiele, υπέφερε καιρό από σύφιλη, εξαιτίας της οποίας παλάβωσε και εν τέλει απεβίωσε σε ηλικία 44 ετών.

Ο μικρός Egon βέβαια ήταν ήδη κομματάκι δυσλειτουργικός και πριν τον θάνατο του πατέρα του. Με ποιον τρόπο; Ας πούμε ότι αγαπούσε πολύ την αδερφή του την Gerti. Την αγαπούσε πάρα πολύ όμως. Yap! Here comes the incest! Και αφού τους άφησε και ο πατέρας τους, που τους έχει κάνει χαλάστρα ουκ ολίγες φορές, τα αδερφάκια Schiele οργίαζαν αξιοπρεπώς. Επίσης, μετά τον θάνατο του πατέρα του, ήρθε και πρόσθεσε άλλη μια περίεργη συμπεριφορά στο ρεπερτόριο του ο Egon. Άρχισε να μισεί την μάνα του, θεωρώντας ότι δεν πένθησε επαρκώς για τον πατέρα του και ότι ποτέ δεν έδωσε στον ίδιο την πρέπουσα προσοχή — όχι άλλα φροϊδικά συμπλέγματα! Θείε Sigmund σταμάτα να χώνεσαι εκεί που δεν σε σπέρνουν!

Έχει και συνέχεια το δράμα όμως. Την κηδεμονία των παιδιών την πήρε ο θείος τους και αδερφός της μάνας τους, Leopold Czihaczec, ο οποίος έκανε την ζωή του μικρού Egon μαρτύριο, πιέζοντας τον να επιδοθεί στις ακαδημαϊκές σπουδές, ενώ ο Egon ήθελε να γίνει ζωγράφος.

Εν τέλει πάταξε το θέλημα του θείου του, έκανε το δικό του και το 1906 γράφτηκε στη Kunstgewerbeschule (δηλαδή τη σχολή καλών και εφαρμοσμένων τεχνών) της Βιέννης. Από εκείνη τη σχολή είχε περάσει κάποτε και ο Klimt, ο οποίος, τον καιρό που ο Egon σπούδαζε εκεί, εξακολουθούσε να κόβει βόλτες στους χώρους της, ψαρεύοντας νέα ταλέντα. Και ο Egon άλλο που δεν ήθελε να ψαρευτεί, μιας και του είχε αδυναμία του θείου Klimt.

Έτσι, κινώντας θεούς και διαόλους κατάφερε και γνώρισε το ίνδαλμα του. Και όχι μόνο το γνώρισε αλλά το εντυπωσίασε κιόλας. Ο Klimt τον βρήκε απεριόριστα ταλαντούχο, αγόρασε δουλειά του, αντάλλαξε πίνακες του με πίνακες του Egon -όπως τα κοριτσάκια στο δημοτικό ανταλλάζαν αυτοκόλλητα- του παρείχε μοντέλα, πάτρωνες, εξέχουσες γνωριμίες, συμμετοχές σε εκθέσεις και βεβαίως βεβαίως τον είχε από κοντά.

Εύκολα τα βρήκε θα πεις. Εν μέρει ναι. Αλλά παρά από το ευχάριστο ταχτάρισμα πάνω στα γόνατα του θείου Gustav, ο Egon είχε ένα βασικό προβληματάκι: δεν γούσταρε την σχολή του. Ούτε για αστείο. Βέβαια αν ρωτήσεις τριγύρω, κανένας σπουδαστής σε σχολή τεχνών δεν γουστάρει την σχολή του. Όλο και κάτι θα βρει να του βρωμάει. Μόνο που για τον Egon η κατάσταση ήταν ανυπόφορη. Έτσι όταν βρισκόταν στο τρίτο έτος, τα βρόντηξε όλα και ίδρυσε το Neukunstgruppe (“New Art Group” αγγλιστί) μαζί με άλλους αγανακτισμένους συμφοιτητές του.

Αφού λοιπόν την πούλεψε από τους σφιχτόκωλους ακαδημαϊκούς χώρους, πέρα από την εξερεύνηση της ανθρώπινης μορφής που υπήρχε μέσα στο έργο του, άρχισε να εξερευνάει και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, παράγοντας μεγάλο αριθμό ερωτικών (για πολλούς “πορνογραφικών”) έργων. Εμείς εδώ του δίνουμε kudos γιατί είμαστε έκφυλοι και ματάκιδες — τι κοτζάμ εβδομάδα erotica και δεν μας πήρες πρέφα;

Όπως σου ανέφερα παραπάνω, ο θείος Klimt “δάνειζε” τις μοντέλες του στο Egon. Εξαιτίας ενός τέτοιου “δανεισμού” ο Egon γνώρισε, εν έτη 1911, την 17χρονη Valerie “Wally” Neuzil, με την οποία έφαγε μεγάλο έρωτα και κατάφερε να βγάλει έναν αρκετά μεγάλο αριθμό εντυπωσιακών έργων με την αφεντιά της ως μοντέλο. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως ο Egon είχε θέμα με τις “μικρούλες”. Σε πολλούς πίνακές του ποζάρουν ανήλικα κορίτσια, τα οποία συνήθως προέρχονταν από φτωχές και δυσλειτουργικές οικογένειες και που στο εργαστήριο του pedobear μας, έβρισκαν ηρεμία και προστασία. Σου ακούγεται περίεργο, αλλά για αυτές μάλλον ήταν πολύ καλύτερο να ποζάρουν και να κάνουν σεξουαλικές χάρες στον Egon, παρά να τις τρώνε από τους γονείς τους.

Όπως και να ‘χει, ο Egon άφησε για καιρό τις πολλές πιτσιρίκες, για την μία και μοναδική Wally και μαζί έφυγαν από την Αυστρία και εγκαταστάθηκαν στην κωμόπολη από που καταγόταν η μάνα το Egon, την Český Krumlov. Μόνο που οι κάτοικοι της δεν άργησαν να δώσουν πόδι στο ζεύγος, λόγω του έκφυλου lifestyle τους και του ότι ο Egon άρχισε πάλι να μαζεύει ανήλικες κορασίδες για μοντέλα, πράγμα σκανδαλιστικό για την μικρή κοινωνία της Český Krumlov.

Έτσι, γύρισαν ξανά στην Αυστρία και εγκαταστάθηκαν σε μια κοινότητα 35 χιλιόμετρα έξω από την Βιέννη, το Neulengbach. Εκεί ο Egon ακολούθησε την ίδια μανιέρα, μαζεύοντας ανήλικες στο εργαστήριο του, με αποτέλεσμα πολύ σύντομα να αποκτήσει δικαστικά τράβαλα με τις αρχές της κοινότητας. Συνελήφθη τον Απρίλιο του 1912 κατηγορούμενος για αποπλάνηση ανήλικης κάτω από το νόμιμο όριο ηλικίας. Τελικά στη δίκη, βρέθηκε ένοχος απλά για έκθεση ερωτικών έργων σε μέρη που είχαν πρόσβαση ανήλικα και η ποινή του ήταν 24 μέρες φυλάκισης, εκ των οποίων τις 21 τις έκανε εν αναμονή της δίκης, οπότε μετά την δίκη κρατήθηκε μέσα για ένα τριήμερο.

Βέβαια, κατά την διάρκεια της δίκης ο δικαστής έκαψε κάποια σκίτσα του στην φωτιά ενός κεριού “προς παραδειγματισμόν”. Γενικά μπορούμε να πούμε πως την έβγαλε αλαφρά, άσχετα που κατά την περίοδο της κράτησης του έκανε 12 έργα για τις δυσκολίες της φυλάκισης — don’t be such a pussy mister Schiele, ούτε μήνα δεν σε κράτησαν.

Ας κάνουμε όμως ένα ευχάριστο διάλειμμα από τις οργιαστικές βιογραφικές πληροφορίες και ας ρίξουμε λίγο μια ματιά στην -όχι λιγότερο οργιαστική- δουλειά του. Σου ανέφερα λοιπόν πως ο Schiele θεωρείται εξπρεσιονιστής, παρόλο που λόγω του δασκάλου του είχε έντονες Art Nouveau επιρροές, στις οποίες όμως από μια φάση και μετά εναντιώθηκε και τις εγκατέλειψε — αχάριστο παιδί!

Το ζωγραφικό του ύφος του επίσης ήταν ανέκαθεν πιο τραχύ από του Klimt, τεχνικά, αλλά και από άποψη θεματολογίας. Ενώ ο Klimt χρησιμοποιούσε γλυκό χρώμα, διακοσμητικά μοτίβα, ωραιοποίηση και ανάλαφρο ερωτισμό, ο Schiele χαριεντιζόταν με βίαιες γραμμές και χρώματα, γκροτέσκες μορφές και ωμό, έκφυλο ερωτισμό. Συν τοις άλλοις πέρα από τα -συνήθως- ανήλικα μοντέλα του, αρεσκόταν ιδιαίτερα να κάνει αυτοπροσωπογραφίες, θεωρώντας τον εαυτό του ιδανικό αντρικό μοντέλο. Νάρκισσος; Νάρκισσος!

Ξέχασα να σου πω επίσης, πως οι ερωτικοί πίνακές του, ήταν πολύ δημοφιλείς στους συλλέκτες πορνογραφικού υλικού στην Βιέννη. Με άλλα λόγια, δεν υπήρχε τσοντάκιας στην πόλη της Βιέννης, που δεν προμηθευόταν καλούδια από τον Schiele. Not bad!

Τέλος διαλείμματος, κεφάλια μέσα, έχουμε και άλλο ζουμί να ρουφήξουμε από τον βίο του Schiele.

Το 1914 έβαλε στο μάτι τις κόρες ενός κλειδαρά, την Edith και την Adele Harms και ένα χρόνο αργότερα παντρεύτηκε την Edith, παρά τις αντιρρήσεις την οικογένειας της. “Καλά” θα πεις, “επιτέλους αποφάσισε να νοικοκυρευτεί το παλικάρι“. Αμ δε! Παρόλο που θα παντρευόταν την Edith, θεώρησε πως μπορούσε να έχει σχέσεις με την Wally αλλά φυσικά όταν της το ξεφούρνισε, αυτή δεν το πήρε και πολύ καλά. Για την ακρίβεια σηκώθηκε και έφυγε με συνοπτικές διαδικασίες, χωρίς να αφήσει πίσω ίχνη της. Μετά το φευγιό της Wally ο heartbroken Egon, φιλοτέχνησε το “Death and the Maiden” όπου απεικονίζει την Wally στην αγκαλιά του Θανάτου, κάνοντας σαφές πως κατάλαβε ότι την έχασε για πάντα.

Τρεις μέρες μετά τον γάμο του με την Edith τον πήραν φαντάρο (o Πρώτος Παγκόσμιος έκανε πάρτυ βλέπεις και αποφάσισε να φτιάξει μεγάλη guest list) αλλά ούτε στο φανταρικό τα είδε πολύ σκούρα. Οι ανώτεροι τον σέβονταν, λόγω ζωγραφικού ταλέντου, ενώ δεν είδε και δεν συμμετείχε ποτέ σε μάχη. Μόνο κάτι κρατούμενους έτυχε να φυλάει, και αυτό στο ρελαντί, έχοντας sketchbook από δίπλα και σκιτσάροντας.

Μια διετία λοιπόν την έβγαλε χαλαρά και μετά επέστρεψε στην Βιέννη για να συνεχίσει το κτίσιμο της καριέρας του από εκεί που το άφησε. Μόνο που δυστυχώς για αυτόν, δεν είχε και πολύ χρόνο στη διάθεση του. Το 1918 είχε ξεσπάσει επιδημία Ισπανικής γρίπης, η οποία είχε πάρει στον λαιμό της και τον Klimt και δεν άργησε να χτυπήσει την πόρτα του Schiele. Αρχικά προβλήθηκε η γυναίκα του -έγκυος γαρ- και μετέπειτα και ο ίδιος. Η Edith απεβίωσε στις 28 Οκτωβρίου του 1918, ενώ ο Egon την ακολούθησε τρεις μέρες μετά. Όταν πέθανε ήταν μόνο 28 ετών.

Ο πρόωρος θάνατος του έχει κάνει πολλούς ιστορικούς τέχνης να αναρωτιούνται για το τι θα μπορούσε να κάνει αυτός ο τύπος αν δεν τον προλάβαινε η γρίπη. Βλέπεις δεν είχε κλείσει καν τα 30 και είχε ένα ζωγραφικό στυλ αξιοθαύμαστα ώριμο, αλλά παράλληλα αναπτύξιμο.

‘Ντάξει μπορεί να ήταν πορνάκιας και νάρκισσος και ολίγον τι καθίκης, αλλά ήταν χαρισματικός καθίκης πανάθεμα. Τουλάχιστον προτού πάει στην “Κόλαση των Παιδόφιλων” μας άφησε πολλά οργιαστικά και μη σχέδια και τον ευχαριστούμε για αυτό.

Την άλλη βδομάδα, το υπόσχομαι, δεν θα είμαι τόσο φρενιασμένη.