Μιας και τώρα τελευταία αποφάσισα να ξεκινήσω να γράφω κάποια βιβλία για την μουσική τεχνολογία (ή… όχι και τόσο), μου ήρθε η ιδέα να ξεκινήσω και ένα ακόμα που θα έιναι στην ουσία ένα ευχάριστο ποτπουρί απο διάφορα ενδιαφέροντα άρθρα που ανεβαίνουν ανά καιρούς στο Texnologia.Net. Τονικό κέντρο, Ωμ, Ηχητικό υποσυνείδητο, ακουστικές παραισθήσεις αλλά και άρθρα που δεν έχουν δημοσιευθεί ακόμα, όπως αυτό για τους aural και acoustic architects, την φιλοσοφία πίσω από το remix και την ιστορία πίσω απο τα Ασκληπιεία, τα αρχαία ελληνικά θεραπευτήρια και την χρήση της μουσικής για την ίαση του ασθενούς που γινόταν εκεί.
Στο παρόν άρθρο έχουμε να κάνουμε με τις μουσικές φυλές του αιώνα μας. Μια ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου όσον αφορά την μουσική που ακούν. Γιατί είναι ανάγκη του ανθρώπου -σε διάφορες εποχές της ζωής του- να περικλείεται απο ομοϊδεάτες, να μοιράζεται ιδέες και απόψεις που αναφέρονται σε παρόμοια σφαίρα αντίληψης αλλά και να επιλέγει νέους φίλους και συντρόφους με βάση συγκεκριμένα πρότυπα: τρόπο σκέψης, αισθητικές επιλογές, ενδυμασία…
Κάθε ομάδα-φυλή δημιουργεί τις δικές της μυθολογίες, τρόπο σκέψης και ομιλίας, μαζί με περιστασιακές λεκτικές ιδιομορφίες, τρόπο ένδυσης, συνήθειες (διατροφικές για παράδειγμα), μουσική, αλλά και τρόπο συμπεριφοράς και επιλογής του συντρόφου ή φίλου.
Τα κριτήρια, αν και βασίζονται κατά ένα μεγάλο ποσοστό σε αρχέτυπες ανθρώπινες ανάγκες, παρατηρούμε πως έχουν αρκετά μεγάλες διαφορές από μουσική φυλή σε μουσική φυλή. Παραμορφώνονται, γιατί δεν βασίζονται καθολικά στις ανάγκες επιλογής συντρόφου/φίλου, μιας και οι ιδιομορφίες κάθε φυλής καθορίζουν από μόνες τους το πρότυπο που υπό άλλες συνθήκες δεν θα επηρέαζε την οποιαδήποτε επιλογή.
Για παράδειγμα: ένας άνδρας πρότυπο σε μια μουσική φυλή θα μπορούσε να θεωρηθεί ο χοντρός, άπλυτος και αξύριστος με χαμηλή νοημοσύνη περιθωριακός εκτός αυτής ή μια γυναίκα πρότυπο σε μια μουσική φυλή θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί ως ένα απεχθές κορίτσι, με παρδαλά ρούχα, υπερβολική θηλυκότητα, παράξενη συμπεριφορά και μηδαμινή γνώση, εκτός της μουσικής φυλής — άρα και μη-αποδεκτή.
Ανθρώπινος Εγώ και η έννοια της φυλής
Το “Εγώ” συνθέτεται κυρίως από τις συνεχείς μεταβολές των σωματικών αισθήσεων και ιδεών, σε συνδυασμό με διάφορα αποσπάσματα της αυτοβιογραφική μας μνήμης. Υπάρχει όμως κάτι παραπάνω στον εαυτό μας απο την πρωσωπική μας ιστορία και εμπειρία. Τα ανθρώπινα όντα εξελίχθηκαν ως κοινωνικοί οργανισμοί. Εδω κάπου έρχεται σε αντιπαράθεση η πρόταση «μόνοι γεννιόμαστε και μόνοι πεθαίνουμε» μιας και αυτή η πρόταση μας αντιμετωπίζει μεν στις ποιο δυνατές ως κατάσταση και εμπειρία στιγμές στην ζωή μας, αλλά στο μικρότερο της σημείο. Στο περισσότερο μέρος της ζωής μας, είμαστε κοινωνικά όντα και εξαρτόμαστε κατα ένα πολύ μεγάλο μέρος απο αυτό τον τρόπο αντίληψης.
Γυρίζοντας πίσω 4 εκατομμύρια χρόνια, ο πιθηκοειδής πρόγονός μας έμαθε να ζει σε ομάδες και γι’ αυτό τον λόγο δημιούργησε και εξέλιξε αυτό που αποκαλούμε «εγώ» αλλά και αναπτύχθηκε μέσω μίμησης και μετέπειτα ανάγκης για βελτίωση σωματικής και νοητικής, έμαθε να μιλάει, να συνεννοείται και ν’ αφήνει τις γνώσεις του στην επόμενη γενιά ως το μέγιστο δώρο. Βέβαια, όπως μπορούμε να φανταστούμε, η συμβίωση και η ομαδικότητα πρόσφεραν στην ανθρωπότητα και το συμπεριφορικό μοτίβο, αυτό ακριβώς που αναφέραμε στην αρχή. Το Εγώ μας εξελίχθηκε έτσι ώστε να περικλείει και άλλα μέρη της φυλής ως επέκταση του εαυτού, του μέρος του «Εγώ» του. Η ομάδα/φυλή ήταν ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του συνόλου και συνήθως αποτελούνταν από γενετικώς σχετιζόμενα άτομα, οπότε η έννοια του «Εγώ είμαι η φυλή» τρέχει ώς έννοια βαθιά μέσα μας. Είναι το δυνατό αίσθημα της συνδεσιμότητας με το σύνολο, που θεωρείται η καρδιά της ανάγκης μας να υπάρχουμε.
Στον μοντέρνο κόσμο του 21ου αιώνα, οι κοινωνίες είναι πλέον πιο μεγάλες και πιο σύνθετες από τις μικρες φυλές που περιπλανιόταν στην αρχαία σαβάνα, όμως το μυαλό μας αντιδρά και συμπεριφέρεται στην ομαδική ταυτότητα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Μπορεί να είναι κάποιος μεταλάς, παραδείγματος χάριν, και αυτό να σημαίνει περισσότερα γι’ αυτόν από την έννοια της οικογένειας, της εθνικής υπερηφάνειας ή των θρησκευτικών πεποιθήσεων — αν ακόμα υπάρχουν. Ο λόγος που υπάρχουν πολλές και διαφορετικές φυλές στον κόσμο της μουσικής είναι πως υπάρχουν πολλά μουσικά είδη που αναφέρονται σε συγκεκριμένα ψυχολογικά μοτίβα, το κάθε ένα με συγκεκριμένα υπερτερήματα και αδυναμίες, που βεβαίως απορροφούνται ως μέρος της γενικής αντίληψης κάθε ομάδας στον τρόπο ζωής και συμπεριφοράς της.
Neo-tribalism
Η έννοια «φυλή» έχει εξελιχθεί στην κοινωνία μας και μας έχει δώσει διαφορά είδη και υπο-είδη που, παρά την κοινωνική κατακραυγή και απόρριψη, καταφέρνουν και ζουν στις περισσότερες περιπτώσεις αρμονικά.
Πριν απο κάποιο καιρό, στην εφημερίδα Guardian δημοσιεύθηκε ένα άρθρο που έθετε το ερώτημα αν ο φυλετισμός στην μουσική είναι νεκρός (“Is tribalism in music dead?“). Υποστήριζε πως το διαδίκτυο έχει μετριάσει τις τάσεις αποξένωσης και φοβίας των μουσικών φυλών και πλέον δεν υπάρχει απολύτως κανένα πρόβλημα αν κάποιος δηλώνει πως είναι φανατικός ενός μουσικού είδους και έχει πόστερ στο δωματιό του απο κάποιο άλλο είδος μουσικής ή αν ακούει μια μεγάλη μουσική γκάμα από το MP3 player του. Βέβαια πολλοί δηλώνουν με πλάγιο τρόπο “ανοιχτόμυαλοι φανατικοί” αλλά αυτό βρίσκεται έξω απο την σφαίρα της ανθρώπινης φαντασίας κατά πολύ.
Βέβαια, πάντα κερδισμένοι βγαίνουν οι casual ακροατές που εκτείνονται σε μια μεγάλη και συνεχώς αυξανόμενη γκάμα μουσικών ειδών, περισσότερων από αυτά που υπήρχαν στο παρελθόν και βρίσκονται εκτεθειμένοι σε μια μεγάλη ηχητική γκάμα, ευνοώντας έτσι την μουσική τους άποψη και αντίληψη. Πάντα όμως θα υπάρχουν οι οπαδοί (fans) που είναι υπερπροστατευτικοί με την μουσική «τους», με τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα της φυλής τους. Ένας φυλετικός συντηρητισμός που όμως δείχνει αδύναμος στην εξελικτική πορεία της κοινωνίας.
Ας κοιτάξουμε κάποια είδη μουσικών φυλών βλέποντας συνήθειες και χαρακτηριστικά.
Metalheads
Όπως έχει παρατηρηθεί, οι metalheads είναι μια φυλή που βιώνει συνεχείς διασπάσεις στον πυρήνα της και φυσικά ανακαλύπτουμε τα πολλά υπο-είδη που έχουν εμφανιστεί ανά καιρούς κάνοντας την μια απο τις πιο ζωντανές και μεταλλασσόμενες μουσικές φυλές του πλανήτη. Αυτό όμως που ενώνει ιδεολογικά οπαδό του black metal με φανατικό της grindcore σκηνής είναι η μοναδική στο είδος προσήλωση και η αγάπη που δημιουργεί έναν μη υγιή συντηρητισμό, με αποτέλεσμα τη μερική αποξένωση από το κοινωνικό σύνολο.
Ο τρόπος ντυσίματος και, γενικότερα, εμφάνισης, περιλαμβάνει δερμάτινα μπουφάν, τζιν, κολλητά παντελόνια, στρατιωτικά ρούχα, σκουλαρίκια, tattoo και μπλούζες με λογότυπα του αγαπημένου συγκροτήματος του fan. Σε πιο ακραία είδη μουσικής βλέπουμε δερμάτινα γάντια και καρφιά σε περιλαίμια και άλλα σημεία της ένδυσης.
Οι οπαδοί της metal σκινής έχουν δημιουργήσει μια «υποκουλτούρα αποξένωσης», διατηρώντας τα δικά τους πρότυπα για την επίτευξη της αυθεντικότητας εντός της ομάδας/φυλής. Χαρακτηριστική λέξη της σκηνής είναι το “headbanging“.
H Deena Weinsten στο βιβλίο της “Heavy Metal: The Music and Its Culture” υποστηρίζει πως αυτό το είδος μουσικής συνεχίζεται πολύ περισσότερο απ’ ότι τα πιο πολλά είδη της ροκ μουσικής λόγω της ανάπτυξης μιας έντονης υποκουλτούρας η οποία ταυτίζεται με την μουσική. Οι οπαδοί σχημάτισαν με τον καιρό μια «κοινωνία αποκλεισμού», ιδιαίτερη στον χαρακτήρα της, που περιθωριοποιούνταν από το κοινωνικό mainstream και βασιζόταν σε έναν “κώδικα γνησιότητας”, κεντρικής σημασίας για την υποκουλτούρα της metal μουσικής.
Ο κώδικας αυτός απαιτεί από τα συγκροτήματα να έχουν μια «αδιαφορία προς την εμπορική επιτυχία» και το γενικό μοτίβο διαφήμισης που υπάρχει σε άλλα είδη μουσικής. Στην περίπτωση που ένα συγκρότημα ξεφύγει από αυτή τη στενή αντίληψη, τότε λέμε πως έχει «ξεπουληθεί», δηλαδή ακολουθήσει μουσική καριέρα που βασίζεται σε αλλαγές προς την μουσική, τον στίχο και γενικός τον τρόπο διαχείρισης που επιβάλει ο κώδικας. Επίσης, κάθε μέλος metal συγκροτήματος πρέπει να αντιπροσωπεύει την σκηνή ως «εξιδανικευμένος εκπρόσωπος της υποκουλτούρας».
Hip hop
Ως ενδυμασία παρατηρούμε ένα γενικό μοτίβο αλλά με αρκετές αλλαγές ανά τον κόσμο και ανά υπο-είδος. Γενικώς θα δούμε φαρδιά τζίν, καπέλο Yankees φορεμένο με κλίση και -σε κάποιες περιπτώσεις- χρυσά κοσμήματα που διακοσμούν χέρια και λαιμό.
Η ανάπτυξη του είδους με το πέρασμα των χρόνων δημιούργησε σιγά σιγά κάποιους συντηρητικούς του hip hop, οι οποίοι θεώρησαν ως μοναδική και αληθινή περίοδο της hip-hop αυτή του ‘80 και ’90. Γι’ αυτούς, οτιδήποτε απομακρύνεται έστω και λίγο από την κλασική “old-school κατάσταση“, έχοντας υιοθετήσει samples, breakbeats και οποιοδήποτε εξωτικό στοιχείο, παυει να είναι hip hop.
Είναι οι άνθρωποι που διαφωνούν καθέτως για μουσικούς τύπου Jay-Z, καθώς θεωρούν πως δεν έχουν κάποια σχέση με το hip hop κίνημα, πως “η τεχνική του auto-tune είναι για τους αδύναμους” και πως χρειάζεται η όλη σκηνή να επιστρέψει πίσω στους δρόμους για να αποκτήσει το αρχικό της νόημα.
Η άρνηση κάποιων οπαδών στην οποιαδήποτε εξέλιξη του είδους δημιούργησε ένα κίνημα που πιστεύει πως ο ορισμός του hip hop βρίσκεται μόνο στις μουσικές κινήσεις που έγιναν τις πρώτες δυο δεκαετίες που άνθησε το είδος και διατηρούσε πιο “υπόγεια” νοοτροπία.
Hardcore
Μια χαρακτηριστική εξωτερική εμφάνιση, που περιλαμβάνει tattoo στο λαιμό και πολλά piercings, σε συνδυασμό με δύσκολη εφηβεία χαρακτηρίζουν την σκηνή του hardcore. Καθώς όλο και περισσότεροι έφηβοι δείχνουν ενδιαφέρον για την σκηνή αυτή -πιθανότατα λόγω της δύσκολης διαδικασίας της ενηλικίωσης που λέγαμε πριν- και μυούνται στο hardcore, τα μάτια όλο και περισσότερων κριτικών εστιάζονται σ’ αυτήν.
Κάποιος ονομάζεται HxC οπαδός, όσον αφορά τα μουσικά γούστα, όταν ακούει hardcore, post-hardcore και grindcore σε συνδυασμό με την συγκεκριμένη ενδυμασία που περιγράφαμε πριν. Όπως έχουμε δει μέχρι στιγμής η ενδυμασία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην αναγνώριση των ομοϊδεατών χωρίς να χρειάζεται να προηγηθεί συζήτηση μουσικού περιεχομένου.
Psytrance Hippies
Όσον αφορά την ενδυμασία και την εξωτερική εμφάνιση, παρατηρούμε πολύχρωμα ελαφριά ρούχα, σανδάλια, τζίβα μαλλί και χειροποίητα κοσμήματα.
Η psytrance είναι ένα ενδιαφέρον φαινόμενο για τους μελετητές της μουσικής κουλτούρας/υποκουλτούρας αλλά και των εναλλακτικών τρόπων ζωής που την περιβάλλουν. Παρά το γεγονός ότι εξακολουθεί να είναι μια σχετικά ανεξερεύνητη περιοχή της μουσικής, μιας και μιλάμε για ένα είδος που περιλαμβάνει όλα τα σχετικά χαρακτηριστικά μιας πρωτόγονης φυλής αλλα σε παγκόσμιο επίπεδο, αποτελεί όλο και πιο σημαντική περιοχή για μελέτη όσον αφορά το κοινωνιολογικό, θρησκευτικό και μουσικό περιεχόμενο της.
Μια πολύπλευρη και πολυπολιτισμική φυλή δημιουργήθηκε, βασιζόμενη στην μουσική (και αυτό είναι το κυριότερο χαρακτηριστικό της) αλλά κατάφερε να αποκτήσει τον πλήρη χαρακτήρα μιας νεο-φυλής και ίσως θα μπορούσαμε να πούμε πως η psytrance κουλτούρα είναι ο ορισμός της νεο-φυλής (neo-tribe). Έχει αποδεχθεί την χρήση ψυχεδελικών ως ένα τρόπο διεύρυνσης της αντίληψης αλλά και ως ένα τρόπο ιεροτελεστίας, μετάβασης στην κουλτούρα αυτή, έτσι όπως θα χρησιμοποιούσαν λαοί της Γηραιάς Ηπείρου ψυχοτρόπα φυτά για την μετάβαση του νέου στην ενηλικίωση. Οι πιο κλασσικές ουσίες που σχετίζονται με την psytrance είναι το LSD και το MDMA.
Όσον αφορά το θέμα της τέχνης, παρατηρούμε πως υπάρχει και εκει κάποιο αποδεκτό μοτίβο που συνεχώς εξελίσσεται από τους ενδιαφερόμενους. Ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της psytrance κουλτούρας είναι ο Alex Grey. Το μόνο θέμα που βρίσκεται αρκετά πιο ελεύθερο είναι αυτό της θρησκευτικής πεποίθησης, αν και θα παρατηρήσουμε πως υπάρχει έντονη προσχώρηση των βουδιστικών και ανατολικών θρησκειών.
Λόγω της συνεχής μετάλλαξης και ανάπτυξης της κουλτούρας αυτής και χωρίς να υπάρχουν κάποια συγκεκριμένα στάνταρ όσον αφορά τον τρόπο ζωής και αντιμετώπισης αυτού του φαινομένου, σε συνδυασμό με κάποιους κανόνες που θα έπρεπε να υπάρχουν έτσι όπως υποσυνείδητα δημιουργούνται ανάμεσα στις διάφορες φυλές, συναντούμε πολλές περιπτώσεις μελών της φυλής να αποκόπτονται εντελώς από την υπόλοιπη κοινωνία λόγω κακής χρήσης ψυχεδελικών ουσιών ή άλλων προβλημάτων που εμφανίζονται σ’ αυτό τον τρόπο ζωής, που διαφέρει αισθητά από αυτόν του δυτικού κόσμου.
Goths
H goth υποκουλτούρα είναι ένα φαινόμενο που το συναντάμε σε πολλά σημεία του κόσμου. Ξεκίνησε τα πρώτα της βήματα στην Αγγλία του ’80 με την gothic rock σκηνή, που ήταν ένα παρακλάδι της post-punk. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε πως η goth σκηνή διατηρήθηκε περισσότερο από παρόμοιες κουλτούρες που εμφανίστηκαν εκείνη την εποχή και συνεχίζει ακόμα να υπάρχει. Το στυλ ενδυμασίας περιλαμβάνει μαύρα ρούχα και σε ειδικές περιπτώσεις βάψιμο του προσώπου. Τα χαρακτηριστικά της τα έχει πάρει απο την γότθικη και σκοτεινή λογοτεχνία του 19ου αιώνα, των παλιών ταινιών τρόμου αλλά και λίγο απο την αισθητική του BDSM.
Όσον αφορά το θέμα της μουσικής, θα δούμε πως υπάρχει μια σχετικά πλούσια γκάμα ήχων που περιλαμβάνει goth rock, deathrock, post-punk, darkware, ethereal και νεοκλασικής.
Σε σχέση με τις υπόλοιπες φυλές που έχουμε δείξει στο άρθρο, είναι αυτή με τον πιο υποτονικό χαρακτήρα, δίνοντάς μας ένα στοιχείο για να αναγνωρίσουμε τα βασικά χαρακτηριστικά που ωθούν έναν έφηβο στο να γίνει μέλος μιας φυλής και αυτά είναι η ψυχολογική κατάσταση που βρίσκεται το άτομο σε συνδυασμό με την μουσική που θα είναι αρεστή και συμβατή με την ψυχολογία του.
Η σκοτεινή πλευρά
Και, στην σκοτεινή πλευρά της κατάστασης, η φυλή ή ομάδα «δένεται» ως σύνολο, καθιστώντας ενέργειες των μελών της ομάδας ψυχολογικά ισοδύναμες με της δικές μας ενέργειες και μας παρακινεί να καλύψουμε τις αδυναμίες των σημαντικών μελών της ομάδας, τα οποία οδηγούν σε λάθη στην κρίση και επίλυση καταστάσεων, δημιουργώντας σοβαρά προβλήματα σε ορισμένα μέλη της φυλής.
Πάντα όμως, ολοκλήρωση, όσον αφορά την ψυχή, ατομικότητα, την αντίληψη αλλά και εν μέρει την σοφία, βίωναν τα άτομα που αποκόπτονταν από την φυλή τους, είτε με την δικιά τους απόφαση είτε λόγω διωγμού. Ένα πολύ καλό παράδειγμα είναι και ο σαμάνος, ο ταξιδιώτης και ο μοναχός.
Πολλές φορές έχει παρατηρηθεί το φαινόμενο του «διωγμού» μέλους ή μη-μέλους της μουσικής φυλής λόγω αντιπαραθέσεων ή διαφορετικότητας τρόπου σκέψης ή ακόμα και σε κάποιες φορές αντιληπτικής ανωτερότητας που καθιστά το μέλος της φυλής παρά την αδυναμία του στο να επικοινωνήσει με την έννοια του διαφορετικού, δυνατό στην φυλή λόγω της πράξης διωγμού.
Η έννοια του «Εγώ είμαι η φυλή» στην σύγχρονη κοινωνία περικλείει κινδύνους στην ατομική ψυχολογία που θα μπορούσαν να αποξενώσουν το άτομο απο το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο και να διογκώσουν ένα πιθανό πρόβλημα ανασφάλειας προς το διαφορετικό, γενική ασυμβατότητα με το σύνολο, φοβία επικοινωνίας και συναισθηματικής άνθισης όπως και μερικής αγοραφοβίας. Ο συνδυασμός του έντονου αισθήματος του ανθρώπου ότι ανήκει σε μια φυλή, απορρίπτοντας οποιαδήποτε κοινωνικά ερεθίσματα που δεν θα έχουν σχέση με την φυλετική κουλτούρα, μαζί με υπερμεγέθη εγωισμό και εθελοτυφλία προς την αντιμετώπιση της υπόλοιπης κοινωνίας, όπως και αδύναμου φίλτραρίσματος εμπειριών, έχει οδηγήσει πολλούς ανθρώπους στο ν’ αντιμετωπίζουν ένα γενικό πρόβλημα απορρόφησης τους από τη κοινωνία του δυτικού πολιτισμού, αλλά και απο οποιαδήποτε κοινωνία, κάνοντάς τους όμως να πιστεύουν στην μοναδικότητα τους.
Κι όμως, πόσο μοναδικός είναι κάποιος όταν έχει τόσο μεγάλη ανάγκη την φυλή και εξαρτάται σε καθημερινό επίπεδο απο αυτήν, ζει, επιλέγει, σκέφτεται και αγαπάει με βάση τις ανάγκες του συνόλου και όχι της ατομικής σκέψης και επιλογής;
