John Ronald Reuel Tolkien (J. R. R. Tolkien). Αφιέρωμα

Η ταινία Lord of the Rings βασισμένη στο ομώνυμο βιβλίο του καθηγητή Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, John Ronald Reuel Tolkien (ή J. R. R. Tolkien), ήταν αυτή που εκτόξευσε την δημοσιότητα του συγκεκριμένου ατόμου σε ολόκληρη την υφήλιο.

Ταινίες βασισμένες στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών έχουν δημιουργηθεί (ή προσπαθήσει να γίνει) αρκετές φορές στο παρελθόν, όχι όμως με τόσο μεγάλη επιτυχία. Κατά την διάρκεια της ζωής του Tolkien, πολλοί ήταν αυτοί που τον πλησίασαν για την μεταφορά της τριλογίας του σε ταινία. Ο Tolkien διαφωνούσε με αυτή την ιδέα, αλλά άφησε τον σκηνοθέτη Zimmerman, να δοκιμάσει.

Τα αποτελέσματα ήταν τραγικά. Το σενάριο που διαμορφώθηκε έτσι ώστε να ταιριάζει σε ταινία ήταν γεμάτο αλλαγές που δεν ενέκρινε ο Tolkien, με αποτέλεσμα η ιδέα της μεταφοράς του βιβλίου να ναυαγήσει πριν καλά-καλά αρχίσει… Πέντε χρόνια μετά τον θάνατο του συγγραφέα, το 1978, βγήκε μια ταινία, κινούμενων σχεδίων αυτή τη φορά, που περιληπτικά περιέγραφε τι γινόταν στα πρώτα δύο βιβλία της τριλογίας.

Το σχέδιο ήταν αμφισβητούμενο, το σενάριο ασταθές και το τελικό αποτέλεσμα αρκετά άσχημο… Και τώρα, μετά από χρόνια, ο Peter Jackson μαζί με τρανταχτά ονόματα του κινηματογραφικού χώρου όπως οι Sean Bean, Cate Blanchett, Ian Holm, Christopher Lee, Ian McKellen και Liv Tyler επιχειρούν να δώσουν ένα πρόσωπο στον μύθο, μία αντάξια ταινία στην τριλογία του ‘Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’!

Πληροφοριακά αναφέρουμε ότι ούτε ο γιος του J. R. R. Tolkien, Christopher, που ασχολείται με την δουλειά του πατέρα του μετά τον θάνατο του πρώτου, ούτε και το Tolkien Estate, που είναι η εταιρεία που έχει όλα τα δικαιώματα πάνω σε οτιδήποτε έχει σχέση με τον Tolkien, είναι αναμεμειγμένοι ενεργά με την επικείμενη κινηματογραφική παραγωγή λόγω του ότι δεν θέλουν να την κάνουν με κανένα τρόπο την ‘επίσημη’ μεταφορά του βιβλίου, πράγμα που μας κάνει να ελπίζουμε για μια ακόμα καλύτερη μελλοντική παραγωγή…

Μα ποιος, τέλος πάντων, είναι αυτός ο Tolkien που όλοι μιλάμε για αυτόν; Τι είναι η περίφημη ‘τριλογία’ του και γιατί είναι τόσο γνωστή και αγαπητή από ένα τόσο μεγάλο αριθμό ανθρώπων σε ολόκληρη τη γη; Με την ευκαιρία της αναμενόμενης προβολής γράφτηκε και αυτή η μικρή βιογραφία για τη ζωή του αθάνατου, πλέον, συγγραφέα. Άλλωστε, ο κόσμος χωρίζεται στους ανθρώπους που έχουν διαβάσει τα βιβλία του και στους ανθρώπους που δεν τα έχουν διαβάσει aκόμα!

Ο J.R.R Tolkien γεννήθηκε στις 3 Ιανουαρίου του 1892 στο Bloemfontein της Δυτικής Αφρικής και δυο χρόνια αργότερα ο αδελφός του, Hilary. Εξαιτίας μιας αρρώστιας του JRRT που οφειλόταν στο ζεστό κλίμα της Αφρικής, το 1895, η μητέρα των παιδιών Mabel παίρνει τα παιδιά στη γενέτειρά της, το Birmingham της Αγγλίας.

Πριν προλάβουν όμως να γυρίσουν, το 1896 πεθαίνει ο πατέρας των παιδιών Arthur και τελικά οι οικογένεια Tolkien εγκαθίσταται μακριά από το Birmingham, στα προάστια της πόλης του Σάρχολ. Η αλλαγή αυτή του περιβάλλοντος ήταν σημαντική για τον μικρούλη Tolkien μια που τότε ανακάλυψε την πραγματικότητα της Αγγλικής υπαίθρου.

Έπαιρνε από το χέρι το μικρό του αδελφό και έφευγαν για να κάνουν ατέλειωτες βόλτες στα καταπράσινα λιβάδια της εξοχής, ψάχνοντας για χνάρια ξωτικών και νάνων για να ακολουθήσουν… Αυτή την εποχή άρχισε να φαίνεται και το πάθος του Tolkien για τις γλώσσες. Τεσσάρων χρονών διάβαζε και πέντε μιλούσε τέλεια Αγγλικά. Η μητέρα του άρχισε να του διδάσκει και αυτός μάθαινε εύκολα Λατινικά και Γαλλικά.

Μετά τον θάνατο από διαβήτη της μητέρας τους το 1904, τα δυο αγόρια βρέθηκαν στο σπίτι μιας μακρινής τους θείας και με κηδεμόνα τον πατέρα Φράνσις, έναν Ρωμαιοκαθολικό ιερέα που εμπιστευόταν η Mabel. Επίσης το σχολείο στο οποίο πήγαινε του έδινε την ευκαιρία να ασχολείται με αυτό που τον ενδιέφερε περισσότερο, τις γλώσσες.

Έτσι έμαθε και μπορούσε να μιλάει εύκολα Αρχαία Ελληνικά και Γερμανικά, είχε μια ιδέα από Ουαλικά, και μελέτησε στα αρχαία Αγγλικά το μεσαιωνικό έπος του Beowulf και αφού μελέτησε, στην ίδια γλώσσα, και την ιστορία του Sir Gawain and the Green Dragon, στράφηκε προς τα αρχαία Σκανδιναβικά… Επίσης, άρχισε να δημιουργεί τις δικές του γλώσσες, άλλες βασισμένες στην γραμματική των Λατινικών, άλλες των Ισπανικών και άλλες των Γοτθικών, γλώσσες που ανακάλυψε και διάβασε λίγο αργότερα!

Άλλη μια σημαντική στιγμή στην ζωή του J. R. R. Tolkien είναι αυτή όταν συναντήθηκε πρώτη φορά με την Edith Bratt, την κοπέλα που ήταν υπό την κηδεμονία των γειτόνων τους, την κοπέλα όπου μετά από χρόνια θα παντρευόταν και θα του έδινε τέσσερά παιδιά. Τότε όμως, η αντίδραση του πατέρα Φράνσις ήταν τρομερή. Δεν ενέκρινε αυτό το ειδύλλιο και με αυτή την πρόθεση άλλαξε την κατοικία των δύο αγοριών και έτσι ο Tolkien έχασε για λίγο καιρό την γυναίκα των ονείρων του…

Το 1910 ο Tolkien μπήκε με υποτροφία στο κολέγιο του Exeter στην Οξφόρδη. Εκεί αφέθηκε στην δίνη των καινούριων γλωσσών που ανακάλυπτε. Ανακάλυψε και μελέτησε Σανσκριτικά, Γοτθικά, αρχαία Βουλγαρικά, Λιθουανικά, Ρωσικά, αρχαία Νορβηγικά, αρχαία Σαξονικά, αρχαία Γερμανικά, αρχαία Αγγλικά, Κέλτικα και αρχαία Φιλανδικά.

Στην τελευταία, μάλιστα, γλώσσα στηρίχτηκε για να δημιουργήσει μια δική του, αυτή που αργότερα κατέληξε ως Quenya, η Υψηλή γλώσσα των Ξωτικών του Βάλινορ! Παράλληλα στο κολέγιο δημιούργησε δυο ‘λέσχες’ όπου μαζευόταν πολλοί και διάβαζαν ή σχολίαζαν -κυρίως λογοτεχνικά- έργα τους και έργα άλλων (μπορούμε να δούμε πού βασίστηκε ο ‘κύκλος των χαμένων ποιητών’ της ομώνυμης ταινίας!).

Το 1916 είχε φτάσει, όταν επιτέλους παντρεύτηκε την λατρευτή του Edith. Την ίδια χρονιά πολέμησε και στον Μεγάλο Πόλεμο, στην Γαλλία, αλλά γύρισε σύντομα στην Αγγλία λόγω αρρώστιας. Την επόμενη χρονιά άρχισε να δουλεύει και το ‘The Book of Lost Tales’, του οποίου μια μελλοντική μορφή θα καταλήξει ως το γνωστό Silmarillion. Η βασική γλώσσα την οποία χρησιμοποιούσε για τα βιβλία του αυτά ήταν η Quenya, και από αυτή εξελίχθηκε και η Sindarin που βασιζόταν φωνολογικά στα Ουαλικά. Εκτός από αυτές τις δύο, ο Tolkien δημιούργησε άλλες δώδεκα με πλήρες λεξιλόγιο και μοναδική γραμματική για να τις χρησιμοποιήσει στα βιβλία του!

Την ίδια χρονιά, το 1917, γεννήθηκε και ο πρωτότοκός του γιος, ο John. Αφού δούλεψε για λίγο στην Οξφόρδη, ο J. R. R. Tolkien διορίστηκε στο πανεπιστήμιο του Leeds το 1920. Παράλληλα γεννήθηκε και ο δεύτερός του γιος, ο Michael. Το 1924 γεννήθηκε και ο τρίτος του γιος, ο Christopher, που έμελλε να γίνει ο πρώτος και πιο φανατικός οπαδός της δουλειάς του πατέρα του.

Το 1925, ενώ κόντευε να τελειώσει το ‘Book of Lost Tales’, διορίζεται καθηγητής της αγγλοσαξονικής γλώσσας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και το 1926, παίρνοντας μέρος σε μια συνάντηση των καθηγητών της Αγγλικής γλώσσας, γνωρίζει και γίνεται φίλος με τον C.S. Lewis, ο οποίος αργότερα μας έδωσε τις εκπληκτικές περιπέτειες στην χώρα της Νάρνια. Το 1929 γεννιέται και το τέταρτο και τελευταίο παιδί του, η Priscilla.

Αυτή η περίοδος ήταν και η πιο ‘γόνιμη’ του καθηγητή Tolkien, αφού με την παρότρυνση του καινούριου του φίλου και των γιων του, έγραψε και τελείωσε πολλές ιστορίες και διηγήματα, τα οποία εκδόθηκαν μετά το θάνατό του δημιουργού τους, πολύ αργότερα, όπως τα Roverandom, the Adventures of Tom Bombadil, Mr. Bliss, Farmer Giles of Ham και the Father Christmas Letters. Επίσης, μετά από μια πρόκληση του C.S. Lewis, οι δυο άντρες έγραψαν ο καθένας από μια δική του ιστορία πάνω σε κοινό παρονομαστή.

Το αποτέλεσμα του Lewis ήταν το ‘Out of the Silent Planet’ -πρώτο μέρος από μια τριλογία του που εκδόθηκε αργότερα, ενώ του Tolkien ήταν το ‘The Lost Road’ το οποίο, δυστυχώς, ποτέ δεν ολοκληρώθηκε. Στο μέγιστο έφτασε η συγγραφική δεινότητα του καθηγητή, αφότου τελείωσε τη συγγραφή του Hobbit το 1936 και μετά την έκδοση του βιβλίου από τον εκδοτικό οίκο του Allen & Unwin στις 21 Σεπτεμβρίου του 1937.

Οι βρετανοί κριτικοί βιβλίων ενθουσιάστηκαν, το όνομα του βιβλίου δεν έλειπε από κανένα βιβλιοπωλείο ή κριτική και το κοινό το λάτρεψε από την γέννησή του. Η πρώτη έκδοση εξαντλήθηκε μέχρι την περίοδο των Χριστουγέννων, και όταν έκανε την εμφάνισή του στην άλλη μεριά του Ατλαντικού, οι Αμερικάνοι το ψήφισαν ως το καλύτερο βιβλίο της περιόδου! Το κοινό και οι εκδότες πλέον απαιτούσαν μία συνέχεια σε αυτό βιβλίο-μύθος, αλλά δεν έμελλε να την πάρουν παρά πολλά χρόνια αργότερα…

Το Σιλμαρίλλιον και το ‘Lost Road’ απορρίφθηκαν αμέσως από τον εκδοτικό οίκο, γιατί ήταν πολύ σοβαρά και δεν ταίριαζαν στην παιδικότητα και ‘αθωότητα’ που ήθελαν για την συνέχεια του ‘Χόμπιτ’. Έτσι ο Tolkien θα αναγκαζόταν να ξεκινήσει από την αρχή μια καινούρια παιδική ιστορία για αυτόν τον καινούριο λαό, τα Χόμπιτ.

Στην πορεία, όμως, αυτό αποδείχτηκε πολύ δύσκολο αφού ασυνείδητα ο Tolkien έκλινε προς το να συνδέσει το προηγούμενο βιβλίο του με τον χωροχρόνο του Σιλμαρίλλιον, πράγμα που μόνο ‘παιδικό’ δεν θα έκανε το βιβλίο του. Εκτός από αυτό, ο Tolkien άρχισε να ‘φθείρεται’ από το τόσο σημαντικό βάρος που έπεσε στους ώμους του. Άρχιζε κεφάλαια, τα έσβηνε, τα ξαναέγραφε και τα ξαναπετούσε, και μόνο η πίεση που δεχόταν από τον Lewis ήταν αυτή που βοηθούσε τον μεγάλο συγγραφέα να μην παρατήσει το έργο του.

Παράλληλα, το ακροατήριό του -κυρίως οι γιοι του- τον ενθάρρυνε να τελειώσει το έργο του, και ο Christopher τον βοήθησε με την δημιουργία του χάρτη με τις περιοχές της Μέσης-γης. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος βρήκε τον Tolkien να συνεχίζει να διορθώνει το βιβλίο του, μια που ήθελε τα πάντα στην εντέλεια. Ονόματα, χρονολογίες, ημερομηνία, γεωγραφία, αποστάσεις μεταξύ περιοχών, ημέρες και ώρες, ακόμα και οι φάσεις της Σελήνης ή η κατεύθυνση του ανέμου έπρεπε να είναι τέλειες.

Η τελειομανία του καθηγητή ήταν αυτή που τον έφερε το 1947, με τον τέλος του Πολέμου στο παρελθόν και τον ίδιο 55 χρονών, να ασχολείται ακόμα με τις διορθώσεις και τις λεπτομέρειες των πρώτων κεφαλαίων. Τέλος, το 1949 το τεράστιο βάρος της συγγραφής της Τριλογίας που θα γινόταν γνωστή ανά τον κόσμο ως ‘The Lord of the Rings’ είχε επιτέλους τελειώσει…

Μέχρι όμως να τελειώσει ο ‘Άρχοντας των Δαχτυλιδιών’, ο Tolkien είχε ήδη γράψει μερικά άλλα διηγήματα, όπως το ‘Leaf by Niggle’, είχε εκδοθεί το Farmer Giles of Ham και ο ίδιος είχε γίνει καθηγητής Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης… Και κάπου εκεί, έγινε αυτό που όλοι περίμεναν από την έκδοση του Hobbit. Το 1954 εκδόθηκαν οι δυο πρώτοι τόμοι του ‘Άρχοντα των Δαχτυλιδιών’ και το 1955 ο τρίτος, δεκαοχτώ χρόνια μετά από το πρώτο του επιτυχημένο βιβλίο…

Το 1959 ο Tolkien συνταξιοδοτήθηκε από τη θέση του καθηγητή και αποφάσισε να ζήσει την υπόλοιπη ζωή του ήσυχα με την γυναίκα του στο σπίτι τους στην Οξφόρδη, αλλά δεν του ήταν γραφτό. Οι οπαδοί του συρρέανε στο σπίτι τους νύχτα-μέρα για ένα αυτόγραφο, μια χειραψία ή μια συζήτηση, τα γράμματα που έφταναν με το ταχυδρομείο χρειαζόταν μήνες για το διάβασμά τους, πού για την απάντησή τους, και έγινε ακόμα χειρότερα για τον πρώην καθηγητή όταν το 1965 εκδόθηκε το βιβλίο και στην Αμερική.

Χιλιάδες τηλεφωνήματα από αναγνώστες (και πολλά από αυτά πολύ αργά το βράδυ λόγω διαφοράς ώρας Αμερικής-Αγγλίας!) που επιθυμούσαν να μιλήσουν στο συγγραφέα του καταπληκτικού βιβλίου και κάθε λογής παραβίαση της ησυχίας που επιθυμούσε ο γερασμένος Tolkien. Σε συνδυασμό με τον θάνατο του φίλου του C.S. Lewis το Νοέμβρη του 1963, ο 76 χρονών γέροντας ήταν ένα ράκος.

Ησυχία βρήκε για λίγο, όταν μετακόμισε με την γυναίκα του σε ένα καινούριο σπίτι. Τόσο ησυχία μάλιστα που καταπιάστηκε να τελειώσει το Silmarillion το οποίο αν και τελειωμένο, δεν ήταν ‘αυτό που ήθελε’ ο Tolkien με αποτέλεσμα να το διορθώνει συνέχεια, και μια φορά μάλιστα να αρχίσει να το γράφει ξανά από την αρχή! Όλα αυτά, όμως, σταμάτησαν απότομα με την ξαφνική αρρώστια της γυναίκας του το 1972 και τον θάνατό της, τον Ιούλιο του 1972.

Το σοκ για το θάνατο της αγαπημένης του Edith ήταν πολύ μεγάλο και έτσι ένα χρόνο μετά, στις 2 του Σεπτέμβρη του 1973 και σε ηλικία 81 ετών, ο μεγάλος συγγραφέας έκλεισε τα μάτια του στην Οξφόρδη.

Κάπως έτσι ήταν, περιληπτικά, η ζωή του μεγάλου αυτού ανθρώπου που επηρέασε όσο κανένας άλλος τη λογοτεχνία του εικοστού αιώνα και, σχεδόν μόνος του, δημιούργησε έναν καινούριο κλάδο της, τις ιστορίες του Φανταστικού. Αυτός ο άνθρωπος, ο ‘σοβαρός καθηγητής πανεπιστημίου’, ο μεγάλος παραμυθάς ο οποίος επηρέασε δεκάδες ανθρώπους με την μυθολογία του και αμέτρητους συγγραφείς που ακολούθησαν και ακόμα ακολουθούν τα χνάρια του, λόγω της δεινότητας των γραπτών του.

Όλα τα προηγούμενα, λοιπόν, είναι αφιερωμένα ολόψυχα στον μεγαλύτερο των συγγραφέων, John Ronald Reuel Tolkien.

Τελειώνοντας παραθέτω ένα κομμάτι από αυτά που έγραψε ο David Day για το ‘φαινόμενο’ Tolkien, σε ελεύθερη μετάφραση:

“Σήμερα, μόνο πέντε δεκαετίες μετά από την έκδοση του ‘Χόμπιτ’, τα Χόμπιτ του Τόλκιν είναι τόσο πειστικά μέρος της Αγγλικής κληρονομιάς, όσο είναι τα Leprechauns της Ιρλανδικής, τα Gnomes της Γερμανικής, ή τα Trolls της Σκανδιναβικής. Πραγματικά, πολλοί είναι οι άνθρωποι που δεν ξέρουν ότι τα Χόμπιτ είναι δημιούργημα του Τόλκιν, και υποθέτουν λίγο-πολύ ότι υπήρχαν από πάντα. Όμως τα Χόμπιτ δεν είναι τα μόνα δημιουργήματα του Τόλκιν που έχουν μπει στη ζωή μας. Τα Orcs, τα Ents και οι Balrogs τα κατάφεραν επίσης και ακόμα πιο πολύ, ο Τόλκιν κατάφερε να ορίσει ξανά την σημασία πολλών μυθολογικών πλασμάτων για τότε και για πάντα. Τα Ξωτικά και οι Νάνοι είναι πολύ διαφορετικά πλάσματα σήμερα λόγω του Τόλκιν, όπως και ο Γκάνταλφ είναι τόσο υπόδειγμα μάγου, όσο μπορεί να γίνει και ο Μέρλιν.

Καθώς περνάει ο χρόνος, όλο και περισσότερα δημιουργήματα του κόσμου του Τόλκιν εισβάλλουν στο δικό μας. Υπολογιστές ονομάζονται ‘Γκάνταλφ’, hovercrafts ονομάζονται ‘Ίσκιοι’, βιβλιοπωλεία ονομάζονται ‘του Μπίλμπο’, εστιατόρια ονομάζονται ‘του Φρόντο’, κοσμηματοπωλεία ονομάζονται ‘του Γκίμλι’, ανεφοδιασμοί τόξων ονομάζονται ‘του Λέγκολας’, κομμωτήρια ονομάζονται ‘της Γκαλάντριελ’, πολυεθνικές εταιρίες ονομάζονται ‘Άραγκορν’ και παιχνίδια ονομάζονται ‘Γκόντορ, Ρόαν, Ίμλαντρις ή Λοθλόριεν’.”

Βιβλιογραφία

• Θεοδοσιάδης Ναούμ, Τόλκιν, ο Ονειρευτής και η σκιά του, ΑΡΧΕΤΥΠΟ, 2000
• Carpenter Humphrey, The Letters of J.R.R. Tolkien, HOUGHTON MIFFLIN, 1995
• Day David, TOLKIEN, the Illustrated Encyclopedia, FIRESIDE, 1992
• Foster Robert, The Complete Guide to Middle-Earth, BALLANTINE, 1979
• Tolkien J.R.R., The Silmarillion, HARPER COLLINS, 1999