Η Καθολική Εκκλησία αποφάσισε να αποκαταστήσει τη μνήμη άλλης μιας μεγάλης διάνοιας που είχε καταδικάσει στο παρελθόν, και 18 χρόνια μετά την αποκατάσταση του Γαλιλαίου, από τον οποίο ζήτησε επίσημα συγγνώμη (φυσικά μετά θάνατον και όχι όσο ήταν εν ζωή), έτσι ήρθε η σειρά του Κοπέρνικου το 2010 , τα λείψανα του οποίου ταυτοποιήθηκαν με εξετάσεις DNA.
Τα οστά του Κοπέρνικου (1473-1543), που βρέθηκαν σε έναν ανώνυμο τάφο στην πόλη Φρόμπορκ της Πολωνίας, κοντά στη Βαλτική θάλασσα, και ταυτοποιήθηκαν μέσω εξέτασης DNA, ετάφησαν ξανά, επίσημα αυτή τη φορά, από την Πολωνική Καθολική Εκκλησία. Οι ιδέες του Κοπέρνικου, όπως εκτέθησαν στο βιβλίο του: On the Revolutions of the Heavenly Spheres, υποστήριζαν την άποψη ότι η Γη στρέφεται γύρω από τον Ήλιο, και είχαν καταδικαστεί και τεθεί στη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων της Καθολικής Εκκλησίας, το 1616. Ο Κοπέρνικος, μη θέλοντας προφανώς να έρθει σε σύγκρουση με την Ρωμαιοκαθολική εκκλησία, της οποίας ήταν ο ίδιος πρωτοσύγκελος, είχε διατάξει τη δημοσίευση του βιβλίου μετά το θάνατό του (1543).
Η παράδοση λέει ότι έπιασε για πρώτη φορά το βιβλίο του τυπωμένο, την ημέρα που πέθανε. Το βιβλίο του ήταν γραμμένο στα λατινικά κι έτσι μόνο λίγοι διανοούμενοι μπορούσαν να το διαβάσουν, η σημασία του έγινε ορατή πολύ αργότερα και ξέρουμε ότι βρέθηκε στη λίστα των απαγορευμένων βιβλίων της Καθολικής Εκκλησίας το 1616, 73 χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα του.
Η επίσημη ταφή του, μέσα στην εκκλησία στην οποία είχε ο ίδιος υπηρετήσει ως ιερέας και ιατρός, αποτελεί και επίσημη παραδοχή του μεγάλου λάθους της Καθολικής Εκκλησίας η οποία, το 1992, δια στόματος του πάπα Ιωάννη-Παύλου του ΙΙ, είχε ζητήσει συγγνώμη και από τον Γαλιλαίο.
Ο Κοπέρνικος δεν ήταν αυτός που διατύπωσε πρώτος τη θεωρία ενός ηλιοκεντρικού συστήματος, ήταν όμως ο πρώτος που προσπάθησε να την τεκμηριώσει επιστημονικά, με πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς, αλλά και με παρατηρήσεις που έκανε επί σειρά ετών, παρακολουθώντας τους πλανήτες δια γυμνού οφθαλμού (το τηλεσκόπιο εφευρέθηκε μετά το θάνατό του).
Η αστρονομία ήταν το χόμπι του, εργαζόταν ως πρωτοσύγκελος και ιατρός, στην εκκλησία του Φρόμπορκ όπου και πέθανε. Είχε σπουδάσει μαθηματικά και αστρονομία στην Κρακοβία, εκκλησιαστική νομοθεσία στη Μπολώνια, ιατρική στην Πάντοβα, αλλά η αστρολογία ήταν η μεγάλη του αγάπη. Ο Jack Repcheck, συγγραφέας του βιβλίου: Copernicus’ Secret: HowtheScientificRevolutionBegan, υποστηρίζει ότι η ταφή του Κοπέρνικου σε έναν ανώνυμο τάφο του 16ου αιώνα, δεν σχετίζεται με υποψίες ότι ο Κοπέρνικος ήταν αιρετικός. Είχε πεθάνει όταν οι ιδέες του άρχισαν να συζητιούνται από μικρή ομάδα αστρονόμων και μαθηματικών και η ίδια η παντοδύναμη τότε Καθολική Εκκλησία, δεν καταδίκαζε ως αίρεση την πίστη ότι η Γη γύριζε γύρω από τον Ήλιο, αυτό έγινε αργότερα.
Η επίθεση ενάντια σε αυτή την ιδέα έγινε όταν το Βατικανό υποχρεώθηκε να αμυνθεί ενάντια στη Μεταρρύθμιση του Λουθήρου και στις απόψεις του Γαλιλαίου. Δεν διαθέτω ειδικές γνώσεις επί του θέματος, μου φαίνεται όμως ότι ο Repcheck έχει δίκιο. Ο Κοπέρνικος είχε σίγουρα επιστημονικό δαιμόνιο στο κεφάλι του, ήταν πραγματικά άνθρωπος της Αναγέννησης, αλλά στην προσωπική του ζωή ήταν πιστός χριστιανός, πράγμα που επιβεβαιώνεται από το γεγονός ότι είχε αφιερώσει το περίφημο βιβλίο του στον πάπα.
Ο Repcheck μας βεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν ενδείξεις πως ο Κοπέρνικος φοβόταν μήπως χαρακτηρισθεί ως αιρετικός για τις αστρονομικές απόψεις του. Αν υπήρχε κάτι που θα μπορούσε να στραφεί εναντίον του, αυτό θα ήταν μάλλον η συμπάθεια που έδειχνε στις ιδέες του Μαρτίνου Λουθήρου… Ετάφη ως κοινός πρωτοσύγκελος, δίπλα σε άλλους, ανώνυμους, επειδή απλά, δεν είχε ακόμη αναγνωρισθεί η μεγάλη συμβολή του στην επιστήμη, εργάστηκε, όλη τη ζωή του, ως αφανής ήρωας.
Η αντίληψη ότι η Γη βρίσκεται στο κέντρο του κόσμου, αντίληψη η οποία συμφωνεί απόλυτα με τις θεωρίες αρχαίων Ελλήνων και Ρωμαίων φιλοσόφων, ίσχυε στον κόσμο για 1.500 περίπου χρόνια. Μας θέτει, εμάς τα ιδιαίτερα όντα, σε έναν πλανήτη που είναι κι αυτός ιδιαίτερος, αφού βρίσκεται στο κέντρο του σύμπαντος.
Φαίνεται ότι έχουμε ιδιαίτερη αδυναμία στο να είμαστε ιδιαίτεροι και ξεχωριστοί, γι’ αυτό και μια λανθασμένη ιδέα κυριάρχησε για τόσο μεγάλη χρονική περίοδο. Ο Κοπέρνικος μελέτησε καλά τις κυρίαρχες θεωρίες της εποχής του, αυτή του Πτολεμαίου και αυτή του Πυθαγόρα, που πρωτοδιατυπώθηκε από τον Αρίσταρχο της Σάμου και διαπίστωσε ατέλειες στο σύστημα του Πτολεμαίου. Είχα πραγματική θρησκευτική πίστη στην αρμονία του σύμπαντος, το λάθος τον ενόχλησε και προσπάθησε να το διορθώσει. Κατάλαβε ότι ο αρχαίος Έλληνας σοφός από τη Σάμο είχε δίκιο και βάλθηκε να το αποδείξει, ασχολούμενος με αυτό το ζήτημα στον ελεύθερο χρόνο του. Δεν θέλησε να δημοσιευθεί το έργο του όσο ζούσε, όχι από φόβο, αλλά από σεβασμό προς την Καθολική Εκκλησία και το δόγμα της.
Οι επιστήμονες, που άρχισαν να ερευνούν για τα λείψανα του Κοπέρνικου, ύστερα από προτροπή ενός επισκόπου της περιοχής, του Jacek Jeziersk, το 2004, τα ανακάλυψαν το 2005, ή τουλάχιστον ανακάλυψαν κάποια λείψανα, το κρανίο και κάποια οστά σε καλή κατάσταση, που θα μπορούσαν να ανήκουν σε αυτόν. Ανήκαν σε άνδρα ηλικίας 70 περίπου ετών, όσο ήταν ο Κοπέρνικος όταν πέθανε. Έκαναν ανακατασκευή του σκελετού, με τη βοήθεια προγράμματος υπολογιστή που χρησιμοποιούν οι ιατροδικαστές της αστυνομίας της Πολωνίας, και αυτή έδειξε ότι είχε σπασμένη μύτη και άλλα σημάδια που φαίνονταν σε μια αυτοπροσωπογραφία του Κοπέρνικου. Επικράτησε ενθουσιασμός, αλλά αυτή η “απόδειξη”, αν και σωστή, δεν ήταν αρκετή.
Η αναμφισβήτητη απόδειξη ήρθε με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας. Σε κάποιο από τα βιβλία του, είχαν διατηρηθεί κάποιες τρίχες από τα μαλλιά του. Συνέκριναν το DNA με αυτό που συνέλεξαν από τα δόντια του σκελετού και έφτασαν στο αναμφίβολο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για το ίδιο άτομο.
Ο Jacek Jeziersk δήλωσε ότι η επίσημη κηδεία του Κοπέρνικου αποτελεί την επίσημη πλέον απόδειξη ότι η σύγχρονη εκκλησία ενστερνίζεται την επιστημονική αντίληψη. Κατά την άποψή του, “η σημερινή τελετή έχει συμβολική αξία αφού αποτελεί χειρονομία συμφιλίωσης ανάμεσα στην επιστήμη και στη θρησκευτική πίστη. Η επιστήμη και η πίστη μπορούν όντως να συμφιλιωθούν!”
Κάπως καθυστερημένα όλα αυτά, αλλά από την άλλη, ποτέ δεν είναι αργά. Την ημέρα της τελετής, η Καθολική Εκκλησία, έβγαλε επίσημα από τη λίστα της με τα απαγορευμένα βιβλία της το On the Revolutions of the Heavenly Spheres. Είμαι πραγματικά περίεργος να μάθω ποια άλλα βιβλία περιλαμβάνει αυτή η λίστα…
Η μοναδική γνωστή αμαρτία του Κοπέρνικου
Έτσι για την ιστορία αξίζει να υπογραμμιστεί, πως η μοναδική γνωστή “αμαρτία” του Κοπέρνικου ήταν ότι, παρόλο που είχε πάρει όρκο αγαμίας, διατηρούσε ερωτικές σχέσεις και είχε κατηγορηθεί επίσημα από την Εκκλησία γι’ αυτό. Η ιστορία λέει ότι υπάκουσε και σταμάτησε τη σχέση του. Κατά τα άλλα ήταν ευσεβής, ευγενέστατος, σκληρά εργαζόμενος και καταπληκτικός ιατρός. Ήταν, το αντίθετο του Γαλιλαίου που του άρεσαν ιδιαίτερα οι τσακωμοί και ένιωθε καλά μόνο όταν περνούσε το δικό του. Γι’ αυτό είχε και πολύ πιο κακό τέλος από τον Κοπέρνικο, πέθανε τυφλός, φυλακισμένος (η καταδίκη του ήταν κατ’ οίκον περιορισμός), μέσα στο ίδιο του το σπίτι.
Με λίγα λόγια, ο Κοπέρνικος ήταν πολύ διαφορετικός χαρακτήρας από το Γαλιλαίο. Ήταν ταπεινός και αποσπασμένος από τα φλέγοντα για τους άλλους καθημερινά προβλήματα, δεν δημιουργούσε ποτέ αντιδικίες και τσακωμούς. Ο Γαλιλαίος δεν σήκωνε μύγα στο σπαθί του. Ο Κοπέρνικος ήξερε καλά το αντίκτυπο των θεωριών του, γι’ αυτό και διέταξε να δημοσιευτεί το βιβλίο του μετά το θάνατο του.
Η συγγνώμη της Καθολικής Εκκλησίας
Η αναγνώριση του λάθους είναι ένα από τα δυσκολότερα πράγματα, γιατί ενώ το βλέπουμε τόσο εύκολα στους άλλους, δυσκολευόμαστε πολύ να το δούμε πάνω μας. Συγχαρητήρια στους Καθολικούς, κάλλιο αργά παρά ποτέ.
Ωστόσο για να λέμε τα πράγματα με το όνομα τους, υπάρχει και ο αντίλογος που λέει ότι αυτή η αποκατάσταση της αδικίας οφείλεται περισσότερο στην Πολωνική, παρά γενικά στην Καθολική Εκκλησία. Υπάρχει εκείνος ο παλιός πόλεμος, για το κατά πόσο ο Κοπέρνικος “ήταν” Πολωνός ή Γερμανός.
Διάβασε επίσης: Sigmund Freud: Ο άνθρωπος που ανακάλυψε το ασυνείδητο
