Στο παρόν άρθρο θα σας εξηγήσω αναλυτικά τι είναι ανταγωνισμός, τους άτυπους κανόνες που το συνοδεύουν στην οικονομία, την πρέπουσα συμπεριφορά που πρέπει να έχει εκάστοτε επιχειρηματίας για να διακριθεί, και μέχρι που φτάνουν τα ηθικά όρια στον τομέα της επιχειρηματικότητας. Kαι όλα αυτά με απλουστευμένες έννοιες για να γίνουν κατανοητά τα γραφόμενα από όλους τους αναγνώστες που επιθυμούν να πληροφορηθούν για αυτό το αντικείμενο.
Τι είναι ανταγωνισμός
Ο ανταγωνισμός προκύπτει κάθε φορά που δύο ή περισσότερα μέρη αγωνίζονται για έναν κοινό στόχο, όπου το κέρδος κάποιου ενδεχομένως να είναι η απώλεια του άλλου. Εν τούτοις, στον τομέα της οικονομίας, δύναται να κερδίζουν σχεδόν όλοι οι παίκτες στην αγορά αν δεν υπάρχει κορεσμός, άλλοι με μικρότερα και άλλοι με μεγαλύτερα χρηματικά ποσά, αλλά αυτό δεν γίνεται να συμβαίνει συνεχώς, καθαρά για τεχνικούς λόγους.
Ο ανταγωνισμός στο επιχειρείν, είναι η κατάσταση στην οποία οι εταιρείες ανταγωνίζονται επί ίσοις όροις και με ίσα δικαιώματα στην ίδια αγορά, προσφέροντας στο ευρύ καταναλωτικό κοινό τις υπηρεσίες και τα προϊόντα τους, επιδιώκοντας να επιτύχουν όσο το δυνατόν περισσότερες πωλήσεις. Ο ανταγωνισμός δεν έχει κανένα νόημα αν δεν υφίσταται η «ζήτηση» και η «προσφορά» για να ευδοκιμήσει, με βασικό γνώμονα να καλυφθούν οι ανάγκες των πελατών.
Παραδείγματος χάριν, ας υποθέσουμε ότι στην κατηγορία που δραστηριοποιούμαι εγώ, όπως και οι υπόλοιπες επιχειρηματικές οντότητες, δεν ενδιαφέρεται κανένας άνθρωπος να αγοράσει τα αγαθά μας. Εν ολίγοις αυτό θα σήμαινε αυτόματα πως εδώ δεν υφίσταται πραγματικά η έννοια του ανταγωνισμού, αφού κανένας δεν θα μπορέσει να πουλήσει τίποτα, ανεξάρτητα αν σε θεωρητικό επίπεδο θεωρούμαστε ανταγωνιστές.
Επιτροπή Ανταγωνισμού
Σχεδόν σε όλες τις χώρες της υφηλίου υπάρχει πάντα μία αρμόδια ανεξάρτητη αρχή που είναι γνωστή ως «Επιτροπή Ανταγωνισμού», η οποία επιβλέπει στενά τις εξελίξεις στην αγορά μέσα από διάφορους μηχανισμούς, ώστε όλες οι επιχειρήσεις να ενεργούν με τίμιο τρόπο, τόσο προς όφελος των αγοραστών, όσο και της ίδιας της αγοράς για να μην υπάρχει τεχνητό μονοπώλιο και άλλες δόλιες μεθοδολογίες. Οι παραβάτες που δεν συμμορφώνονται με τους ισχύοντες κανονισμούς συνήθως τιμωρούνται με χρηματικό πρόστιμο έως και ποινή φυλάκισης για τους ιδιοκτήτες των εταιριών, ανάλογα με το πόσο βαριά είναι η παρανομία που έχουν διαπράξει.
Η επιτροπή ανταγωνισμού διαδραματίζει καίριο ρόλο στην αγορά, αφού χωρίς αυτήν θα επικρατούσε ένα χάος, και εκ των πραγμάτων θα έβγαιναν κερδισμένοι μόνο οι πανίσχυροι παίκτες εις βάρος των αδύναμων. Ένα απλό παράδειγμα για να κατανοήσετε αμέσως πόσο σημαντικό ρόλο παίζει αυστηρός έλεγχος και η άμεση παρέμβαση αυτού του θεσμικού οργάνου, θα σας αναφέρω την γνωστή υπόθεση με την Google που κατά το παρελθόν εκμεταλλευόμενη την δεσπόζουσα θέση που είχε στην αγορά κατέπνιγε τον ανταγωνισμό μέσω διαφόρων αντιμονοπωλιακών πρακτικών, και δεν άφηνε καμιά άλλη εταιρεία να την ανταγωνιστεί στα ίσα.
Και πιο συγκεκριμένα, το λειτουργικό σύστημα για κινητές συσκευές που φέρει την ονομασία Android και ανήκει στην Google, παρέχονταν στους χρήστες των smartphones με προεγκατεστημένες τις εφαρμογές και τις υπηρεσίες της, χωρίς να δίνεται η δυνατότητα να καταργηθούν, έτσι με αυτό τον τρόπο οι περισσότεροι χρήστες ήταν αναγκασμένοι να τις χρησιμοποιούν, και δεν έμπαιναν στον κόπο να αναζητήσουν άλλες, προφανώς γιατί τους κάλυπταν, όμως με αυτήν την τακτική, ο αμερικάνικος τεχνολογικός Κολοσσός παρέβαινε τη νομοθεσία, τόσο στις ΗΠΑ, όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ τη στιγμή που γράφεται το παρόν άρθρο κάποιες από αυτές τις δίκες βρίσκονται ήδη σε εξέλιξη που σημαίνει ότι μπορεί να τιμωρηθεί αυστηρά με δυσθεώρητο χρηματικό πρόστιμο.
Μονοπώλιο
Δυστυχώς το μονοπώλιο μπορεί να επιφέρει τεράστια ζημιά στην αγορά με μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως εξήγησα με την παραπάνω περίπτωση της Google, π.χ. γιατί όσες εταιρείες επιχείρησαν να φτιάξουν τη δική τους μηχανή αναζήτησης δεν κατόρθωσαν να την ανταγωνιστούν επί ίσοις όροις, διότι σε όλα τα android κινητά τηλέφωνα ήταν προεγκατεστημένο το πρόγραμμα περιήγησης Chrome και το Google, καταλαμβάνοντας πάνω από το 80% της αγοράς με αυτόν τον αθέμιτο τρόπο.
Ακόμη και το πρόγραμμα περιήγησης Bing που ανήκει στην Microsoft θεωρείται ένας ανίσχυρος αντίπαλός απέναντι στην Google και δεν έχει τα εχέγγυα να την κατεβάσει από το θρόνο της. Βέβαια, κατά τα επόμενα χρόνια, ίσως να αλλάξει αυτή η περίεργη κατάσταση, λόγω των πιθανών ενεργειών που θα εφαρμόσει η εκάστοτε «Επιτροπή Ανταγωνισμού» για την πάταξη αυτού του φαινομένου, και τελικά να ανοίξει η αγορά σε όλες τις ενδιαφερόμενες εταιρείες που θέλουν να μπουν ενεργά σε αυτό το χώρο.
Εν ολίγοις, το μονοπώλιο πραγματικά δεν συμφέρει σε κανέναν, ιδίως για τους καταναλωτές που δεν έχουν άλλη επιλογή, πέραν εκείνης που τους διατίθεται με το ζόρι, άσχετα εάν δεν τους το επιβάλλεται. Η ουσία είναι ότι η προπορευόμενη εταιρεία που εφαρμόζει μονοπωλιακές πρακτικές αυξάνει τόσο πολύ το χάσμα από τους υπόλοιπους ανταγωνιστές που είναι αδύνατον να καλυφθεί αυτή η διαφορά, ακόμη και μέσα σε μία πενταετία.
Βιομηχανική κατασκοπεία
Αρκετές εταιρείες ανά τον κόσμο έχουν την κακή συνήθεια να θέλουν να συλλέγουν πληροφορίες με παράνομο τρόπο για τους ανταγωνιστές μέσω της Βιομηχανικής κατασκοπείας, ώστε να γνωρίζουν τα επόμενα τους βήματα για να μπορέσουν να προβούν σε αντίμετρα προκειμένου να μην μείνουν πίσω στον ανταγωνισμό. Μάλιστα διαθέτουν μυστικά κονδύλια σε έμπειρες ερευνητικές ομάδες ή μεμονωμένους ερευνητές ώστε να κλέβουν ευαίσθητες πληροφορίες και να τις μεταφέρουν στον εντολέα τους.
Να σημειωθεί για εκείνους που δεν γνωρίζουν, ότι η Βιομηχανική κατασκοπεία (ή εταιρική κατασκοπεία) θεωρείται παράνομη πράξη και τιμωρείται από το νόμο με αυστηρές ποινές, γιατί τα θύματα αυτής της κομπίνας μπορεί να απολέσουν εκατομμύρια ή δισεκατομμύρια ευρώ και να οδηγηθούν απευθείας προς την καταστροφή.
Ωστόσο είναι επιτακτική ανάγκη να γίνει διάκριση μεταξύ της βιομηχανικής κατασκοπείας και της έρευνας αγοράς, αφού η δεύτερη περίπτωση θεωρείται μία νόμιμη, θεμιτή και απαιτούμενη κίνηση από την μεριά των επιχειρήσεων προκειμένου να έχουν επίγνωση για τα δρώμενα στον κλάδο που δραστηριοποιούνται για να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα στις εμπορικές δραστηριότητες τους με απώτερο σκοπό να αναπτυχθεί στο έπακρο η επιχειρηματική τους οντότητα, και κατ’ επέκταση να αποφευχθούν μικρά ή μεγάλα λάθη που πιθανόν να μη φαίνονται με την πρώτη ματιά, διότι χρειάζεται μία διεξοδική έρευνα.
Εταιρική κοινωνική ευθύνη
Πριν δύο δεκαετίες αυτή η έννοια ήταν πραγματικά άγνωστη στην πλειονότητα των επιχειρήσεων, προφανώς γιατί δεν τους ένοιαζε τίποτα περισσότερο από την κερδοφορία και από την σωστή εξυπηρέτηση των πελατών τους, κάτι που ομολογουμένως ήταν παράλογο γιατί η πλειονότητα των επιχειρήσεων δεν σεβόταν τον τόπο που δραστηριοποιούνταν, ούτε και τους πολίτες που ζούσαν σε αυτό το μέρος. Μάλιστα πολλά εργοστάσια μόλυναν τους υδροφόρους ορίζοντες με βιομηχανικά απόβλητα και πάντα με τις ευλογίες των κυβερνήσεων που έκανα τα στραβά μάτια για να μην μείνει αρκετός κόσμος χωρίς δουλειά, εφόσον θα έκλεινε το εργοστάσιο.
Σήμερα η «εταιρική κοινωνική ευθύνη» συγκαταλέγεται στις προτεραιότητες των επιχειρήσεων, θέλοντας να δείξουν το καλό τους πρόσωπο στην κοινωνία, προβαίνοντας σε πολλές αγαθοεργίες, πέραν από το σεβασμό του περιβάλλοντος, όπως η δημιουργία βιβλιοθηκών σε διάφορες πόλεις, η οικονομική ενίσχυση φτωχών νοικοκυριών, οι δωρεάν υποτροφίες για σπουδές σε οικονομικά ασθενέστερους φοιτητές κ.λπ.
Επίσης έχει μεγάλη σημασία μία εταιρεία να δείχνει πως είναι υπεύθυνη απέναντι στην κοινωνία, και σε καμία περίπτωση να μην επαναλαμβάνονται τα ευτράπελα του παρελθόντος, τότε που ο καθένας έριχνε την ευθύνη στον άλλον, με τόση αδιαφορία που αντικειμενικά προκαλούσε εντύπωση σε όλους τους νοήμονες ανθρώπους που γινόντουσαν θεατές στο θέατρο του παραλόγου.
Ένα από τα πιο λαμπρά παραδείγματα σχετίζεται με τις εταιρείες εξόρυξης πετρελαίου που μέσα από διάφορα ατυχήματα μόλυναν τις θάλασσες με αρνητικό πρόσημο, όχι μόνο να πεθαίνουν τα θαλάσσια όντα, αλλά πλέον και οι ψαράδες να μένουν χωρίς δουλειά, αφού πλέον δεν ήταν εφικτό να ψαρέψουν στα μολυσμένα νερά.
Τα ηθικά όρια στον ανταγωνισμό
Τη σήμερον ημέρα, αν ρίξει κάποιος μία ματιά στη λίστα με τους πλουσιότερους ανθρώπους του κόσμου θα διαπιστώσει έκπληκτος πως η πλειοψηφία εξ αυτών δίνει ιδιαίτερη βάση την εξωτερική τους εικόνα, όπως και στην καλή φήμη της επιχειρηματικής του οντότητας. Μάλιστα ορισμένοι δισεκατομμυριούχοι έχουν δεσμευτεί πως θα χαρίσουν την μισή περιουσία τους σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, (βλέπε Μπιλ Γκέιτς και Γουόρεν Μπάφετ) όταν αποβιώσουν.
Όλες αυτές οι προαναφερόμενες ενέργειες συνηγορούν στο γεγονός ότι ένας επιχειρηματίας επιβάλλεται να έχει ήθος, να μην φέρετε ύπουλα, να μην πατάει επί πτωμάτων, και τέλος να επιστρέφει ένα μεγάλο μέρος από τα κέρδη του ξανά πίσω στην κοινωνία, διότι χάρη σε αυτούς τους ανθρώπους κατόρθωσε να γίνει πάμπλουτος.
Το συμφέρον και ο ανταγωνισμός συνδυάζονται;
Γιατί λοιπόν ο αρτοποιός επιλέγει να ψήσει, αλλά παράλληλα να κουράζεται; Η απάντηση είναι το συμφέρον. Ο αρτοποιός θέλει να κερδίσει αρκετά χρήματα για να ταΐσει την οικογένεια του και να αγοράσει τα πράγματα που θέλει, αλλά και ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να προσφέρει το ψωμί που χρειάζεσαι σε καθημερινό επίπεδο. Στην πραγματικότητα το ψωμί του πρέπει να είναι αρκετά καλό και η εξυπηρέτηση ιδιαίτερα φιλική ώστε να είσαι πρόθυμος να δώσεις τα λεφτά σου σε αντάλλαγμα για το ψωμί του. Ο αρτοποιός, ενώ εξυπηρετεί το προσωπικό του συμφέρον, ταυτόχρονα παράγει κάτι πολύτιμο που είναι χρήσιμο για εσένα. Αυτό είναι το θαύμα της Ελεύθερης Οικονομίας όπου το συμφέρον ωφελεί τους άλλους.
Όμως, επειδή δεν ζούμε σε ένα ουτοπικό κόσμο, όπου τα πάντα λειτουργούν με γνώμονα το κοινό συμφέρον, είναι αυτονόητο ότι ο οποιοσδήποτε επιχειρηματίας θα κάνει τα αδύνατα δυνατά για να προκόψει και να επιτύχει στον κλάδο του, και ίσως σε ορισμένες περιστάσεις να μην φερθεί με την πρέπουσα συμπεριφορά, γιατί το συμφέρον του είναι αντίθετο από των υπολοίπων συνανθρώπων του. Όμως όλα αυτά στα πλαίσια της λογικής και όχι της απάτης ή της παλιανθρωπιάς.
Άλλωστε είναι γνωστό τοις πάσι, πως στην Ελλάδα πολλοί συνάνθρωποι μας έχουν βιώσει άσχημες καταστάσεις από τους εργοδότες που τους εκμεταλλεύονται. Φερειπείν δουλεύουν 12 ώρες και πληρώνονται για 8 ώρες, ή έχουν προσληφθεί με σύμβαση ημιαπασχόλησης για τετράωρη εργασία και δουλεύουν 7 ώρες ή περισσότερο, ή κάποιοι άλλοι αναγκάζονται να δουλεύουν με μαύρη εργασία, αφού το αφεντικό ενδιαφέρεται μόνο για το τομάρι του και για κανέναν άλλον, με το πρόσχημα ότι δεν βγαίνει οικονομικά. Οι γνωστές δικαιολογίες μερικών επιχειρηματιών για να δικαιολογήσουν τα αδικαιολόγητα.
Επομένως, εδώ τίθεται ένα βασικό ερώτημα, δύναται να συνδυαστεί το συμφέρον με την επιχειρηματικότητα και τον υγιή ανταγωνισμό; Η απάντηση είναι σαφώς «Ναι», ανεξάρτητα αν δεν θεωρείται και τόσο πειστική. Η αλήθεια είναι πως η επιχειρηματικότητα στη χώρα μας, ομολογουμένως είναι γραμμένη με μελανά γράμματα, και πως σε αυτό συνέβαλε και το σαθρό πολιτικό σύστημα με τα διάφορα ρουσφέτια σε αντάλλαγμα την χρηματοδότηση προεκλογικής εκστρατείας, και άλλες παρόμοιες κουτοπονηριές, αφού και τα δύο μέρη ωφελούνται από αυτήν την ανήθικη συνδιαλλαγή.
Η επιτυχία είναι το κίνητρο
Ωστόσο πρέπει να καταστεί σαφές ότι, η επιτυχία είναι το ισχυρότερο κίνητρο για τον άνθρωπο που επιδιώκει να διακριθεί μέσα από τον τεράστιο ανταγωνισμό σχεδόν σε όλους τους τομείς, και όχι μόνο στην επιχειρηματικότητα, αλλά σε κάθε μορφή ανταγωνισμού, όπως στο σχολείο, στον αθλητισμό, στις ερωτικές κατακτήσεις, και πάει λέγοντας.
Γιατί πας στη δουλειά; Γιατί πηγαίνεις στο πανεπιστήμιο; Μπορεί να υπάρχουν πολλοί λόγοι, αλλά στον πυρήνα αυτού του επιχειρήματος, πιθανότατα να υποβόσκει η φιλοσοφία ότι θέλεις να προοδεύσεις και να προχωρήσεις μπροστά στη ζωή σου. Το να κυνηγάς την επιτυχία, απλά σημαίνει ότι αναζητάς το δικό σου προσωπικό όφελος. Πηγαίνεις στη δουλειά επειδή επιθυμείς να πληρωθείς, ώστε να μπορείς να αγοράσεις τα πράγματα που σου αρέσουν. Πηγαίνεις στο πανεπιστήμιο ώστε μία μέρα να σε προσλάβουν σε μία πολυπόθητη θέση εργασίας που θα σας εξασφαλίσει το μέλλον, και κατ’ επέκταση, να κερδίζεις περισσότερα χρήματα για να μην ζεις σε οικονομική αβεβαιότητα.
Στην πραγματικότητα, το μεγαλύτερο μέρος της οικονομικής δραστηριότητας που βλέπουμε γύρω μας είναι αποτέλεσμα συμπεριφοράς που επικεντρώνεται στην επιτυχία μέσα από τον ανταγωνισμό. Άλλο είναι να κερδίζεις την επιχειρηματική πρωτιά όταν έχεις μόνο ένα αντίπαλο, και άλλο μέσα από δεκάδες καταξιωμένες εταιρείες.
Ο ανταγωνισμός είναι ρυθμιστής της οικονομικής δραστηριότητας
Αρκετοί επιχειρηματίες παράγουν σπουδαιότερα αποτελέσματα όταν υπάρχει ανταγωνισμός, γιατί αν μείνουν στάσιμοι στο επάγγελμα τους θα τους προσπεράσει ο αντίπαλος με αρνητική συνέπεια να έχουν αναδουλειές, και αυτό ωφελεί γενικότερα την οικονομία, τόσο σε συλλογικό, όσο και σε προσωπικό επίπεδο.
Δηλαδή είναι προς το δικό τους συμφέρον να δημιουργήσουν κάτι ποιοτικό που θα είναι καλύτερο από τα υπόλοιπα ανταγωνιστικά προϊόντα, και παράλληλα θα είναι φτηνό, ώστε να προσελκύσει το πλήθος να το αγοράσει, ενώ συνάμα θα καλύπτει τις ανάγκες του.
Εάν αποφασίσει ο εκάστοτε επιχειρηματίας να αυξήσει την τιμή του προϊόντος του, τότε κατά πάσα πιθανότητα οι αγοραστές ενδεχομένως να στραφούν σε άλλες ανταγωνιστικές επιλογές που θα είναι πιο προσιτές, δίχως απαραίτητα να είναι κατώτερης ποιότητας.
Θα παρατηρήσετε ότι αυτό προϋποθέτει ότι έχω ανταγωνιστές. Εάν ήμουν ο μόνος αρτοποιός στα 100 χιλιόμετρα, ενδέχεται να είμαι σε θέση να χρεώσω το προϊόν μου σε υψηλότερη τιμή, να πουλήσω γενικά κατώτερης ποιότητας προϊόντα ή να συμπεριφερθώ στους πελάτες μου με αγένεια, διότι γνωρίζω εκ των προτέρων πως είμαι ο μοναδικός πωλητής του αγαθού που διατίθεται σε αυτήν την τεράστια ακτίνα της γεωγραφικής περιοχής, πράγμα που σημαίνει πως αυτοί με έχουν ανάγκη, και όχι εγώ, οπότε μπορώ να κάνω ότι θέλω.
