Καθώς μόλις πρόσφατα διεξήχθησαν οι προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, όσοι παρακολούθησαν τα δρώμενα σε αυτή τη χώρα διαπίστωσαν πως ήταν αρκετά συνηθισμένο να βλέπουμε ένα ιδιαίτερα ακραίο λόγο από σκληροπυρηνικούς πολιτικούς να μιλούν απαξιωτικά έναντι συνανθρώπων που έχουν διαφορετικές θρησκευτικές πεποιθήσεις, κάτι που επί της ουσίας στιγμάτισε τους μουσουλμάνους. Όμως το χειρότερο από όλα είναι ότι αυτή η ρητορική μίσους βρίσκει ακροατήριο, κάτι που ομολογουμένως είναι αρκετά θλιβερό.
Ωστόσο αυτή η κατάσταση δεν είναι καινούρια, τουναντίον είχε ξεκινήσει αρκετά παλιά, και μάλιστα τον τόνο έδωσε η Μαρίν Λε Πεν (Marine Le Pen) το Δεκέμβριο του 2010, όταν κατήγγειλε πως τις Παρασκευές ορισμένοι δρόμοι «καταλαμβάνονται» από προσευχόμενους μουσουλμάνους. Αλλά αυτού του τύπου η αντιμετώπιση επ’ ουδενί δεν αποτελεί αποκλειστικότητα της άκρας δεξιάς: για παράδειγμα το 2007, την ώρα που ο Νικολά Σαρκοζί (Nicolas Sarkozy) γκρίνιαζε για τους μουσουλμάνους που… σφάζουν αρνιά στις μπανιέρες τους, η αντίπαλος του, σοσιαλίστρια Σεγκολέν Ρουαγιάλ (Ségolène Royal) εξομοίωνε τις γυναίκες που είναι «καλυμμένες» («voilées») με εκείνες που είναι «βιασμένες» («violées»). Το κοινό μήνυμα και των τριών είναι σαφές: οι «άλλοι» είναι παράξενοι κι ενοχλητικοί.
Ενώνοντας και τη δική του φωνή με εκείνες που διαμαρτύρονται κατά της δημόσιας προσευχής στο δρόμο, καταγγέλλοντας τον «πολυπολιτισμό», και επιβάλλοντας το ζήτημα της πλήρους κάλυψης του προσώπου ως μείζονος πολιτικού ζητήματος, ο πρόεδρος της δημοκρατίας δεν παύει να στιγματίζει τους μουσουλμάνους και την υποτιθέμενη κοινωνική του απομόνωση, αντί να επικεντρώσει το ενδιαφέρον του στις διακρίσεις που υφίστανται στην απασχόληση, στις ανεπάρκειες στη στέγη και στην έλλειψη χώρων τέλεσης των θρησκευτικών τους καθηκόντων.
Το να κατηγορούνται οι μουσουλμάνοι πως απομονώνονται επειδή οργανώνονται σε συλλογικότητες, απλά αποκαλύπτει άγνοια ως προς την ιστορία των θρησκευτικών κινημάτων στη Γαλλία. Παρά τις μεγάλες τους διαφορές, ρωμαιοκαθολικοί και εβραίοι κατόρθωσαν να ενταχθούν στον ουδετερόθρησκο δημοκρατικό χώρο διαμέσου ακριβώς των εκπαιδευτικών και πολιτιστικών τους οργανώσεων. Επιπλέον, η επιτυχία της κοινωνικής αυτής ένταξης καθόλου δεν οδήγησε σε αποδυνάμωση αυτών των θρησκευτικών συλλογικοτήτων. Αντιθέτως, οι πολίτες μπορούν να αντλούν από τη συμμετοχή τους σε παρόμοιες συλλογικότητες θρησκευτική ή ηθική έμπνευση που να διευκολύνει την ένταξή τους σε ευρύτερες πολιτικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Οι ρωμαιοκαθολικές κι εβραϊκές συλλογικότητες και οι δράσεις τους αποτελούν πλέον βασικό στοιχείο της τρέχουσας γαλλικής κοινωνικής ζωής.
Το να ακολουθούν και οι μουσουλμάνοι ανάλογη πορεία είναι αντιθέτως κάτι μάλλον καινοφανές, που φαίνεται να προκαλεί άγχος σε όσους δυσπιστούν απέναντι στο Ισλάμ, θεωρώντας πως οι μουσουλμάνοι θέτουν τη νομιμοφροσύνη τους προς τη θρησκεία τους -που είναι παγκόσμια- πάνω από εκείνη που οφείλουν προς τη γαλλική δημοκρατία.
Αλλά τα δικαιώματα των μουσουλμάνων θα πρέπει να τύχουν υπεράσπισης, στο όνομα ακριβώς της ισότητας, που βρίσκεται στον πυρήνα της δημοκρατίας -και της γνώσης της ιστορίας της.
Ας δούμε την περίπτωση των επιδοτούμενων θρησκευτικών ιδιωτικών σχολείων: από την εποχή του νόμου Ντεμπρέ (Debré) του 1959, αυτά τα σχολεία δικαιούνται σημαντικής κρατικής οικονομικής επιδότησης (που καλύπτει κυρίως τη μισθοδοσία των εκπαιδευτικών), με αντάλλαγμα την υιοθέτηση ενός προγράμματος διδασκαλίας συμβατού με το κρατικό πρόγραμμα· τον περιορισμό του χρόνου διδασκαλίας των θρησκευτικών· και το άνοιγμα των σχολείων αυτών σε όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως των θρησκευτικών τους πεποιθήσεων -ή της απουσίας τους.
Με τον τρόπο αυτό ρωμαιοκαθολικοί και εβραίοι διαφυλάσσουν τη θρησκευτική ατμόσφαιρα στα σχολεία τους, αλλά και διατηρούν προσιτά τα δίδακτρα για τους γονείς που τα επιλέγουν, χωρίς από την άλλη να αποξενώνουν τους μαθητές τους από τις προδιαγραφές των εθνικών προγραμμάτων διδασκαλίας.
Είναι ένας καλό συμβιβασμός, πολύ καλύτερος δίχως άλλο από εκείνον που εφαρμόζεται στις Ηνωμένες Πολιτείες ή το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου τα θρησκευτικά σχολεία συχνά απομακρύνονται από τα κοινά εθνικά προγράμματα διδασκαλίας. Είναι δε ένας συμβιβασμός που εξ ορισμού προτείνεται και στους μουσουλμάνους. Κι όμως, οι απόπειρες ορισμένων μουσουλμάνων παιδαγωγών να ανοίξουν θρησκευτικά σχολεία βρίσκουν συστηματικά εμπόδια από το υπουργείο ή τις τοπικές αρχές, που φαίνεται πως δεν είναι ακόμα έτοιμα να αποδεχθούν την λειτουργία μουσουλμανικών σχολείων στη Γαλλία.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πρώτου μουσουλμανικού ιδιωτικού σχολείου, του «λα ρεισίτ» («η επιτυχία») στο Ομπερβιγιέ, στο Σεν-Σεν-Ντενί (στα προάστια του Παρισιού). Το σχολείο ιδρύθηκε το 2001 και παρουσιάζει ποσοστά επιτυχίας των μαθητών του στις εισαγωγικές για το λύκειο και στο εθνικό απολυτήριο μακράν καλύτερα από εκείνα των υπολοίπων σχολείων της περιφέρειας. Παρά τις ευνοϊκές εκθέσεις της επιθεώρησης όμως, η ομαλή λειτουργία του σχολείου αντιμετωπίζει διαρκώς εμπόδια, ιδίως διαμέσου δικαστικών ερευνών σχετικά με τις πηγές χρηματοδότησης του σχολείου, που πάντοτε διεξάγονται προεκλογικά και πάντοτε καταλήγουν άκαρπες και πάνε στο αρχείο. Πολύ απέχουμε εδώ από το δημοκρατικό αξίωμα της ισότητας εμπρός στο νόμο.
Η Γαλλία και μπορεί -και οφείλει- να τα πάει καλύτερα τα επόμενα χρόνια, ακόμα και στις προεκλογικές περιόδους.
Κι αν η ιδέα της ίσης μεταχείρισης αναδεικνυόταν σε θεμέλιο μιας νέας προσέγγιση, δε θα έπρεπε να παραμεληθεί και η αξία του πραγματισμού. Συχνά οι κραυγαλέες καταγγελίες εμποδίζουν την αναζήτηση πρακτικών λύσεων. Αν τις Παρασκευές οι πιστοί ξεχειλίζουν από τα τεμένη σους δρόμους, είναι προφανές πως χρειάζεται να ανεγερθούν περισσότερα τζαμιά· αυτό τουλάχιστο είχε δηλώσει άλλοτε κάποιος υπουργός εσωτερικών, ονόματι… Νικολά Σαρκοζί. Οι δήμαρχοι του Παρισιού, του Στρασβούργου, της Μασσαλίας αυτό ακριβώς έκαναν, αγνοώντας τη δυσφορία όσων δεν αντέχουν να βλέπουν να υψώνονται μιναρέδες στην χώρα του Κλόβις (Clovis).
Καλώς ή κακώς, η «ισότητα» εξακολουθεί να συμπεριλαμβάνεται στο τρίπτυχο σύνθημα της γαλλικής δημοκρατίας. Εντός των ορίων που θέτει η εκκοσμίκευση και με σεβασμό προς το πνεύμα της, το κράτος έχει ως αποστολή του να εξασφαλίζει στους θρησκευόμενους πολίτες κάθε δόγματος πως θα μπορούν να ασκούν ανεμπόδιστα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Ήδη από τη δεκαετία του 1980, υπουργοί και δήμαρχοι αναζήτησαν πρακτικές λύσεις στο πρόβλημα της διαχείρισης του εθίμου της σφαγής των αμνών, ιδίως κατά τη διάρκεια του αΐντ-αλ-αντχά. Με τον τρόπο αυτό εργάστηκαν υπέρ της πραγματικής ισότητας των θρησκειών, αλλά και για να δώσουν λύση σε ένα πρακτικό πρόβλημα.
Συμπερασματικά, η Γαλλία βρίσκεται ενώπιον μιας αντίθεσης: η αυθεντική πολιτική βούληση των μεν να βρεθούν πρακτικές λύσεις που να εξασφαλίζουν τη θρησκευτική ισότητα για όλους, αντικρούει στις άδικες καταγγελίες των δε και στην απροθυμία τους να παρασχεθούν και στους μουσουλμάνους όλα όσα προσφέρονται σε όλους τους υπόλοιπους πολίτες.
Ενώ εκ του μακρόθεν η Γαλλία πάντοτε φαντάζει ως η χώρα που εξασφαλίζει την αξιοπρέπεια και το σεβασμό στα δικαιώματα όλων των πολιτών της, είναι εντυπωσιακό πως όποτε αυτό αποδεικνύεται συμφέρον πολιτικά, στην πράξη μπορεί και να συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο: οι Ρομ μπορεί να απελαύνονται και οι μουσουλμάνοι να καθυβρίζονται. Σε αυτή την προεκλογική περίοδο, μπορούμε να τα καταφέρουμε καλύτερα.
