Η Συμφωνία Ειρήνης μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, που υπεγράφη στις 26 Μαρτίου 1979 απετέλεσε ορόσημο για την αραβο-Ισραήλινή σύγκρουση. Ήταν η πρώτη φορά όπου αραβικό κράτος παραιτήθηκε του ένοπλου αγώνα κατά του Ισραήλ και αναγνώρισε το Ισραήλ ως κράτος. Το αντάλλαγμα ηταν η αποχώρηση του τελευταίου από τη χερσόνησο του Σινά.
Η υπογραφή της παραπάνω συμφωνίας σήμανε και την εγκαθίδρυση πλήρων διπλωματικών σχέσεων μεταξύ τους. Παράλληλα, υπέγραψαν περίπου πενήντα συμφωνίες για την εξομάλυνση των σχέσεων τους καλύπτοντας ποικιλία ζητημάτων σε πολιτικό, οικονομικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Ωστόσο, υπήρξαν και περιστατικά τα οποία ξαναπροκάλεσαν τριγμούς στις σχέσεις τους: η δολοφονία του προέδρου Sadat (1981), η επιχείρηση Ειρήνη για τη Γαλιλαία (1982) και η παλαιστινιακή ιντιφάντα (1987) είναι τα χαρακτηριστικότερα. Παρά τις αρχικές προθέσεις, τα παραπάνω περιστατικά επισκίασαν τις διμερείς τους σχέσεις.
Πιο πρόσφατος κλυδωνισμός αποτέλεσε η ανάκληση του Αιγύπτιου πρέσβη στο Ισραήλ και η απέλαση του Ισραηλινού ομολόγου του στο Κάιρο, ύστερα από την ανταλλαγή πυρών μεταξύ Γάζας και Ισραήλ τον Μάρτιο του 2012. Τελικά, οι διπλωματικές τους σχέσεις αποκαταστάθηκαν πλήρως το 2015, αφού ανήλθε στην εξουσία της Αιγύπτου ο πρόεδρος Sisi.
Από την εποχή της υπογραφής της ειρηνευτικής συμφωνίας, οι δύο χώρες ανέπτυξαν εμπορικές σχέσεις σε διάφορους κλάδους, όπως τα υφάσματα, τα μηχανήματα, τα πετροχημικά και τα βαμβακερά.
Πέραν του εμπορίου, οι δύο χώρες έχουν εδραιώσει τη συνεργασία τους και στον αγροτικό τομέα. Επίσης, συνεργάζονται στον κλάδο του τουρισμού, με τη Χερσόνησο του Σινά να είναι ένας δημοφιλής προορισμός.
Αλλαγή καθεστώτος στην Αίγυπτο
Η εκλογή του προέδρου Muhammad Morsi εγείρει ερωτήματα για το μέλλον των σχέσεων της χώρας αυτής με το Ισραήλ ακόμα και στον οικονομικό-επιχειρηματικό κόσμο.
Ο πρώην πρόεδρος της Αιγύπτου ανακάλεσε τον Αιγύπτιο πρέσβη στην Ιερουσαλήμ, σε αντίδραση για την «Επιχείρηση Αμυντικού Πυλώνα» (Operation Pillar of Defense) στη Γάζα, τον Νοέμβριο του 2012. Αργότερα, ο Morsi αντικαταστάθηκε από τον Abbad Al Fatah a-Sisi, ο οποίος υιοθέτησε πολύ πιο στενές σχέσεις με το Ισραήλ.
Ισραηλινοί επιχειρηματίες οι οποίοι συναλλάσσονται με Αιγύπτιους υποστηρίζουν ότι η επιχειρηματική δραστηριότητα παραμένει ανεπηρέαστη, λόγω του συμφέροντος της Αιγύπτου να παρέχει θέσεις εργασίας στους πολίτες της. Όπως δήλωσε και ο διευθυντής του Τμήματος για το Εξωτερικό Εμπόριο και τις Διεθνείς Σχέσεις στον Ισραηλινό Σύνδεσμο Βιομηχάνων, «πολλές δουλειές στην Αίγυπτο προέρχονται από τις εμπορικές σχέσεις με το Ισραήλ.
Οποιαδήποτε κυβέρνηση, για να διατηρήσει την εξουσία, θα φρόντιζε πρωτίστως για την απασχόληση των πολιτών της». Η εκτίμηση του είναι πως η νέα αιγυπτιακή κυβέρνηση δε θα βλάψει την πολυετή συνεργασία. Οι επιχειρηματικές σχέσεις των δύο χωρών παραμένουν ισχυρές παρά τις εντάσεις και την αστάθεια, καθώς αμφότεροι βλέπουν τα πράγματα ρεαλιστικά και δε βιάζονται να καταστρέψουν κάτι θετικό.
Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Εξαγωγών και Διεθνούς Συνεργασίας (Ισραήλ), υπήρχαν 117 εξαγωγείς από το Ισραήλ προς την Αίγυπτο κατά το 2011. Οι εξαγωγές αγαθών προς την τελευταία αυξήθηκαν κατά 60% από την προηγούμενη χρονιά, στα $236 εκ. Η άνοδος αυτή μπορεί να αποδοθεί στην αύξηση της ζήτησης για χημικά προϊόντα και κυρίως αγροτικά λιπάσματα. Ωστόσο, οι εισαγωγές του Ισραήλ από την Αίγυπτο μειώθηκαν κατά 50% από το περασμένο έτος, φτάνοντας τα $180 εκ. Η κατακόρυφη πτώση στις εισαγωγές συνεχίσθηκε και στους πρώτους μήνες του 2012, κυρίως λόγω της παύσης διακίνησης φυσικού αερίου.
Από τη σκοπιά του Ισραήλ, οι εξωτερικές οικονομικές σχεσεις αποτελούν εκ των ων ουκ άνευ για την εθνική του οικονομία. Η ισραηλινή οικονομία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το διεθνές εμπόριο, αποτελώντας πάνω από το 70% του ΑΕΠ. Αυτό οφείλεται στο ότι εχει μια πολύ μικρή εσωτερική αγορά, καθώς και έλλειψη φυσικών πόρων. Για αυτούς τους λόγους, εισάγει ακατέργαστα υλικά, προσθέτοντας την τεχνογνωσία της και εξάγοντάς τα στη συνέχεια.
Στα παραπάνω πρέπει να προστεθεί και η γεωπολιτική διάσταση. Το Ισραήλ περιστοιχίζεται από γείτονες με μη φιλικές σχέσεις, κάτι που την ώθησε στο να απευθυνθεί και να αναπτυχθεί στις διεθνείς αγορές, συμπεριφερόμενη σα μια νησιωτική οικονομία.
Ανεξάρτητες Βιομηχανικές Ζώνες: ενίσχυση οικονομικής συνεργασίας
Από την υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας με την Αίγυπτο έχουν γίνει προσπάθειες για την ανάπτυξη οικονομικών σχέσεων. Μέχρι στιγμής οι διμερείς σχέσεις τους είναι περιορισμένες, εν μέρει λόγω του ότι οι αγορές τους δεν είναι μεταξύ τους συμπληρωματικές.
Παρ’ όλα αυτά, ιδιαίτερης μνείας χρήζει η επιτυχής συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών: οι ανεξάρτητες βιομηχανικές ζώνες (qualified industrial zones – QIZ). Η συμφωνία αυτή προβλέπει τη συνεργασία Ισραήλ, Αιγύπτου και ΗΠΑ. Πιο συγκεκριμένα, τα αιγυπτιακά προϊόντα που θα παράγονται στις ειδικά διαμορφωμένες από τις ΗΠΑ ζώνες θα επωφελούνται από την ένταξη τους στην αμερικανική αγορά χωρίς την επιβολή φόρων, εφόσον περιέχουν έως 10,5% πρωτογενές υλικό από το Ισραήλ.
Σχεδόν οι μισές εξαγωγές της Αιγύπτου προς τις ΗΠΑ (περίπου $1 δις. ετησίως) προέρχονται από αυτές τις βιομηχανικές ζώνες, δημιουργώντας παραπάνω από $100 εκ. ισραηλινές εξαγωγές στην Αίγυπτο. Αυτή η οικονομική συνεργασία δείχνει πως οι οικονομικοί δεσμοί παίζουν έναν πολύ θετικό ρόλο στη βελτίωση των σχέσεων τους.
Μάλιστα, επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται σε αυτές τις δύο χώρες θεωρούν πως η οικονομική συνεργασία θα απορροφήσει τους τριγμούς στις σχέσεις τους ιδίως σε πολιτικό επίπεδο. Όπως δήλωσε και ο υπεύθυνος του τμήματος διεθνών σχέσεων στον Ισραηλινό Σύνδεσμο Βιομηχάνων, «είναι σημαντικό να χρησιμοποιήσουμε το μεταξύ μας εμπόριο ως μέσον για τη σταθεροποίηση των σχέσεων μας».
Αναλυτές εκτιμούν ότι η παραπάνω συμφωνία ωφέλησε το Ισραήλ διότι είχε πρόσβαση σε φθηνό αιγυπτιακό εργατικό δυναμικό και κατά συνέπεια, βελτίωσε την επενδυτική εικόνα, έχοντας υγιείς επιχειρηματικές σχέσεις με έναν Άραβα γείτονα. Από την άλλη πλευρά, η Αίγυπτος επωφελήθηκε καθώς η συμφωνία δημιούργησε νέες θέσεις εργασίας και θωράκισε σε μεγάλο βαθμό τις εξαγωγικές της επιδόσεις στη διάρκεια της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Σύμφωνα με έναν πρώην σύμβουλο του ισραηλινού προέδρου, Σιμόν Πέρες, «το κλειδί για τις ομαλές σχέσεις είναι οι οικονομικοί και χρηματοπιστωτικοί δεσμοί». Στόχος του Ισραήλ πρέπει να είναι η αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην Αίγυπτο. Με αυτόν τον τρόπο, θα είναι δυσκολότερο για την τελευταία να προχωρήσει σε εθνικοποιήσεις.
Ενέργεια
Τον Απρίλιο του 2012, η Αίγυπτος έληξε μια εμπορική συμφωνία για την εξαγωγή φυσικού αερίου στο Ισραήλ. Για το Ισραήλ, η ακύρωση αυτή ήταν σημαντική όχι μόνο ως συμβολισμός, αλλά και διότι το κράτος λάμβανε περίπου το 50% του φυσικού αερίου από την Αίγυπτο. Παρ’ όλα αυτά, για τους Αιγύπτιους νομοθέτες, η παραπάνω ακύρωση ήταν ένα πλεονέκτημα: όχι μόνο η χώρα χρειαζόταν αυτή την ποσότητα αερίου για εσωτερική κατανάλωση, αλλά επίσης η συμφωνία ήταν ένα κατάλοιπο διαφθοράς από την εποχή Mubarak.
Το Ισραήλ αναμένει την Αίγυπτο να επισκευάσει τις υποδομές για τη διέλευση του φυσικού αερίου. Ο αγωγός αυτός είναι ζωτικός και για τις δυο χώρες καθώς δίνει στο Κάιρο έσοδα και στο Ισραήλ φθηνή ενέργεια. Η Αίγυπτος εξήγε προς το Ισραήλ φυσικό αέριο αξίας $300 εκ. Με λίγα λόγια, οι ειρηνικές τους σχέσεις δίνουν τη δυνατότητα να μειώσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες, δημιουργώντας παράλληλα τις κατάλληλες συνθήκες για ένα ασφαλέστερο και σταθερότερο επενδυτικό περιβάλλον.
Όταν ρωτήθηκε ο επικεφαλής του Τμήματος Εξωτερικού Εμπορίου στο Υπουργείο Οικονομίας του Ισραήλ, Ohad Cohen, για τις οικονομικές σχέσεις των δυο χωρών, εκείνος αποκρίθηκε ότι είναι «καλύτερες από ποτέ». Ωστόσο, οι πρόσφατες σχέσεις τους ως προς το ενεργειακό έχουν γνωρίσει ορισμένους τριγμούς. Αμέσως μετά την Επανάσταση στις 25 Ιανουαρίου 2011, οι αγωγοί που μετέφεραν φυσικό αέριο από την Αίγυπτο στο Ισραήλ έγιναν στόχος στρατιωτικών. Το επαναστατικό κλίμα στην Αίγυπτο και η πολιτική αστάθεια οδήγησαν στη διακοπή των εξαγωγών αερίου προς το Ισραήλ το 2012, λήγοντας μια εικοσαετή συμφωνία και οδηγώντας τις ισραηλινές εταιρίες σε διαιτητικά δικαστήρια για τη διεκδίκηση αποζημιώσεων.
Αν και το διαιτητικό δικαστήριο αποφάσισε πως η Αίγυπτος οφείλει να πληρώσει αποζημίωση ύψους $1,7 δις, η τελευταία αντιπρότεινε να εισαγάγει αέριο από το Ισραήλ ίσης αξίας. Προφανώς η Αίγυπτος έχει να διαθέσει το ποσό. Πίσω όμως από τη διαφωνία για το είδος της αποζημίωσης, υφέρπει ένας ανταγωνισμός για το ποιος θα είναι ο επόμενος μεγάλος εξαγωγέας αερίου στην περιοχή. Η πρόσφατη ανακάλυψη κοιτασμάτων φυσικού αερίου αναβάθμισε γεωπολιτικά το Ισραήλ στην αγορά ενέργειας.
Ενώ εξαρτιόταν σταθερά από εισαγωγές ώστε να καλύψει τις ανάγκες της σε αέριο, πλέον, η ανακάλυψη του Λεβιάθαν το 2009, του έδωσε τη δυνατότητα να εδραιωθεί ως ανεξάρτητος παίκτης που μπορεί να εξαγάγει, αφού πρώτα καλύψει την εσωτερική ζήτηση. Από την άλλη πλευρα, και η Αίγυπτος διείδε ένα «παράθυρο ευκαιρίας». Η ανακάλυψη του κοιτάσματος Ζορ στα βόρεια της χώρας, τον Αύγουστο του 2015, της δίνει τη δυνατότητα να ξεφύγει από μια περίοδο ενεργειακών ελλείψεων που αντιμετώπιζε από το 2011.
Φυσικά, δε μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο συνεργασίας στο ενεργειακό σκέλος. Αυτό μπορεί να πραγματοποιηθεί διττώς: είτε μέσω συνεκμετάλλευσης κοιτασμάτων είτε μέσω υγροποίησης στους σταθμούς της Αιγύπτου. Συνεπώς οι ενεργειακές σχέσεις Ιερουσαλήμ-Καΐρου είναι ανταγωνιστικές, αλλά και εν δυνάμει συνεργατικές.
Επίλογος
Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι οι οικονομικές σχέσεις Αιγύπτου-Ισραήλ χαρακτηρίζονται από ιστορικότητα. Καμία εκ των δύο δε θα ήθελε να οπισθοχωρήσει μετά το άλμα που έγινε προ ολίγων δεκαετιών με τη συμφιλίωσή τους. Όσο βελτιώνονταν οι οικονομικές τους σχέσεις, με το πέρασμα των χρόνων, έγινε περισσότερο κατανοητό πως υπάρχει αμοιβαιότητα συμφερόντων.
Η αλλαγή καθεστώτος στην Αύγυπτο δε στάθηκε εμπόδιο στην ανατροπή των θετικών σχέσεων τους. Το ίδιο εκτιμάται πως θα γίνει και αυτή την περίοδο αναφορικά με τους τριγμούς λόγω των προαναφερθέντων εξελίξεων στον ενεργειακό τομέα.
Κατά τη γνώμη του γράφοντος, η αβεβαιότητα που επικρατεί για το ποιος θα είναι ο επόμενος ισχυρότερος περιφερειακός εξαγωγέας αερίου δεν είναι αρκετή για να αναστρέψει τα ήδη θετικά αποτελέσματα που έχουν επέλθει στις οικονομίες τους. Αμφότερα κράτη συμπεριφέρονται ρεαλιστικά και αντιλαμβάνονται ότι τα όποια εμπόδια είναι ήσσονος σημασίας συγκριτικά με τα οφέλη που μπορούν να προσποριστούν από τη μεταξύ τους συνεργασία.
