Τι είναι κατάθλιψη. Στοιχεία για τις αιτίες και αντιμετώπιση

Κλινική κατάθλιψη

Πριν προχωρήσουμε, θα πρέπει να ορίσουμε το θέμα για το οποίο θα μιλήσουμε.

Όταν χρησιμοποιούμε τη λέξη «κατάθλιψη» σε αυτό το κείμενο, εννοούμε την κλινική κατάθλιψη. Η κλινική κατάθλιψη είναι μια νόσος, που μπορούμε να τη συγκρίνουμε με τη γρίπη.

Η γρίπη έχει αρχή, μέση και τέλος. Το ίδιο και ένα επεισόδιο κατάθλιψης.

Η γρίπη μπορεί να είναι ήπιας ή σοβαρής μορφής ή ακόμα και θανατηφόρος. Το ίδιο και η κατάθλιψη.

Αφού γίνετε καλά από τη γρίπη, μπορεί να ξαναρρωστήσετε. Όταν ξεπεράσετε μια κατάθλιψη, μπορεί να ξαναεμφανίσετε κατάθλιψη. Η κατάθλιψη συχνά συμβαίνει κατά επεισόδια.

Τα επεισόδια της κατάθλιψης, όμως, διαφέρουν αρκετά από τα επεισόδια της γρίπης. Συνήθως, διαρκούν πολύ περισσότερο. Η κατάθλιψη είναι συχνά μια χρόνια ασθένεια.

Μερικοί άνθρωποι είναι πιο ευάλωτοι στη γρίπη απ’ ό,τι κάποιοι άλλοι. Μερικοί είναι πιο ευάλωτοι στην κατάθλιψη.

Όπως στη γρίπη, έτσι και στην κατάθλιψη, ένα άτομο μπορεί να γίνει καλά από μόνο του. Μπορεί και όχι. Είναι πολύ πιθανότερο να γίνει καλά και μάλιστα γρηγορότερα, αν του χορηγηθεί αγωγή.

Ακόμα κι αν ένα άτομο γίνει καλά από μόνο του, είναι πιθανό η κατάθλιψη να επανέλθει. Και κάθε φορά που θα επανέρχεται, η κατάθλιψη θα είναι χειρότερη και θα διαρκεί περισσότερο από πριν.

Όταν έχετε γρίπη, αισθάνεστε πραγματικά χάλια. Κι όταν έχετε κατάθλιψη αισθάνεστε πραγματικά χάλια.

Ποια είναι, λοιπόν, η διαφορά μεταξύ της γρίπης και της κατάθλιψης;

Η στάση των ανθρώπων απέναντί της. Τόσο η δική σας όσο και των άλλων.

Αν έχετε γρίπη και αισθάνεστε άσχημα, πιστεύετε ότι αισθάνεστε έτσι γιατί έχετε γρίπη. Ο προϊστάμενός σας και οι συνάδελφοί σας, οι φίλοι και οι συγγενείς σας πιστεύουν ότι έχετε γρίπη και άρα ότι θα πρέπει να αισθάνεστε άσχημα. (Και ότι μπορεί να τους κολλήσετε).

Όταν έχετε κατάθλιψη, αισθάνεστε επίσης άσχημα. Αλλά το πιθανότερο είναι ότι δεν θα πάει το μυαλό σας στην κατάθλιψη. Ο προϊστάμενός σας κι οι συνάδελφοί σας, οι φίλοι κι οι συγγενείς σας βλέπουν ότι “κάτι δεν πάει καλά”, αλλά μάλλον δεν θα πάει το μυαλό τους στην κατάθλιψη. Το πιθανότερο είναι να σας συμβουλεύσουν να “συνέλθετε”.

Το ίδιο μάλλον θα σκεφτείτε κι εσείς, ότι πρέπει να “συνέλθετε”. Αλλά δεν μπορείτε. Κι αυτό απλά κάνει την κατάσταση χειρότερα.

Γιατί σκεφτόμαστε αλλιώς για την κατάθλιψη; Γιατί αναγνωρίζουμε τη γρίπη κι όχι την κατάθλιψη; Γιατί είναι τόσο διαφορετική η στάση μας κι η συμπεριφορά μας απέναντι στην κατάθλιψη;

Εν μέρει, είναι θέμα εξοικείωσης. Όλοι έχουμε περάσει γρίπη σε κάποια στιγμή της ζωής μας. Γνωρίζουμε από προσωπική πείρα πώς αισθάνεται κανείς όταν έχει γρίπη και διακρίνουμε τα σημάδια της σε άλλους ανθρώπους. Στους περισσότερους από εμάς, η κατάθλιψη δεν είναι το ίδιο οικεία.

Ένας άλλος λόγος είναι η φύση της ασθένειας. Γνωρίζουμε τις αιτίες της γρίπης. Είναι ένα είδος ιού που μπαίνει στον οργανισμό μας από το περιβάλλον. Συνήθως, όμως, δεν γνωρίζουμε γιατί πάθαμε κατάθλιψη. Ξέρουμε ότι δεν έχουμε κάποια ίωση. Η κατάθλιψη είναι κάτι που σχετίζεται με τον οργανισμό μας. Πολλοί άλλοι, και συχνά κι εμείς οι ίδιοι, πιστεύουμε ότι είναι μια αδυναμία του νου ή του χαρακτήρα ή της θέλησης ή κάποιο άλλο παρόμοιο ελάττωμα του εαυτού μας. Δεν είναι όμως.

Συνοσηρότητα

Ερχόμαστε, λοιπόν, στη συνοσηρότητα. Η λέξη “συνοσηρός” προέρχεται από το “συν” (μαζί) και το “νοσηρός” (αρρωστημένος). Δηλαδή, πρόκειται για την ταυτόχρονη συνύπαρξη δύο (ή περισσότερων) ασθενειών.

Πολλά άτομα με κατάθλιψη έχουν ιστορικό άλλων ψυχιατρικών νόσων όπως επεισόδια πανικού, άγχος, φοβίες, ιδεοληψίες και καταναγκασμούς. Η κατάθλιψη μπορεί να συνυπάρχει με τα προβλήματα αυτά. Γι’ αυτό, κάποιος που πάσχει από κατάθλιψη μπορεί να παρουσιάζει και συμπτώματα από αυτές τις ψυχικές διαταραχές. Πολλά αντικαταθλιπτικά είναι αποτελεσματικά και σε αυτά τα νοσήματα.

Τα περισσότερα άτομα, είτε πάσχουν από κατάθλιψη είτε όχι, δεν γνωρίζουν πώς να την αντιμετωπίσουν, και συνήθως την αντιμετωπίζουν με λάθος τρόπο. Αυτό είναι και ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης.

Μερικοί άνθρωποι εξακολουθούν να βλέπουν την κατάθλιψη από μία “ρομαντική” πλευρά. Αυτή ήταν μια συνηθισμένη αντιμετώπιση πριν την ύπαρξη των αποτελεσματικών φαρμάκων. Επικρατούσε δηλαδή η εντύπωση ότι λίγη μελαγχολία δεν έβλαπτε και ίσως ήταν απαραίτητη για τους ποιητές, τους καλλιτέχνες και τους φιλοσόφους.

Το 1621, ο Robert Burton παρατήρησε ότι τίποτα δεν είναι “τόσο γλυκό όσο η μελαγχολία”. Ο Maeterlinck το 1896 είπε , “Η αξία μας είναι όση η αξία της μελαγχολίας και της ανησυχίας μας”. Και ο Lawrence Durrell παρατήρησε ότι “Είναι αναμενόμενο όλοι οι καλλιτέχνες σήμερα να επιδεικνύουν λίγη δυστυχία, η οποία είναι πολύ της μόδας”.

Ακόμα και σήμερα, τα υπολείμματα αυτού του τρόπου σκέψης εξακολουθούν να υφίστανται. Ο δυστυχισμένος ήρωας ή ηρωίδα γίνεται θαυμαστός για τον στωικό τρόπο με τον οποίο υποφέρει (ή αυτοκτονεί). Αλλά η κατάθλιψη είναι νόσος. Το να υποφέρει ή να πεθαίνει κανείς χωρίς λόγο, δεν είναι ούτε ηρωικό ούτε ένδειξη ευγενικής καταγωγής, και σίγουρα δεν είναι απαραίτητο για την καλλιτεχνική δημιουργία.

Δεν πιστεύουμε ότι είναι δείγμα ψυχικής ευγένειας ή ηρωισμού το να υποφέρουμε από μη θεραπεύσιμη φυματίωση, διαβήτη και άλλες ασθένειες, για τις οποίες δεν υπήρχε στο παρελθόν θεραπεία – όπως συνέβαινε και με την κατάθλιψη.

Παρ’ όλα αυτά, εξακολουθούμε να αισθανόμαστε ότι η κατάθλιψη είναι κάτι το διαφορετικό. Υπάρχει ένα στίγμα που συνοδεύει την κατάθλιψη, το οποίο δεν υπάρχει για τη φυματίωση ή τη γρίπη.

Γιατί πιστεύουμε ότι η κατάθλιψη διαφέρει; Γιατί μια ασθένεια του εγκεφάλου είναι τόσο διαφορετική από μια ασθένεια του σώματος;

Δεν υπάρχουν απλές απαντήσεις. Προς το παρόν, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι οι περισσότερες ψυχικές ασθένειες, συμπεριλαμβανομένης και της κατάθλιψης, συνοδεύονται από κάποιο στίγμα.

Η ασθένεια

Η κατάθλιψη είναι μια νόσος. Είτε έχουμε κατάθλιψη είτε όχι, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την κατάθλιψη, τη δική μας ή κάποιου άλλου ατόμου, αν δεν την αναγνωρίσουμε και δεν την αποδεχτούμε, όπως και τη γρίπη.

Δεν φταίτε εσείς αν έχετε γρίπη. Δεν φταίτε εσείς αν έχετε κατάθλιψη. Αν έχετε γρίπη και την αγνοήσετε, τότε μπορεί να επιδεινωθεί και να σας σκοτώσει. Το ίδιο και η κατάθλιψη.

Αν έχετε γρίπη και κάνετε κάτι για να την αντιμετωπίσετε, τότε θα γίνετε καλά. Αν πάθετε κατάθλιψη και κάνετε κάτι για να την αντιμετωπίσετε, θα γίνετε καλά. Αυτές οι ασθένειες μπορούν να αντιμετωπιστούν. Δεν υπάρχει λόγος να υποφέρετε.

Γι’ αυτό, όταν μιλάμε εδώ για την κατάθλιψη, μιλάμε για μια ασθένεια. Όπως πολλές άλλες ασθένειες, έτσι κι η κατάθλιψη έχει διαφορετικές μορφές, η κάθε μια με συγκεκριμένες εκδηλώσεις και συμπτώματα. Υπάρχουν συγκεκριμένες θεραπείες. Αν η κατάθλιψη δεν θεραπευθεί με κάποιον τρόπο, τότε είναι πιθανό να επιμείνει και να επιδεινωθεί. Συχνά, είναι και θανατηφόρα. Αυτή είναι η κλινική κατάθλιψη. Γι’ αυτήν ακριβώς μιλάμε εδώ.

Η κατάθλιψη δεν είναι απλά ότι “αισθανόμαστε λυπημένοι” ή “στενοχωρημένοι”. Όλοι έχουν τα σκαμπανεβάσματά τους. Είναι απόλυτα φυσιολογικά. Τα συνήθη συναισθήματα λύπης ή πόνου που συνοδεύουν κάποια απώλεια δεν είναι κατάθλιψη.

Η κατάθλιψη δεν πρέπει να συγχέεται με την απογοήτευση. “Θέλω κάτι, αλλά δεν μπορώ να το έχω, άρα έχω κατάθλιψη”. Αυτή δεν είναι κατάθλιψη, πραγματικά.

Σε σχέση με όλα όσα πρόκειται να πούμε, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι:

• Όταν αναφέρουμε τον όρο κατάθλιψη, εννοούμε την κλινική κατάθλιψη, κι όχι τα συνηθισμένα “σκαμπανεβάσματα” της καθημερινής μας ζωής.
• Η κατάθλιψη είναι μια πραγματική νόσος.
• Η κατάθλιψη δεν είναι προϊόν της φαντασίας μας.
• Η κατάθλιψη δεν είναι κάποια αδυναμία του μυαλού μας.
• Η κατάθλιψη δεν οφείλεται σε έλλειψη εξυπνάδας ή σε αδύναμο χαρακτήρα.
• Η κατάθλιψη δεν είναι μέρος της προσωπικότητάς μας.
• Η κατάθλιψη δεν είναι τιμωρία από το Θεό για αμαρτίες του παρελθόντος, του παρόντος ή του μέλλοντος.
• Η κατάθλιψη είναι μια ασθένεια για την οποία υπάρχει θεραπεία.
• Η κατάθλιψη σχετίζεται με χημικές μεταβολές στον εγκέφαλο. Αυτές οι χημικές μεταβολές συνδέονται στενά με τις εκδηλώσεις και τα συμπτώματα της κατάθλιψης.
• Όταν οι χημικές μεταβολές αποκατασταθούν, τα συμπτώματα θα εξαφανιστούν. Και το αντίθετο. (Δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε ποιό είναι το αυγό και ποιά η κότα)
• Τα συμπτώματα και οι χημικές μεταβολές μπορούν να βελτιωθούν από μόνα τους, ειδικά στις ήπιες περιπτώσεις κατάθλιψης (θεραπεία με χρήση εικονικού φαρμάκου).
• Οι χημικές μεταβολές του εγκεφάλου μπορούν να αποκατασταθούν με φάρμακα (αντικαταθλιπτικά). Μπορούμε να αποδείξουμε ότι αυτός ο τρόπος αντιμετώπισης είναι αποτελεσματικότερος απ’ ό,τι άλλες θεραπείες (όπως η ψυχοθεραπεία) ή καμία θεραπεία (εικονικό φάρμακο). Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για την πιο σοβαρή κατάθλιψη.

Υπάρχουν άλλες θεραπείες που μπορεί να βοηθήσουν. Σ’ αυτές περιλαμβάνονται:

• Οι θεραπείες με συζήτηση (ψυχοθεραπεία) από μόνες τους ή μαζί με αντικαταθλιπτικά.
• Λάμπες λευκού φωτισμού (φωτοθεραπεία)
• Δεν υπάρχει εμβόλιο κατά της κατάθλιψης, αλλά υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Αντίθετα προς την κοινή γνώμη, τα φάρμακα αυτά δεν δημιουργούν εξάρτηση ή εθισμό.

Επιπτώσεις

Η κατάθλιψη χτυπάει ανεξάρτητα από τον πλούτο, την κοινωνική θέση, την ευφυΐα, τη θέση εργασίας ή οποιοδήποτε σύμβολο κοινωνικοοικονομικού επιπέδου που υποτίθεται ότι μας κάνει ευτυχισμένους και ικανοποιημένους.

Η κατάθλιψη δημιουργεί τόση μιζέρια και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, που είναι φυσιολογικό οι άνθρωποι με κατάθλιψη να αναζητούν ανακούφιση από τον πόνο τους. Σχεδόν τα πάντα βοηθούν. Το αλκοόλ είναι μάλλον το πιο κοινό παυσίπονο. Διατίθεται εύκολα και είναι κοινωνικά αποδεκτό. Τυχαίνει, όμως, να είναι και χημικό καταθλιπτικογόνο.

Τα άτομα με κατάθλιψη κάνουν συχνά κατάχρηση ναρκωτικών. Μερικά απ’ αυτά μπορεί να φαίνεται ότι βοηθούν, αλλά στην πραγματικότητα δεν βοηθούν. Η κατάθλιψη παραμένει. Οι ουσίες που σε “ανεβάζουν”, τα ηρεμιστικά, τα παυσίπονα, τα χάπια που σε “φτιάχνουν” δεν θεραπεύουν την κατάθλιψη. Συχνά την επιδεινώνουν.

Το κάπνισμα, επίσης, επηρεάζει τη διάθεση – τόσο προς τα πάνω όσο και προς τα κάτω. Είναι ένα από τα πιο εθιστικά ναρκωτικά που υπάρχουν και προκαλεί πολλές ασθένειες και πολλούς θανάτους. Ακόμα κι αν θεράπευε την κατάθλιψη και ακόμα κι αν δεν επιδείνωνε την κατάθλιψη – που στην πραγματικότητα την επιδεινώνει – η σχέση του καπνίσματος με τα αναπνευστικά και καρδιακά προβλήματα θα απέκλειαν τη χρήση του ως θεραπεία.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η σωστή κατανάλωση ποτού σε κοινωνικές εκδηλώσεις ή η σωστή (σύμφωνα με τις οδηγίες γιατρού) χρήση φαρμάκων είναι κακό πράγμα ή ότι προκαλεί κατάθλιψη. Η κατάχρησή τους, όμως, μπορεί να είναι σημάδι κατάθλιψης.

Τα ναρκωτικά δεν είναι το μόνο πράγμα που τα άτομα με κατάθλιψη χρησιμοποιούν για να απαλύνουν τον πόνο. Μπορεί να χρησιμοποιήσουν τα πάντα, αρκεί να ξεχάσουν την κατάθλιψή τους. Το φαγητό, το σεξ, το τζόγο, τη τηλεόραση, μέχρι και τα βιντεοπαιχνίδια. Πολλά πράγματα που είναι καλά, κατάλληλα και πηγή απόλαυσης, όταν κανείς τα χρησιμοποιεί μ’ αυτόν τον τρόπο, γίνονται ένας εθιστικός καταναγκασμός που δεν προσφέρει καμία χαρά που τελικά συνεισφέρει στην κατάθλιψη.

Διάδοση της ασθένειας

Όπως έχουμε ήδη αναφέρει, η κατάθλιψη έχει γίνει μια από τις πιο κοινές σοβαρές ασθένειες του δυτικού κόσμου.

Σας δίνουμε μερικά στοιχεία για να καταλάβετε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η κατάθλιψη είναι μια συνηθισμένη ασθένεια:

• Σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή στον κόσμο, περίπου ένα άτομο στα 20 έχει κλινική κατάθλιψη.
• Στη διάρκεια της ζωής του ατόμου, περίπου ένα άτομο στα 5 θα υποφέρει από κλινική κατάθλιψη. 4 – 5% των ανδρών. 5 – 10% των γυναικών. 2% των παιδιών. 5% των εφήβων
• Οι ηλικιωμένοι (άνω των 65), είναι 4 με 5 φορές πιο πιθανό να πάθουν κατάθλιψη απ’ ό,τι τα νεότερα άτομα.
• Η κατάθλιψη είναι ένα μείζον πρόβλημα υγείας. Η κατάθλιψη είναι μια επιδημία που εξαπλώνεται.

Σας δίνουμε μερικά στοιχεία για να καταλάβετε τι εννοούμε όταν λέμε ότι η κατάθλιψη είναι μια σοβαρή ασθένεια :

• Η κλινική κατάθλιψη είναι επικίνδυνη. Τα άτομα με κατάθλιψη αρρωσταίνουν συχνότερα και πεθαίνουν νεότερα.
• Τα 2/3 όλων των αυτοκτονιών σχετίζονται άμεσα με την κατάθλιψη. Το 25% των ατόμων με κατάθλιψη κάνουν απόπειρα αυτοκτονίας. Το 15% των ατόμων με κατάθλιψη αυτοκτονούν.
• Η κατάθλιψη είναι η πιο κοινή αιτία θανάτου νεαρών ανδρών.
• Το 25% όλων των αυτοκτονιών περιλαμβάνει ηλικιωμένους με κατάθλιψη.
• Δυστυχώς, το πιθανότερο είναι ότι στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Είναι σχεδόν σίγουρο ότι κάποιοι θάνατοι από “ατύχημα” είναι στην πραγματικότητα αυτοκτονίες.

Η κατάθλιψη φθείρει. Οι άνθρωποι με κατάθλιψη:

• Έχουν κακές επιδόσεις στην εκπαίδευση
• Απουσιάζουν περισσότερες ημέρες από τη δουλειά τους
• Είναι πιθανότερο να είναι άνεργοι
• Είναι πιθανότερο να έχουν προβλήματα με την οικογένειά τους και το γάμο τους.

Διαφορετικά είδη κατάθλιψης

Υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες κλινικής κατάθλιψης:

• Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή ( Κλινική Κατάθλιψη)
• Δυσθυμία (Χρόνια Κατάθλιψη)
• Διπολική Διαταραχή (Μανιοκατάθλιψη)

Θεραπεία της κατάθλιψης

Δεν υπάρχει τίποτα το δύσκολο στην θεραπεία της κατάθλιψης. Δεν πονάει. Δεν είναι σαν να πηγαίνει κανείς στον οδοντίατρο. Δεν είναι δυσάρεστη.

Αλλά, είναι αλήθεια ότι το δυσκολότερο μέρος της είναι η αρχή.

• Είναι δύσκολο για ένα άτομο με κατάθλιψη να σηκωθεί και να ζητήσει βοήθεια.
• Μπορεί να είναι δύσκολο να βρεθεί κάποιος που θα κάνει σωστή διάγνωση.

Αφού ξεπεραστούν τα εμπόδια αυτά, ο δρόμος της ανάρρωσης είναι αρκετά εύκολος.

Ποιες είναι, λοιπόν, οι θεραπείες;

• Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα αποτελούν την ακρογωνιαία λίθο των περισσοτέρων θεραπειών.
• Υπάρχουν διάφορα είδη “θεραπειών με συζήτηση” (ψυχοθεραπείες)
• Συχνά, γίνεται συνδυασμός αντικαταθλιπτικών με κάποια μορφή θεραπείας με συζήτηση.

Αυτές είναι μερικές θεραπείες στις οποίες θα αναφερθούμε εδώ, αλλά ας υποθέσουμε πρώτα ότι έχουμε αποφασίσει να αναζητήσουμε βοήθεια. Αισθανόμαστε αρκετά δυσάρεστα. Πιστεύουμε ότι πιθανά πάσχουμε από κατάθλιψη. Έχουμε μόλις ξεπεράσει μετά βίας το πρώτο εμπόδιο. Τι γίνεται, όμως, με το δεύτερο;

Θυμηθείτε ότι αναφερόμαστε στην κλινική κατάθλιψη. Χρειαζόμαστε μια σωστή διάγνωση. Κι αυτό αποκλείει εξ αρχής την καφετέρια της γειτονιάς σας ή το φαρμακείο σας. Για τους περισσότερους από εμάς, ένας γιατρός θα είναι το πρώτο λογικό βήμα.

Χρειαζόμαστε τη σωστή διάγνωση μιας ιατρικής πάθησης. Η κατάθλιψη μπορεί εύκολα να μπερδευτεί με κάποιο άλλο νόσημα. Μπορεί άλλες ασθένειες να δείχνουν ότι είναι κατάθλιψη. Έχουμε ήδη δει ότι η κατάθλιψη μπορεί να συνυπάρχει με άλλες ασθένειες (συνοσηρότητα). Και υπάρχουν περισσότερα από ένα είδη κατάθλιψης.

Όλα αυτά χρειάζεται να μπουν σε κάποια τάξη. Αυτή είναι η δουλειά ενός ειδικού.

Ο γιατρός σας είναι ο κατάλληλος γι αυτή την δουλειά. Πιθανά να γνωρίζει ήδη αρκετά πράγματα για εσάς, το ιατρικό σας ιστορικό και την οικογενειακή / κοινωνική σας κατάσταση. Αυτό βοηθάει για να βάλει τα πράγματα σε μια τάξη (διαφορική διάγνωση). Αλλά, ακόμα και με καλή γνώση της περίπτωσής σας, ενδεχομένως η σωστή διάγνωση να παραμένει δύσκολη.

Γι’ αυτό, ο γιατρός σας μπορεί να σας παραπέμψει σε έναν ειδικό. Συνήθως, σ’ έναν ψυχίατρο. Όμως, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι αν χρειάζονται ψυχίατρο, τότε τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Αυτό δεν είναι αλήθεια.

Οι ψυχίατροι δεν είναι τίποτα άλλο παρά γιατροί με ειδική εκπαίδευση και εμπειρία στην διάγνωση και αντιμετώπιση ψυχικών νόσων, όπως η κατάθλιψη. Οι ψυχίατροι κι οι υπόλοιποι γιατροί συνήθως εργάζονται μαζί με μια ομάδα ατόμων που μπορούν να σας βοηθήσουν με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Αυτό, ίσως, περιλαμβάνει συμβουλές για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων σας με φάρμακα, τη συζήτηση των προβλημάτων σας με κάποιο εξειδικευμένο άτομο, τη συνεργασία με άλλους ασθενείς σε ομάδες, ή τη βοήθεια για τη λύση δύσκολων κοινωνικών καταστάσεων.

Διάγνωση

Σε οποιοδήποτε επαγγελματία απευθυνθείτε, πρέπει να είναι κάποιος που εμπιστεύεστε απολύτως. Θα πρέπει να είστε πρόθυμοι να μοιραστείτε τα πιο προσωπικά σας θέματα μαζί του. Αν δεν μπορείτε να το κάνετε, τότε ο γιατρός θα δυσκολευτεί – μπορεί να του είναι αδύνατο κιόλας- να καταλήξει σε ακριβή διάγνωση.

Αν η διάγνωση είναι λανθασμένη, τότε και η θεραπεία θα είναι λανθασμένη.

Η θεραπεία οποιασδήποτε ασθένειας είναι μια συνεργασία μεταξύ του ασθενούς και του γιατρού του. Στην περίπτωση της κατάθλιψης, η συνεργασία αυτή είναι κρίσιμη. Αν έχετε μια λοίμωξη, ο γιατρός σας μπορεί να κάνει κάποιες μετρήσεις που θα του δείξουν ότι έχετε μια λοίμωξη. Στην κατάθλιψη, όμως, δεν μπορεί να το κάνει. Οι μετρήσεις που μπορεί να κάνει του λένε ότι δεν έχετε κάποια λοίμωξη. Ο τρόπος σας, οι κινήσεις σας, η στάση του σώματός σας και ο τρόπος που επικοινωνείτε μπορεί να κάνουν το γιατρό να υποψιαστεί την κατάθλιψη.

Αλλά, για τη διάγνωση της κατάθλιψης ο γιατρός πρέπει να βασιστεί κυρίως στα όσα του πείτε. Αν κρύψετε κάποια στοιχεία, μπορεί να καταλάβει λάθος.

Τώρα, λοιπόν, σηκώσατε το κεφάλι σας, βρήκατε το γιατρό που εμπιστεύεστε και έχετε μιλήσει ανοιχτά για τα προβλήματά σας. Έχετε, λοιπόν, ξεπεράσει άνετα το δεύτερο εμπόδιο. Ενδεχομένως να υπάρξουν κάποια μικρά εμποδιάκια στο δρόμο, αλλά τα μεγάλα εμπόδια είναι πίσω σας.

Φάρμακα

Όπως αναφέραμε συνοπτικά, ο ακρογωνιαίος λίθος για τις περισσότερες θεραπείες κατά της κατάθλιψης είναι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα. Γι’ αυτό, ας αφιερώσουμε λίγο χρόνο σ’ αυτά, και ας δούμε τι κάνουν και τι μπορείτε να περιμένετε όταν πάρετε κάποιο από αυτά.

Κατηγορίες αντικαταθλιπτικών

Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορούν να καταταχθούν σε διάφορους τύπους. Τα φάρμακα ενός τύπου συνήθως έχουν παρόμοια χημική δομή και δράση. Αλλά δεν είναι πανομοιότυπα. Αυτό είναι σημαντικό, διότι κάποιο φάρμακο του ενός τύπου μπορεί να ταιριάζει καλύτερα σε ένα συγκεκριμένο ασθενή απ’ ό,τι ένα άλλο του ίδιου τύπου. Γι’ αυτό, αν δεν είσαστε ευχαριστημένοι με το αντικαταθλιπτικό που παίρνετε, ενημερώστε τον γιατρό σας. Υπάρχουν κι άλλες επιλογές.

Τα περισσότερα (αλλά όχι όλα) αντικαταθλιπτικά εντάσσονται σε μια από τις ακόλουθες τρεις κατηγορίες.

• Τρικυκλικά — αποκαλούνται έτσι διότι έχουν παρόμοια χημική δομή
• Εκλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης της Σεροτονίνης-SSRIs-αποκαλούνται έτσι γιατί επηρεάζουν κυρίως τη σεροτονίνη του εγκεφάλου
• Άλλα φάρμακα — που περιλαμβάνουν
  • Αναστολείς της επαναπρόσληψης της νοραδρεναλίνης και σεροτονίνης (SNRIs)
  • Αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης (MAOIs)
  • Αναστρέψιμους αναστολείς της μονοαμινοξειδάσης Α (RIMAs)

Από την άποψη του ασθενούς, το σημαντικό είναι ότι τα αντικαταθλιπτικά ενός τύπου έχουν παρόμοιες παρενέργειες (αλλά όχι πανομοιότυπες). Οι παρενέργειες γενικά διαφέρουν μεταξύ των διαφορετικών τύπων αντικαταθλιπτικών.

Αυτό είναι, επίσης, σημαντικό για το γιατρό, ο οποίος προσπαθεί να δώσει το πιο κατάλληλο φάρμακο σε κάθε ασθενή.

Το σημαντικό πράγμα, τόσο για το γιατρό όσο και τον ασθενή, είναι ότι όλα τα φάρμακα είναι αποτελεσματικά αντικαταθλιπτικά. Αυτό είναι αποδεδειγμένο.

Καθώς η αποτελεσματικότητατων καταθλιπτικών δεν διαφέρει, η επιλογή ενός συγκεκριμένου φαρμάκου για έναν ασθενή συνήθως εξαρτάται από τις συνηθισμένες αναμενόμενες παρενέργειες τουφαρμάκου αυτού.

Μύθοι

Πρώτα από όλα, όμως, ας προσπαθήσουμε να απαλλαχτούμε από κάποιους μύθους που υπάρχουν για τα αντικαταθλιπτικά.

• Τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν εθισμό
• Τα αντικαταθλιπτικά δεν γίνονται συνήθεια
• Τα αντικαταθλιπτικά δεν προκαλούν αυτοκτονίες. (Το κάνει η έλλειψη αποτελεσματικής θεραπείας)

Παρενέργειες

Το θέμα των παρενεργειών δεν είναι τόσο απλό όσο φαίνεται αρχικά. Πρώτα από όλα, ας δούμε τι είναι παρενέργεια. Αν εξετάσουμε το θέμα αυστηρά, η παρενέργεια είναι οποιαδήποτε δράση του φαρμάκου πέραν της θεραπευτικής του δράσης που είναι η θεραπεία της κατάθλιψης, η εξάλειψη δηλαδή των συμπτωμάτων του ασθενούς. Συχνά, σκεφτόμαστε ότι οι παρενέργειες είναι “αρνητικές”. Αλλά αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην σωστό.

Για παράδειγμα, πολλά φάρμακα που ανακουφίζουν τα συμπτώματα της γρίπης σας, μπορεί να σας κάνουν να αισθανθείτε υπνηλία. Αλλά, αν είστε στο κρεβάτι με γρίπη, αυτή η παρενέργεια μπορεί να είναι και καλή. Αν οδηγείτε, σίγουρα δεν είναι.

Το ίδιο συμβαίνει και με τα αντικαταθλιπτικά. Μερικά σας κάνουν να αισθάνεστε υπνηλία. Αυτό δεν προκαλεί προβλήματα, αν δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι που απαιτεί την προσοχή σας. Από την άλλη, όμως, το φάρμακο μπορεί να σας βοηθήσει να κοιμηθείτε.

Τα αντικαταθλιπτικά, όμως, έχουν και παρενέργειες, που κανείς δεν θέλει. Για παράδειγμα, το ξηρό στόμα, τα ξηρά μάτια, η δυσκοιλιότητα, είναι κάποιες από τις παρενέργειες που ταλαιπωρούν ορισμένα άτομα που παίρνουν κάποιο φάρμακο.

Συνήθως, αυτές οι επιδράσεις παρουσιάζονται μόνο στην αρχή της θεραπείας, μειώνονται δε και εξαφανίζονται με την πάροδο του χρόνου. Αν δεν βελτιωθούν, πρέπει να μιλήσετε με το γιατρό σας. Μπορεί να σας δώσει ένα αντικαταθλιπτικό, με μικρότερη πιθανότητα να παρουσιάσει αυτές τις ενέργειες.

Άλλα αντικαταθλιπτικά προκαλούν ναυτία ή τάση προς έμετο σε μερικά άτομα ή σεξουαλικές διαταραχές. Και πάλι, αν οι επιδράσεις αυτές είναι σοβαρές ή εμμένουν, χρειάζεται κάποια αντιμετώπιση από την πλευρά του γιατρού.

Αλλά, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, η ναυτία και ο εμετός δεν είναι και τόσο κακά. Έχουμε ήδη αναφέρει ότι το ένα τέταρτο των ανθρώπων με κατάθλιψη αποπειρώνται να αυτοκτονήσουν. Η ναυτία είναι σίγουρα πιο ανώδυνο αποτέλεσμα της φαρμακοθεραπείας σε σχέση με τον αδικαιολόγητο θάνατο που είναι το αποτέλεσμα της απόπειρας αυτοκτονίας.

Σαφέστατα, δεν είναι καλή ιδέα να δώσει κανείς σε ένα άτομο με κατάθλιψη κάτι με το οποίο μπορεί να αυτοκτονήσει. Γνωρίζουμε ότι κάποιοι θα το προσπαθήσουν. Μπορούμε να είμαστε σίγουροι γι’ αυτό. Αφού, λοιπόν, μπορούμε να επιλέξουμε, γιατί να μη του δώσουμε ένα φάρμακο αντικαταθλιπτικό που σε υπερδοσολογία θα είναι ασφαλές;

Όπως βλέπουμε, υπάρχουν παρενέργειες και παρενέργειες. Κάποιες θα είναι καλές για κάποια άτομα. Κάποιες δεν είναι. Κάποιες εμφανίζονται σε κάποιους ανθρώπους. Οι περισσότερες όχι.

Οι δράσεις ενός φαρμάκου, τόσο οι επιθυμητές όσο και οι ανεπιθύμητες, είναι μέρος της φαρμακολογίας του. Οι επιδράσεις ενός φαρμάκου σε οποιοδήποτε άτομο οφείλονται στις πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις της φαρμακολογίας του φαρμάκου και των μοναδικών χαρακτηριστικών του ατόμου. Γι’ αυτό, μερικά άτομα αισθάνονται καλύτερα με ένα συγκεκριμένο φάρμακο απ’ ό,τι με κάποιο άλλο φάρμακο του ίδιου είδους.

Αλλά. αυτή η εξαιρετικά πολύπλοκη αλληλεπίδραση απέχει πολύ από το να είναι προβλέψιμη. Έτσι, όταν ένας γιατρός προσπαθεί να θεραπεύσει έναν ασθενή, πιθανά να πρέπει να δοκιμάσει δύο ή τρία φάρμακα πριν βρει το καλύτερο. Γι’ αυτό το λόγο, δεν πρόκειται να εξετάσουμε με λεπτομέρεια τα διάφορα φάρμακα εδώ.

Συζητήσετε με το γιατρό σας

Αν ανησυχείτε για τις παρενέργειες των αντικαταθλιπτικών, το καλύτερο που έχετε να κάνετε είναι να τις συζητήσετε με το γιατρό σας. Μπορεί να σας πει τι θα συμβεί ενδεχομένως και ποιες είναι οι πιθανότητες να συμβεί. Μπορεί να βάλει το θέμα στη σωστή προοπτική. Μπορείτε, επίσης, να πάρετε γενικές πληροφορίες από το φαρμακοποιό, αλλά δεν θα διαθέτει τα λεπτομερή στοιχεία για εσάς και για την περίπτωσή σας, τα οποία θα γνωρίζει ο γιατρός. Μπορεί να παραπληροφορηθείτε πολύ άσχημα αν ρωτήσετε κάποιον άλλο, μη ειδικό.

Τελικά, αυτό που πρέπει να πούμε για τις παρενέργειες γενικότερα είναι τα εξής:

1. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα αντιμετωπίσουν πραγματικά προβλήματα.
2. Τα προβλήματα της πλειοψηφίας των ατόμων θα είναι ήπια και βραχυχρόνια

Και το πιο σημαντικό όλων – αν οι παρενέργειες είναι πραγματικό πρόβλημα, ΜΗΝ ΣΤΑΜΑΤΗΣΕΤΕ ΝΑ ΠΑΙΡΝΕΤΕ ΤΟ ΦΑΡΜΑΚΟ. Ενημερώστε το γιατρό σας. Μπορεί να δοκιμάσει κάτι άλλο.

Άλλος ένας παράγοντας για τον οποίο πρέπει να είστε ενημερωμένοι σχετικά με τα αντικαταθλιπτικά είναι ο χρόνος που χρειάζονται για να δράσουν.

Τα αντικαταθλιπτικά, χρειάζονται κάποιο χρόνο για να εκδηλώσουν την αποτελεσματικότητά τους. Γι’ αυτό και πρέπει να έχετε λίγη υπομονή. Πήρε αρκετό χρόνο για να εκδηλωθεί πλήρως η κατάθλιψη. Είναι όπως όταν κάνετε βουτιές στα βαθιά. Αν πάτε βαθιά, θα σας πάρει κάποιο χρόνο για να ξανανεβείτε στην επιφάνεια. Αλλά, αν επιμείνετε θα τα καταφέρετε.

Δυστυχώς, όταν ξεκινάτε θεραπεία μ’ ένα αντικαταθλιπτικό, είναι πιθανόν να εμφανιστούν παρενέργειες πριν παρατηρήσετε κάποια σημαντική βελτίωση. Μην απογοητευτείτε. Οι παρενέργειες θα μειωθούν, και η κατάθλιψη θα αντιμετωπιστεί.

Τα αντικαταθλιπτικά αντιμετωπίζουν την βιολογική διαταραχή που προκαλεί η νόσος στον εγκέφαλο. Βοηθούν να διορθώσουν τις μεταβολές που παρατηρούνται στους νευροδιαβιβαστές. Αλλά, όπως είπαμε όταν συζητήσαμε τις “αιτίες” της κατάθλιψης, υπάρχουν βιολογικές μεταβολές αλλά και μεταβολές στον τρόπο σκέψης – ο εγκέφαλος και ο νους – οι νευροδιαβιβαστές και οι σκέψεις.

Ψυχοθεραπεία

Πριν ανακαλυφθούν τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, τα διάφορα είδη ψυχοθεραπείας ήταν η μόνη θεραπεία διαθέσιμη. Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται σήμερα συνήθως σε συνδυασμό με τα φάρμακα, αλλά υπάρχουν και περιπτώσεις που είναι αποτελεσματική κι από μόνη της.

Παρόλο που τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα αποτελούν μία σημαντική θεραπευτική επιλογή για την κατάθλιψη, η “θεραπεία με συζήτηση” σε συνδυασμό με τα φάρμακα μπορεί να επιταχύνει την αποθεραπεία, να βοηθήσει στην πρόληψη μελλοντικών επεισοδίων ή ειδικά να βοηθήσει ένα άτομο να αντιμετωπίσει άλλα προβλήματα που μπορεί να παίζουν κάποιο ρόλο στην παρουσία της κατάθλιψης.

Τα είδη της ψυχοθεραπείας που χρησιμοποιούνται συνήθως στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης είναι:

1. Η γνωσιακή ψυχοθεραπεία
2. Η διαπροσωπική ψυχοθεραπεία

Το κοινό που έχουν γενικά οι ψυχοθεραπείες είναι ότι ασχολούνται με το νου, τις σκέψεις, τις αντιλήψεις και τις αντιδράσεις. Προσπαθούν να εκπαιδεύσουν έναν καταθλιπτικό (να ξαναεκπαιδεύσουν ίσως) να δει τον κόσμο με διαφορετική ματιά, με έναν διαφορετικό τρόπο που ίσως του βελτιώσει την ζωή του.

Γνωσιακή θεραπεία

Η γνωσιακή θεραπεία στοχεύει στην αλλαγή της συνήθειας ενός ανθρώπου να σκέφτεται και να αντιλαμβάνεται το περιβάλλον του με αρνητικό τρόπο. Μήπως ακούγεται πολύπλοκο;

Μιλήσαμε για τις βιολογικές και γνωστικές πτυχές της κατάθλιψης. Η γνωσιακή θεραπεία στοχεύει στη γνωστική πλευρά της νόσου. Ξεκινάει από την ιδέα ότι μπορούμε να “δούμε” τον κόσμο, τους ανθρώπους γύρω μας και την κατάστασή μας με ένα μη ρεαλιστικό αρνητικό τρόπο. Μπορούμε, επίσης, να είμαστε και μη ρεαλιστικά χαρουμένοι, όπως στην περίπτωση μιας άλλης ψυχικής διαταραχής, της μανίας.

Για να το θέσουμε αλλιώς, η ιδέα πίσω από τη γνωσιακή θεραπεία είναι ότι ο τρόπος που βλέπουμε (αντιλαμβανόμαστε) τον κόσμο δημιουργεί ανάλογες σκέψεις και συναισθήματά (γνωστική λειτουργία) όπως και αντιδράσεις (συμπεριφορά). Αν η αντίληψη γίνεται μέσα από ένα φίλτρο μαύρο, τότε και οι σκέψεις, τα συναισθήματά και οι ενέργειές μας θα είναι αρνητικές (μαύρες).

Η γνωσιακή θεραπεία προσπαθεί να αλλάξει τη συνήθεια του ατόμου να αντιλαμβάνεται με αρνητικό τρόπο τον εαυτό του και το περιβάλλον. Προσπαθεί να εντοπίσει τα λάθη στον τρόπο σκέψης ενός ατόμου με κατάθλιψη και να τα αντικαταστήσει με σκέψεις που είναι πιο ρεαλιστικές.

Κατά κάποιο τρόπο, είναι σαν να προσπαθεί κανείς να καθαρίσει τα γυαλιά κάποιου από τη λάσπη. Όταν τα γυαλιά καλυφθούν από λάσπη, ο κόσμος φαίνεται σαν βούρκος. Όταν είναι καθαρά, μπορούμε να δούμε ότι υπάρχουν κι άλλα πράγματα εκτός από τη λάσπη.

Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία

Η διαπροσωπική θεραπεία είναι παρόμοια με τη γνωσιακή θεραπεία, αλλά δίνει έμφαση στον τρόπο με τον οποίο σχετιζόμαστε και αλληλεπιδρούμε με άλλους ανθρώπους. Έχουμε μιλήσει για τα προβλήματα που η κατάθλιψη δημιουργεί στις σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους. Η καταστροφή των φυσιολογικών ανθρώπινων σχέσεων είναι μια από τις χειρότερες πτυχές της κατάθλιψης.

Γι’ αυτό, η διαπροσωπική θεραπεία δίνει ιδιαίτερη προσοχή στην πτυχή αυτή. Τόσο η Γνωσιακή όσο και η Διαπροσωπική Θεραπεία επικεντρώνονται στο πώς συνηθίζουμε να σκεφτόμαστε, να αισθανόμαστε και να συμπεριφερόμαστε.

Από αυτή την άποψη, διαφέρουν από την κλασική ψυχοθεραπεία (ένα είδος της είναι και η ψυχανάλυση). Η κλασική ψυχοθεραπεία τείνει να επικεντρώνεται στα αίτια των κακών συνηθειών σκέψης και συμπεριφοράς εξετάζοντας την παιδική ηλικία ή τις πρώτες εμπειρίες. Βασίζεται στην ιδέα ότι ανακαλύπτοντας ο ασθενής τις ρίζες αυτές, μπορεί να προχωρήσει και να σχηματίσει νέες πιο υγιείς συνήθειες.

Υπάρχουν κι άλλες παραλλαγές αυτών των “θεραπειών με συζήτηση”, που έχουν διαφορετικά ονόματα. Η θεραπεία συμπεριφοράς, για παράδειγμα, δίνει περισσότερη έμφαση στη συμπεριφορά. Η Συμβουλευτική και οι ομαδικές θεραπείες κάνουν χρήση παρόμοιων αρχών.

Αυτές οι θεραπείες επικεντρώνονται στην νοητική πλευρά του διδύμου εγκέφαλος / νους και στοχεύουν στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης (ή άλλης ψυχικής ασθένειας).

Για ορισμένους ειδικούς τύπους κατάθλιψης, μπορούν να προταθούν κάποια άλλα είδη θεραπείας, όπως για παράδειγμα η ΕΣΔ (Εποχιακή Συναισθηματική Διαταραχή) μπορεί να ανταποκριθεί σε θεραπεία με χρήση λευκού φωτός (φωτοθεραπεία).

Στην πραγματικότητα, οι επιστημονικές κλινικές μελέτες της χρήσης αντικαταθλιπτικών φαρμάκων έχουν δείξει ότι το 30 με 40% των ατόμων με κατάθλιψη θα αισθανθούν καλύτερα μετά χορήγηση εικονικού φάρμακου. Μερικοί από αυτούς θα γίνουν καλά.

Συνήθως η βελτίωση με το εικονικό φάρμακο είναι βραχυπρόθεσμη, αλλά πραγματική. Γι’ αυτό, δεν είναι δυνατό να πει κανείς αν κάποια θεραπεία λειτουργεί καλύτερα από ένα εικονικό φάρμακο παρά μόνο αφού γίνει μελέτη, όπου σε μερικά άτομα χορηγείται πραγματική θεραπεία ενώ σε μερικά άλλα χορηγείται θεραπεία που μοιάζει πραγματική, αλλά δεν είναι.

Μόνο τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα έχουν ελεγχθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.

Δεν πρέπει να αφήσουμε το θέμα της θεραπείας χωρίς να αναφέρουμε την ηλεκτροθεραπεία (εν συντομία ΗΘ). Σ’ αυτή τη θεραπεία γίνεται αυτό που λίγο ώς πολύ υποδεικνύει το όνομά της. Χορηγείται δηλαδή στον ασθενή ηλεκτρικό ρεύμα χαμηλής ισχύος που όμως μπορεί να αλλάξει τη χημική σύσταση του εγκεφάλου.

Μόνο οι ειδικοί χρησιμοποιούν την ΗΘ και κυρίως σε ασθενείς που είναι στο νοσοκομείο, επειδή η κατάθλιψή τους είναι τόσο σοβαρή. Αλλά και πάλι, χρησιμοποιείται μόνο όταν όλα τα άλλα θεραπευτικά μέσα έχουν αποτύχει.

Δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί η ΗΘ ανακουφίζει κάποιες πολύ σοβαρές περιπτώσεις κατάθλιψης, αλλά είναι σχεδόν σίγουρο ότι η δράση της είναι βιολογική μιας και γνωρίζουμε ότι αλλάζει τις ποσότητες των νευροδιαβιβαστών, όπως η σεροτονίνη, στον εγκέφαλο.

Τελικά, μπορούμε να πούμε ότι δεν έχουμε ακόμα εντοπίσει την ρίζα – τη βασική αιτία – της κατάθλιψης. Γι’ αυτό, το δίδυμο εγκέφαλος / νους συνεχίζει να προκαλεί διαφωνίες μεταξύ των ειδικών. Αλλά, η γενικότερη επιτυχία των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων τα τελευταία έτη έχει γείρει τη ζυγαριά υπέρ της πλευράς της διαταραχής στον εγκέφαλο.

Η επιλογή της θεραπείας θα εξαρτηθεί από τη θέση που παίρνει ο γιατρός σας σ’ αυτό το θέμα. Αλλά, τα περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι απ’ όλες τις θεραπείες που χρησιμοποιούνται από μόνες τους, τα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν καλύτερα. Τα αντικαταθλιπτικά σε συνδυασμό με κάποια μορφή “θεραπείας συζήτησης” είναι ενδεχομένως h καλύτερη αντιμετώπιση σε μερικές περιπτώσεις.