Οι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι εντός της σχετικής βιβλιογραφίας της Διεθνούς Οικονομικής Θεωρίας, στις πλείστες των περιπτώσεων, χαρακτηρίζονται ως μια «βιαστική θεραπεία» σε μακροχρόνιες, σοβαρές ασθένειες της οικονομίας, η οποία πολλές φορές μπορεί να αποβεί επιζήμια , ειδικά όταν συντρέχουν συνθήκες ύφεσης. Στην Ελλάδα, η οικονομία βιώνει τα σημάδια της επιβολής των Κεφαλαιακών Ελέγχων σε όλους τους κλάδους με μεγάλη σφοδρότητα και εν τω μέσω της συνεχιζόμενης πολιτικής αστάθειας που επιβαρύνει ακόμα περισσότερο τις προοπτικές βραχυπρόθεσμης ανάκαμψης των οικονομικών δεικτών.
Ως ειδικό μέτρο το οποίο λαμβάνεται από κρατικούς φορείς (π.χ. Κεντρική Τράπεζα), οι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι εξυπηρετούν των περιορισμό της κίνησης κεφαλαίων μέσα ή / και έξω από την ίδια τη χώρα και συνοδεύονται παράλληλα από σημαντικούς συναλλαγματικούς περιορισμούς. Ως εργαλείο οικονομικής πολιτικής, διαφέρουν σε είδος, ανάλογα με το αποτέλεσμα που θέλουν να επιτύχουν. Οι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι που αφορούν στην εκροή κεφαλαίων(υπάρχουν αντίστοιχοι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι που αφορούν στην εισροή Κεφαλαίων), συνήθως επιβάλλονται με στόχο την αποφυγή εξόδου κεφαλαίων από την χώρα και το τραπεζικό σύστημα, προκειμένου να αποφευχθεί η περεταίρω αποδυνάμωση του, συνήθως μετά από ένα μακροχρόνιο bankrun.
Με τον όρο bankrun εννοούμε την δημιουργία πανικού για ενδεχόμενη υποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων που εμπίπτουν στη σφαίρα του χρηματοπιστωτικού συστήματος (καταθέσεις, επενδύσεις, μετοχές κλπ) που είναι αποτέλεσμα της ευρύτερης οικονομικής αστάθειας της χώρας. Συγκεκριμένα, στην Ελλάδα το BankRunεξελίχθηκε ανά τα χρόνια ως ακολούθως σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία της ΤτΕ :
- Οκτώβριος 2009 – Ιούνιος 2012: καταγράφηκαν συνολικές καθαρές εκροές, ύψους 88,9 δισ. ευρώ (-38% του υπολοίπου του Σεπτεμβρίου 2009)
- Iούλιος 2012 – Νοέμβριος 2014: Kαταγράφηκαν εισροές ύψους 12,1 δισ. ευρώ από τις εγχώριες µη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά (+8% του υπολοίπου του Ιουνίου 2012)
- Δεκέμβριος 2014 – Ιουνίου 2015: Παρατηρήθηκαν και πάλι υψηλές μηνιαίες εκροές, συνολικού ύψους 48 δισ. ευρώ.
Οι καταθέσεις των νοικοκυριών υποχώρησαν τον Ιούνιο στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων 11 ετών, διαμορφούμενες στα 104,1 δισ. Ευρώ ενώ αντίστοιχα οι καταθέσεις των επιχειρήσεων μειώθηκαν στα 18,06 δισ. Ευρώ. Σημειώνεται πως τον Δεκέμβριο του 2009 οι καταθέσεις των νοικοκυριών ήταν 196,86 δισ. ευρώ και των επιχειρήσεων στα 40,670 δισ. ευρώ.
Στην χώρα μας, οι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι που τέθηκαν σε εφαρμογή τον περασμένο Ιούνιο, πήρανσε γενικές γραμμές την μορφή :
- Ελέγχου εκροών από τις ίδιες της Τράπεζες με στόχο την διατήρηση των αποταμιεύσεων και κατ’ επέκταση των τραπεζικών αποθεμάτων στο εσωτερικό
- Ελέγχου των εκροών κεφαλαίων προς το εξωτερικό με απώτερο στόχο την αποφυγής περεταίρω αποδυνάμωσης του τραπεζικού συστήματος αλλά και την διόρθωση του ελλείματος στο Ισοζύγιο Πληρωμών
- Περιορισμού των επενδυτικών συναλλαγών με στόχο προστασία της απαξίωσης των επενδυτικών προϊόντων αλλά και την προστασία της ευρύτερης οικονομίας.
Η λήψη των συγκεκριμένων μέτρων υπό τις πολιτικές και οικονομικές συνθήκες έτσι όπως διαμορφώθηκαν ήταν σχεδόν αναπόφευκτες, προκειμένου να προλάβουν ακόμα πιο δυσμενείς εξελίξεις για την Οικονομία της χώρας. Πως επηρέασαν όμως το οικονομικό κλίμα;
Σύμφωνα με την μελέτη Οικονομικής Συγκυρίας του IOBE (Ιούλιος 2015), o Δείκτης Οικονομικού κλίματος στην Ελλάδα κατέγραψε σφοδρή επιδείνωση τον Ιούλιο για πέμπτο κατά σειρά μήνα, κινούμενος από τις 90,7 μονάδες στις 81,3 μονάδες. Η καταναλωτική εμπιστοσύνη υποχώρησε σημαντικά ως αποτέλεσμα των ακραίων οικονομικών εξελίξεων που ακολούθησαν το δημοψήφισμα του Ιουλίου και της επιβολής των Κεφαλαιακών Ελέγχων στο τραπεζικό σύστημα. Ακόμα και σήμερα, η επίδραση των Κεφαλαιακών Ελέγχων δεν είναι δυνατό να αποτιμηθεί επακριβώς αφού αποτελεί φαινόμενο σε εξέλιξη. Το μόνο βέβαιο, το οποίο οι επιχειρήσεις παντός δραστηριότητας το βιώνουν καθημερινά, είναι η επιπλέον επιβάρυνση της οικονομικής δραστηριότητας σε ένα οικονομικό περιβάλλον το οποίο βρίσκεται σε βαθιά ύφεση.
Η εμβάθυνση της ύφεσης το επόμενο διάστημα θεωρείται αναπόφευκτη όπως και αναπόφευκτη θεωρείται η άμεση αναστροφή της αρνητικής πορείας των επιχειρηματικών προσδοκιών. Όσον αφορά στον κλάδο των υπηρεσιών, σύμφωνα πάντα με το IOBE, εντείνονται οι αρνητικές εκτιμήσεις για την τρέχουσα και την βραχυπρόθεσμη ζήτηση, ενώ οι εκτιμήσεις για την τρέχουσα κατάσταση των επιχειρήσεων επιδεινώνονται σημαντικά.
Συγκεκριμένα ο δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στον τομέα των Υπηρεσιών επιδεινώθηκε τον Ιούλιο σε σχέση με τον Ιούνιο φθάνοντας τις 61,3 μονάδες από 76,6 μονάδες. Ο επί μέρους δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στους Ενδιάμεσους Χρηματοπιστωτικούς Οργανισμούς (εκτός των τραπεζών) μειώθηκε κατά 54 μονάδες σε σχέση με τον αντίστοιχο περυσινό (96,1). Ο κλάδος αναφέρει την ανεπαρκή ζήτηση ως το σημαντικότερο εμπόδιο κατά την διεκπεραίωση των εργασιών του σε συνδυασμό με την ανεπάρκεια κεφαλαίων κίνησης.
Εξετάζοντας παράλληλα τον δείκτη καταναλωτικής εμπιστοσύνης τόσο και τους επιμέρους δείκτες , παρατηρείται σημαντική υποχώρηση. Επιπλέον, οι καταναλωτικές προσδοκίες για την οικονομική κατάσταση της χώρας εντός του επόμενου έτους καθώς και οι αντίστοιχες προσδοκίες για την ανεργία, την κατάσταση των νοικοκυριών και την πρόθεση για αποταμίευση επιδεινώνονται. Ειδικότερα, το ποσοστό των πολιτών που αναμένει ελαφρά ή αισθητή χειροτέρευση της οικονομικής τους κατάστασης αυξάνεται στο 58% ενώ οι προβλέψεις των νοικοκυριών για την χειροτέρευση της οικονομικής κατάστασης της χώρας σε ποσοστό 61%.
Το 76% των νοικοκυριών θεωρεί καθόλου πιθανή την αποταμίευση στο επόμενο έτος ενώ παράλληλα το ποσοστό των νοικοκυριών που προβλέψει ελαφρά ή αισθητή άνοδο της ανεργίας στο επόμενο έτος διαμορφώθηκε στο 67%.Ανησυχητικές είναι και οι προβλέψεις των καταναλωτών για μείζονες αγορές όπου το 70% εξ αυτών προτίθεται να προβεί σε περιορισμό των δαπανών μέσα στον επόμενο χρόνο.
Οι Κεφαλαιακοί Έλεγχοι δεν απετέλεσαν το μόνο αρνητικό στοιχείο για την περαιτέρω εμβάθυνση της ύφεσης αλλά σε συνδυασμό με τα νομοθετικά μέτρα που επεβλήθησαν για την σύναψη συμφωνίας με τους Ευρωπαίους εταίρους , φέρουν την Ελληνική οικονομία σε μια ασφυκτική κατάσταση ρευστότητας.
Ενδεικτική της επίπτωσης των νέων φόρων και του αυξημένου ΦΠΑ είναι η τάση που εμφανίζεται στο επίπεδο των τιμών, καθώς ο αριθμός των επιχειρήσεων που δηλώνει ότι θα αυξήσει τις τιμές στο επόμενο εξάμηνο υπερδιπλασιάζεται (από το 5,7% στο 12,6%) όπως αποτυπώνεται σε σχετική έρευνα του ΙΜΕ ΓΣΕΒΕΕ που έγινε σε συνεργασία με την εταιρεία ΜARC ΑΕ τον Ιούλιο του 2015.
Η ίδια έρευνα αναφέρεται στις μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπου μεγαλύτερο ποσοστό των καθυστερημένων οφειλών τους αφορά σε υποχρεώσεις προς το δημόσιο (ασφαλιστικά ταμεία, εφορία, ΔΕΚΟ).Στο πεδίο των φορολογικών υποχρεώσεων, παρά τις ευεργετικές ρυθμίσεις των 100 δόσεων για φορολογικές και ασφαλιστικές οφειλές ,παραμένει η εκπεφρασμένη αδυναμία του 37.9% εκ αυτών να εκπληρώσουν τις υψηλές φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις στο επόμενο εξάμηνο .
Οι επιπτώσεις από την επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, σύμφωνα πάντα με την εν λόγω έρευνα, ήταν ιδιαίτερα οδυνηρές. Κάθετη πτώση στο κύκλο εργασιών τους λόγω της επιβολής κεφαλαιακών Ελέγχων σημείωσαν 9 στις 10 επιχειρήσεις. 3 στις 10 επιχειρήσεις σημείωσαν μείωση πάνω από 70% ενώ συνολικά για τις επιχειρήσεις η μείωση του κύκλου εργασιών ήταν μεσοσταθμικά 48%. Άμεση συνέπεια ήταν η συρρίκνωση της κατανάλωσης κατά 50% ή κατά 3,8 δισ. € κατά το διάστημα αυτό. Με μια μετριοπαθή εκτίμηση υπολογίζεται ότι από αυτή την μείωση το ελληνικό δημόσιο έχασε 570 εκ. ευρώ από έμμεσους φόρους.
Δυστυχώς, όλα τα τρέχοντα δεδομένα καταδεικνύουν ότι η έλλειψη ρευστότητας, η δραστική μείωση ιδιωτικής αλλά και δημόσιας επενδυτικής πρωτοβουλίας αλλά και η δυσκολία στην απασχόληση αποτελούν ιδιαίτερα ανησυχητικούς παράγοντες και εμποδίζουν την πορεία της χώρας προς την ανάκαμψη. Ο «μαύρος Ιούλιος» της Ελληνικής Οικονομίας, έτσι όπως έχει χαρακτηριστεί, άφησε έντονα τα σημάδια του σε όλους τους κλάδους και κατέστησε την Ελληνική οικονομία αδύναμη να αντιδράσει στην ύφεση.
Η αναστροφή της αρνητικής πορείας των προσδοκιών, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, θα αποτελέσει ένα πρώτο βήμα για τη στροφή προς την ανάπτυξη αλλά προκειμένου ανατραπεί το αρνητικό κλίμα προαπαιτούνται δραστικές κινήσεις σταθεροποίησης σε οικονομικό αλλά και σε πολιτικό επίπεδο.
