Το μετάξι είναι κλωστική και υφαντική ύλη που παράγεται από την κάμπια του μεταξοσκώληκα (bοmbyx mοri) για την κατασκευή του κουκουλιού του.
Σύσταση
Αποτελείται από δύο πρωτεϊνικές ουσίες, τη σηρικίνη (μεταξόκολλα) και τη φιβροΐνη. Η φιβροΐνη είναι το κύριο συστατικό του μ. (75%) και αποτελείται από πολλά μόρια αμινοξέων (κυρίως γλυκόκολλας, αλανίνης και τυροσίνης) ενωμένων μεταξύ τους σε μακρομόρια. Η σηρικίνη, που περιβάλλει τη φιβροΐνη, μετά την κατεργασία του μ., απομακρύνεται μαζί με διάφορες χρωστικές ουσίες που τυχόν υπάρχουν.
Κατεργασία
Μετά το στάδιο της σηροτροφίας, δηλαδή της διαδικασίας της σχετικής με τη διατροφή του μεταξοσκώληκα μέχρι την παραγωγή του κουκουλιού, αρχίζει το στάδιο της μεταξοκλωστικής ή μεταξουργίας. Τα κουκούλια τοποθετούνται στην αρχή μέσα σε κλίβανο, θερμοκρασίας 80ο C, για να θανατωθούν οι προνύμφες του μεταξοσκώληκα, πριν μεταμορφωθούν σε χρυσαλλίδες και τρυπήσουν τα κουκούλια για να βγουν. Μετά ρίχνονται σε κάδους με βραστό νερό (90ο C), για να λιώσει η μεταξόκολλα και να αποχωριστούν τα νήματα μεταξύ τους.
Συγχρόνως ανακατεύονται με κλαδιά ερείκης, μέχρις ότου ξετυλιχτούν αρκετά οι άκρες από τα νήματα των κουκουλιών και φανούν να επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού. Τότε ενώνονται πολλά νήματα μαζί (ανάλογα με το πάχος της κλωστής που θέλουμε να κατασκευάσουμε) και περνιούνται από ένα δαχτυλίδι, που έχει μέγεθος επίσης ανάλογο με την κλωστή που παράγεται. Η άκρη της κλωστής αυτής δένεται σε ανέμη, η οποία περιστρέφεται και ξετυλίγει σιγά σιγά τα κουκούλια (αναπηνισμός). Τα κουκούλια που έτυχε να τρυπηθούν από τις χρυσαλλίδες δεν είναι δυνατό να ξετυλιχτούν όπως τα άλλα, γι` αυτό ξεραίνονται και μετά ξαίνονται, όπως το βαμβάκι και το μαλλί, και γίνονται κλωστή με στρίψιμο (κλώσιμο).
Λεύκανση και βαφή
Η λεύκανση είναι μία διαδικασία με την οποία απομακρύνεται η μεταξόκολλα και το νήμα γίνεται στιλπνό και ευλύγιστο. Η κλωστή πλένεται με ζεστή σαπουνάδα (αλκαλική διάλυση) πολύ ή λίγο ή δεν πλένεται καθόλου, οπότε σχηματίζονται οι εξής τύποι μεταξιού α) το ωμό μ., όταν διατηρείται όλη σχεδόν η μεταξόκολλα: β) το μισοψημένο ή μαλακό μ., όταν παραμένει ένα μέρος της μεταξόκολλας, γ) το ψημένο μ., που δεν έχει καθόλου μεταξόκολλα και από το οποίο κατασκευάζονται τα πιο πολύτιμα υφάσματα. Επειδή με τη λεύκανση το μ. χάνει πολύ βάρος (25% μέχρι 28%), αυτό αντισταθμίζεται, βουτώντας την κλωστή μέσα σε διαλύματα ανόργανων ουσιών, οι οποίες την κάνουν πιο παχιά και πιο εύκολη στην ύφανση. Μετά γίνεται το βάψιμο του μ. με φυσικές ή τεχνητές χρωστικές ουσίες.
Ιστορία του μεταξιού
Η μεταξουργία ήταν γνωστή πριν από 4.500 χρόνια στην Κίνα, όπως αναφέρουν τα αρχαία κείμενα. Λέγεται ότι η αυτοκράτειρα Σι-Λιγκ-Σι το 2650 π.Χ. ανακάλυψε την ιδιότητα και την αξία των κουκουλιών του μεταξοσκώληκα και κατασκεύασε μέσα στα ανάκτορα σηροτροφείο, μεταξουργείο και υφαντουργείο με εργάτες τις ευγενείς κυρίες της Αυλής.
Από τότε η αυτοκράτειρα αυτή λατρεύτηκε ως θεά του μεταξοσκώληκα και οι Κινέζοι κράτησαν μυστικό τον τρόπο κατασκευής του μ., διατηρώντας έτσι το μονοπώλιο μέχρι τον 5ο αι. μ.Χ. που μεταδόθηκε στην Περσία και τον 6ο αι. στο Βυζάντιο. Σύμφωνα με πληροφορίες Βυζαντινών συγγραφέων, ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ιουστινιανός έστειλε στην Κίνα δύο μοναχούς, ειδικά για το μ., το οποίο εκείνη την εποχή είχε διαδοθεί σε μεγάλο βαθμό (το χρησιμοποιούσε ακόμα και η εκκλησία) και ήταν συγχρόνως πανάκριβο.
Οι δύο μοναχοί παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία εκτροφής του μεταξοσκώληκα και παραγωγής του μ. και φεύγοντας έκρυψαν μέσα στα κούφια μπαστούνια τους αρκετό μεταξόσπορο, που μετέφεραν στο Βυζάντιο. Στα πρώτα χρόνια η βυζαντινή αυλή κρατούσε μυστικό τον τρόπο παραγωγής του μ. από τον υπόλοιπο λαό, που πίστευε ότι το μ. προερχόταν από κάποια φυτική ουσία. Σιγά σιγά όμως η τεχνική ξέφυγε από τα ανάκτορα και η μεταξουργία αναπτύχθηκε σε μεγάλο βαθμό σ` όλη την Ελλάδα και ιδιαίτερα στην Πελοπόννησο, που ονομάστηκε από τότε Μοριάς, εξαιτίας της καλλιέργειας της μουριάς.
Τον 8ο αι. η μεταξουργία διαδόθηκε στους Άραβες, ύστερα από επιδρομή που έκαναν στην Πελοπόννησο, το 1130 μ.Χ. διαδόθηκε στη Σικελία και από εκεί στην Ιταλία, όπου δημιουργήθηκαν μεγάλα κέντρα βιοτεχνίας μεταξιού (Φλωρεντία, Βενετία, Γένουα, Λούκα, Μιλάνο). Στην Αβινιόν κατά το 14ο αι. η μεταξουργία υποστηρίχτηκε από τους πάπες και γενικά σ` όλα τα κράτη οι ηγεμόνες φρόντισαν να την αναπτύξουν με κάθε τρόπο.
Η μεταξουργία στην Ελλάδα
Μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας η μεταξουργία άρχισε να παρακμάζει στην Ελλάδα, αλλά διατηρήθηκε, έστω και υποτυπωδώς. Το 1901 ιδρύθηκε το εργοστάσιο της “Χρυσαλλίδας” για πρώτη φορά. Μία σημαντική πρόοδος εμφανίζεται στη μεταξουργία μετά το 1922 ( Μικρασιατική καταστροφή) με τον ερχομό στην Ελλάδα των προσφύγων της Μ. Ασίας και της Θράκης.
Μέχρι το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο λειτουργούσαν στη Θεσσαλονίκη, την Αθήνα, τον Πειραιά, την Έδεσσα, τη Βέροια, το Σουφλί, τα Χανιά, την Κύμη, τη Χαλκίδα και την Πύλο 40 εργοστάσια, από τα οποία τα 30 ήταν μεταξουργεία και τα 10 υφαντουργεία. Μεταπολεμικά η παραγωγή κουκουλιών στην Ελλάδα περιορίστηκε στο ένα τρίτο (1/3) της παραγωγής του 1938 και γίνεται κυρίως στη Θράκη και στη Μακεδονία. Αυξήθηκε αντίθετα η παραγωγή υφασμάτων από τεχνητό μετάξι.
Είδη μεταξιού
Οξικό μετάξι
Πρόκειται για ίνες που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή του τεχνητού μεταξιού και που γίνονται από κυτταρίνη ξύλου και σπάνια μπαμπακιού. Οι ίνες αυτές έχουν μεγάλη στιλπνότητα και ξεχωρίζουν αμέσως. Γι’ αυτό, στο όλο μείγμα προσθέτεται κονιόμορφο διοξείδιο τιτάνιου κι έτσι γίνονται οι ίνες πιο θαμπές.
Τεχνητό μετάξι
Είναι η τεχνητή κλωστή που κατασκευάζεται από κυτταρίνη ή διάφορα παράγωγά της. Μοιάζει με το φυσικό μ. στη στιλπνότητα και διαφέρει απ` αυτό στη χημική σύσταση. Τα υφάσματα από τεχνητό μ. είναι γνωστά στην Ελλάδα ως ρεγιόν.
){kind=link}