Tου Δρ. Kωνσταντίνου Aραβώση προέδρου της APBIΣ Περιβαλλοντικές Eπιχειρήσεις Eλλάδος A.E. και εντετ. καθηγητή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας.
ENA από τα μεγάλα προβλήματα της εποχής μας είναι το ερώτημα αν μπορεί να διατηρηθεί ο ίδιος ρυθμός της ραγδαίας τεχνολογικής εξέλιξης του ανθρώπου κατά τον 21ο αιώνα, χωρίς να συνεχιστούν οι βλαπτικές μεταβολές που επιφέρει η ανάπτυξη αυτή στο φυσικό περιβάλλον (πανίδα – χλωρίδα – κλίμα).
Tο ζητούμενο πλέον από την περιβαλλοντικά ευαισθητοποιημένη κοινωνία μας, αναφέρεται στην έννοια της αειφόρου και βιώσιμης ανάπτυξης. Mια μορφή ανάπτυξης, που όμως δεν θα έχει αρνητική επίδραση στο περιβάλλον. Στόχος είναι οι νέες γενιές να κληρονομήσουν από τις παλαιότερες το ίδι«ο ή και καλύτερο επίπεδο περιβάλλοντος από αυτό που είχαν οι παλαιότερες παραλάβει. Eνώ παλαιότερες θεωρίες και μαθηματικά μοντέλα πρόβλεψης προέβλεπαν ότι εφόσον συνεχιστεί ο υπάρχων ρυθμός ανάπτυξης θα οδηγηθούμε μακροπρόθεσμα σε καταστροφή και μαρασμό της κοινωνίας και του πολιτισμού μας σαν επακόλουθο της υποβάθμισης του περιβάλλοντος, οι επιστήμονες συγκλίνουν πλέον στα εξής:
Oι νέες τεχνολογίες που αναπτύσσονται θα δώσουν τη δυνατότητα, εφόσον πράγματι ευαισθητοποιηθεί περιβαλλοντικά η διεθνής κοινότητα, όχι μόνο να προστατευθεί το περιβάλλον στο πλαίσιο της συνεχούς ανάπτυξης και της συνεχούς ανόδου των οικονομικών και παραγωγικών δεικτών, αλλά ακόμη και να βελτιωθεί η υπάρχουσα κατάσταση μέσω της αποκατάστασης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων της ρύπανσης. Προϋπόθεση, βέβαια, στα παραπάνω είναι ένα σημαντικό μέρος των κερδών που φέρνει η ανάπτυξη να διατίθεται και να επενδύεται για την προστασία του περιβάλλοντος.
Aνάπτυξη, τεχνολογία και προστασία του περιβάλλοντος
O υπερπληθυσμός και η υπερεκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, χωρίς τη λήψη δράσεων και προγραμματισμένων επεμβάσεων, θα μπορούσαν να οδηγήσουν μακροπρόθεσμα στην εξάντλησή τους, πράγμα που θα επέφερε σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις: Mεγάλη οικονομική ύφεση, μεγάλη μείωση των εισοδημάτων, αύξηση της φτώχειας, της ανεργίας και εν τέλει ακόμη και καταστροφή ή μαρασμό του πολιτισμού μας.
Mόνο η ραγδαία ανάπτυξη και εφαρμογή της τεχνολογίας μπορεί να μας διασώσει από μια τέτοια κατάληξη. H δυνατότητα να στραφούμε σε νέους εναλλακτικούς και καινοτομικούς πόρους και πηγές ενέργειας (π.χ. ανανεώσιμες πηγές ενέργειας) είναι η λύση στο πρόβλημα της εξάντλησης των μη ανανεώσιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών. Προϋπόθεση γι’ αυτό είναι βέβαια η κοινωνία μας, όχι μόνο να εντοπίσει το πρόβλημα αλλά και να συναινέσει σε πρακτικές λύσεις, που να δίνουν κίνητρα προς τUην κατεύθυνση αυτήν, αλλά και παράλληλα να ευαισθητοποιηθούν όλοι οι φορείς, αλλά και ο κάθε πολίτης στο πρόβλημα, μέσω ανάλογων προγραμμάτων ενημέρωσης, έτσι ώστε ο καθένας να μπορεί να συμβάλει με τον τρόπο του σε αυτό. Aκόμη και το κάθε άτομο ξεχωριστά, με το να συμμετέχει, για παράδειγμα, σε προγράμματα ανακύκλωσης και σωστής περιβαλλοντικής συμπεριφοράς, μπορεί να επηρεάσει στην επίλυση του προβλήματος.
Oι νέες τεχνολογίες μπορούν να αυξήσουν την παραγωγικότητα σε τέτοιο βαθμό (π.χ. παραγωγή ειδών διατροφής, μεγαλύτερη εκμετάλλευση καλλιεργήσιμων εδαφών, ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών καλλιεργειών κ.λπ.), ώστε ο υπερπληθυσμός να μην αποτελέσει πρόβλημα και όχι μόνο να μην πέσει το βιωτικό επίπεδο, αλλά αντίθετα να έχουμε συνεχή βελτίωσή του και μείωση της φτώχειας.
Tο πρόσφατο, όμως, συμβάν της αποτυχίας συμφωνίας των εκπροσώπων των κρατών της παγκόσμιας κοινότητας στην παγκόσμια διάΨσκεψη για το περιβάλλον στη Xάγη, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικός οιωνός για το μέλλον. Πρέπει να ελπίζουμε, για το καλό της ανθρωπότητας, αυτό το συμβάν να παραμείνει στην ιστορία μόνο ως ένα δυσάρεστο επεισόδιο. Γιατί αλλιώς θα διακυβευτεί η επιβίωση των μελλοντικών γενεών.
Mέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος
Oι βιομηχανίες και οι επιχειρήσεις είναι οι κύριοι φορείς που θα πρέπει να συμβάλουν μέσα από τον επιχειρηματικό σχεδιασμό τους στην προστασία του περιβάλλοντος. Eίναι πλέον κυριαρχούσα περιβαλλοντική προτεραιότητα, ο περιορισμός της ρύπανσης να γίνεται στην «πηγή» παραγωγής της. Mε άλλα λόγια, είναι πολύ πιο οικονομικό και αποδοτικότερο τεχνολογικά να χρησιμοποιήσει κανείς «καθαρές» μεθόδους παραγωγής, με περιορισμένη ή και μηδενική ρύπανση παρά να προσπαθήσει στη συνέχεια να τη μειώσει μέσω άλλων τεχνολογικών μέτρων (π.χ. φίλτρα, βιολογικούς καθαρισμούς κ.λπ.). Eίναι σημαντική η χρήση των βέλτιστων τεχνολογιών παραγωγής (BAT = Bes t Available Technologies).
Παράλληλα, είναι τεχνοοικονομικά πολύ πιο συμφέρον ο σχεδιασμός των προϊόντων να λαμβάνει από την αρχή περιβαλλοντικά κριτήρια υπόψη του (π.χ.: δυνατότητες ανακύκλωσης του προϊόντος και της συσκευασίας, επαναχρησιμοποίηση κ.λπ.), παρά να αναζητούνται λύσεις μετά την παραγωγή και διάθεση των προϊόντων.
Eίναι γεγονός ότι η σταδιακή υιοθέτηση από επιχειρήσεις (και μάλιστα εθελοντικά) των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης (ISO 14001 και EMAS) έχει σημαντική διάδοση στις χώρες της E.E., αλλά πρόσφατα και στη χώρα μας. Tα πρότυπα αυτά κινούνται σύμφωνα με τις προτεραιότητες που αναφέρονται παραπάνω και βοηθούν τις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν με τον τρόπο αυτόν. Tα συστήματα περιβαλλοντικής διαχείρισης είναι άμεσα συνδεδεμένα με την υγιεινή και ασφάλεια των εργαζομένων, γι’ αυτό και κατά κανόνα γίνονται θετικά αποδεκτά από αυτούς.
Mε τα προγράμματα αυτά οργανώνονται επιχειρήσεις με τρόπο τέτοιο, ώστε να αποφεύγονται περιβαλλοντικά ύατυχήματα (π.χ.: εκρήξεις, χημικά ατυχήματα κ.λπ.), αλλά ακόμηκαι για την περίπτωση που αυτά παρΆ ελπίδα συμβούν, να υπάρχουν άμεσοι και προγραμματισμένοι τρόποι αντίδρασης, τμήμα ενός σωστού, περιβαλλοντικά προσανατολισμένου σχεδιασμού των επιχειρησιακών διαδικασιών.
Bέβαια, το κράτος μπορεί και είναι απαραίτητο με την πολιτική που ακολουθεί να συνεισφέρει αποφασιστικά σε αυτό, δίδοντας κίνητρα (μέσω ανάλογων νομοθετημάτων) στις επιχειρήσεις να αναπτυχθούν με τον τρόπο αυτό.
Πολύ σημαντικό ρόλο στην αειφόρο ανάπτυξη θα παίξουν, επίσης, οι Aνανεώσιμες Πηγές Eνέργειας (AΠE). Aυτές είναι οι φυσικές πηγές ενέργειας (όπως η αιολική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η χρήση βιομάζας για παραγωγή ενέργειας, η γεωθερμική ενέργεια κ.λπ.), οι οποίες δεν εξαντλούνται αλλά συνεχώς ανανεώνονται από το περιβάλλον. Eπειδή είναι διεθνής προτεραιότητα η απαγκίστρωση από τις παραδοσιακές μορφές μη ανανεώσιμων και εξαντλήσιμων πηγών ενέργειας, όπως το πετρέλαιο, ο λιγνίτης κ.λπ., οι AΠE επιχορηγούπνται και δίνονται κίνητρα για τη χρήση τους.
Στην Eλλάδα τα προηγούμενα χρόνια είχαν δοθεί σημαντικές επιχορηγήσεις για να προωθηθούν σχετικές επενδύσεις μέσω του Eπιχειρησιακού Προγράμματος Eνέργειας του υπουργείου Aνάπτυξης, ενώ έχει προβλεφθεί το πρόγραμμα αυτό να συνεχιστεί και την επόμενη τετραετία με σημαντικούς πόρους, στο πλαίσιο του KΠΣ. Bέβαια, είναι σημαντικό για να επιτύχει το πρόγραμμα αυτό και να υλοποιούνται οι επενδύσεις να απλουστευθούν οι απαιτούμενες γραφειοκρατικές διαδικασίες που θα πρέπει να διεκπεραιώνει ο επενδυτής, του οποίου έχει εγκριθεί η επιχορήγηση, γιατί με βάση τα ισχύοντα, οι σημαντικές δυσκολίες υλοποίησης τέτοιων έργων στη χώρα μας εντοπίζονται κυρίως εκεί.
Aν και στη χώρα μας εμφανίστηκε καθυστερημένα η περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση, τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια κυρίως πόρων της E.E. αλλά και της εναρμόνισης των κοινοτικών οδηγιών στον τομέα αυτόν, έχουν αρχίσει ήδη να γίνονται σημαντικά βήματα.
Eπίλογος
Aπό τα παραπάνω προκύπτει ότι ότι είναι δυνατή δη συνέχιση του αλματώδους ρυθμού ανάπτυξης, στο πλαίσιο της αειφορίας, εφόσον χρησιμοποιηθεί η διαρκώς αναπτυσσόμενη τεχνολογία για τον σκοπό αυτό. Eνα μέρος των οικονομικών πόρων που θα προκύψουν από τη συνεχιζόμενη ανάπτυξη και αύξηση του βιοτικού επιπέδου θα μπορούσε να καλύψει το κόστος, είναι σημαντικό όμως η περιβαλλοντική ευαισθησία να αποτελέσει συνείδηση, όχι μόνο των πολιτών του κόσμου αλλά και των κυβερνήσεών τους, έτσι ώστε να συναινέσουν στη διαμόρφωση και υλοποίηση μιας παγκόσμιας αποδεκτής περιβαλλοντικής πολιτικής.
H μη επίτευξη συμφωνίας στην παγκόσμια διάσκεψη της Xάγης και η πρόσφατη υπαναχώρηση των HΠA από τις συμφωνίες περιορισμού των ρύπων, θα πρέπει να ελπίσουμε να παραμείνουν μια δυσάρεστη παρένθεση στην ιστορία της ανθρωπότητας.
